رفع نیاز پژوهشی دستگاه‌های اجرایی در حفظ بافت‌های تاریخی/ از مطالعات تخصصی تا شناسایی توانمندی‌های گردشگری

گروه استان‌های خبرگزاری آنا، دانشگاه آزاد اسلامی در دهه ۸۰ بعد از حدود دو دهه فعالیت به این نتیجه رسید که اگر امور تحقیقاتی را به فعالیت‌های علمی خود اضافه نکند به برخی موفقیت‌ها نمی‌رسد و رسالت دانشگاه تحقق نمی‌یابد؛ بنابراین سال ۸۵ مجوز نخستین مرکز تحقیقاتی در زمینه آب به یکی از واحدهای دانشگاهی داده شد.

اکنون در مجموع بیش از ۲۰۰ مرکز تحقیقاتی در دانشگاه آزاد اسلامی فعالیت می‌کنند. ۱۶۴ مرکز تحقیقاتی از این مراکز در زمینه‌های تحقیقاتی غیرپزشکی از جمله فنی، مهندسی، کشاورزی و ... و ۳۹ مرکز تحقیقاتی در زمینه پزشکی فعال هستند.

استان گیلان با قابلیت‌های زیادی که در صنعت، کشاورزی، گردشگری و ... دارد، مراکز آموزش عالی این استان در ابعاد مختلف علمی فعال هستند. با این ویژگی‌ها، مرکز تحقیقات و مطالعات بافت‌های تاریخی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد لاهیجان شکل گرفت و اکنون فعالیت‌های پژوهشی در این زمینه در حال انجام است.

خبرنگار خبرگزاری آنا برای آشنایی بیشتر با فعالیت‌ها، دستاوردها و برنامه‌های مرکز تحقیقات مطالعات بافت‌های تاریخی دانشگاه آزاد اسلامی واحد لاهیجان با مهسا دلشاد رئیس این مرکز تحقیقاتی گفتگو کرده است که در ادامه می‌آید.

آنا: چگونگی و چرایی ایجاد مرکز تحقیقاتی بافت‌های تاریخی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد لاهیجان را بیان کنید.

دلشاد: مرکز تحقیقاتی و مطالعاتی بافت‌های تاریخی دانشگاه آزاد اسلامی واحد لاهیجان دی 1396 در راستای همکاری‌های برون‌دانشگاهی با مشارکت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور راه‌اندازی شد. به عبارتی این مرکز نهادی مشارکتی میان وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور و دانشگاه آزاد اسلامی است که امکانات نرم‌افزاری، دانش پژوهشی و تخصصی آن توسط دانشگاه تأمین می‌شود.

هدف عمده از راه‌اندازی مرکز تحقیقات و مطالعات بافت‌های تاریخی دانشگاه آزاد اسلامی واحد لاهیجان دستیابی به توسعه علمی، بررسی، شناسایی و کمک به رفع نیازهای پژوهشی در دستگاه‌های اجرایی و کوشش برای استقلال علمی در حوزه‌های مرتبط با بافت‌های تاریخی به‌ویژه در استان گیلان از طریق انجام طرح‌های مطالعاتی و تحقیقاتی(بنیادی، توسعه‌ای و کاربردی) و انتشار منابع مکتوب تخصصی است.

آنا: چه مأموریت یا مأموریت‌هایی برای این مرکز تعریف شده و آیا اکنون در انجام مأموریت‌ها فعال است.؟

دلشاد: بافت‌های تاریخی میراث فرهنگی ماندگار معماری و شهرسازی هر جامعه‌ای است که حفظ و نگهداری از آنها وظیفه نسل حاضر است، در کنار حفاظت از این مجموعه‌های ارزشمند چگونگی پیوند توسعه‌های جدید به این بافت‌ها موضوعی است که نباید از نظر دور بماند و بی‌توجهی به ویژگی‌های زیباشناختی و سوء مدیریت می‌تواند منجر به ساخت و سازهای جدید بدون درنظرگرفتن ارزش‌های بصری کالبد قدیم شود.

در بیشتر موارد ضوابط موجود فقط به کلیاتی بسنده کرده و پرداختن به اصول و بررسی کیفیت‌های ارزشمند موجود در منظر این بافت‌ها و چگونگی الگوبرداری از آنها به‌صورت سطحی مطرح شده است.

معماری و شهرسازی معاصر باید با احترام به بستر موجود از یک سو و توانایی در ایجاد همخوانی کالبد با سلیقه و نیازهای زندگی امروز بتواند تداوم فرهنگی این فضاها را حفظ کند.

آنا: امروزه مسئله احیای بافت‌های تاریخی و توسعه آن به‌صورت موضوعی مهم برای مديريت شهری در‌آمده است. با توجه به این پیش‌فرض، اهمیت بافت‌های تاريخی و باارزش را از منظرهای مختلف تشریح کنید.

دلشاد: مراكز تاريخی يک شهر هويت آن شهر را تشکیل داده و بخشی از سرمايه‌های فرهنگی شهر بوده که گنجینه‌هایی از خاطرات جمعی و شیوه زندگی گذشتگان را در دل خود جای داده و از سوی ديگر به سبب ظرفیت بسیار مناسب برای توسعه گردشگری، ارزش اقتصادی نیز در آن نهفته است؛ اما در روند تغییر و تحول بافت‌ها، گريزی از تغییر و تحول این مراکز بر اساس نیاز روز نیست.

گاهی تغییرنکردن و تطابق، باعث كاركرد نامناســب و زوال اين بافت‌ها در ابعاد كالبدی و اجتماعی و اقتصادی می‌شــود، در نتیجه اين فرايندهای زمانی- مکانی، کارايی يا عملکرد مراکز تاريخی به تناسب فضا و زمان رشد نکرده و در مقابل کانون‌های خدماتی جديد کارايی کمتری داشته است.

پرداختن به آموزش و پژوهش تخصصی حرفه‌مندان و تولید محصولات ساختمانی هم‌راستا با توسعه پایدار شهری از جمله اهدافی است که مركز تحقيقات مطالعات بافت‌های تاریخی می‌تواند  در راستای تجاری‌سازی فعالیت‌های تحقیقاتی خود از آن بهره‌برداری کند.

در رابطه با تداوم فعالیت‌های مرکز در طول سه سال گذشته با تشکیل کارگروه‌ها، اقدامات متفاوتی صورت گرفته و مذاکراتی درباره فعالیت‌ها با سازمان‌ها و  نهادهای اجرایی ذی‌ربط همچنان در حال انجام است.

آنا: تاکنون چه فعالیت‌هایی در این مرکز تحقیقاتی صورت گرفته و دستاورد یا دستاوردهای ایجاد آن از ابتدا تاکنون چه بوده است؟

دلشاد: در برنامه فعالیت‌های این مرکز چهار فاز (پژوهشی/آموزشی)، (پژوهشی/گردشگری)، (پژوهشی/اجرایی محدود) و (پژوهشی/اجرایی گسترده) در نظر گرفته شده است.

پرداختن به آموزش و پژوهش تخصصی حرفه‌مندان و تولید محصولات ساختمانی هم‌راستا با توسعه پایدار شهری از جمله اهدافی است که مركز تحقيقات مطالعات بافت‌های تاریخی می‌تواند  در راستای تجاری‌سازی فعالیت‌های تحقیقاتی خود از آن بهره‌برداری کند.

دربارها فاز نخست، می‌توان برگزاری سلسله نشست‌های پژوهشی-آموزشی، کارگاه آموزش عالی طراحی در بافت تاریخی با حضور متخصصان حوزه بافت‌های تاریخی و دانشجویان با حمایت پایگاه میراث فرهنگی ماسوله در شهر تاریخی ماسوله، کارگاه‌های آموزشی در رابطه با موضوعات مرتبط با گردشگری خلاق در بافت‌های تاریخی و الگوهای طراحی واحدهای بوم‌گردی استان گیلان با نظارت استادان و متخصصان این حوزه‌ها با بهره‌گیری از امکانات واحد دانشگاهی لاهیجان،  همکاری اعضای مرکز در برگزاری چهارمین کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران( استان گیلان) در رشت (1396)، همکاری در برگزاری همایش ملی ثبت میراث طبیعی (1398) و همکاری در برنامه‌ریزی‌های برگزاری همایش ملی میراث کشاورزی و طبیعی (1399) یادآور شد.

درباره فاز دوم، برنامه‌های بازدید میدانی درون‌استانی از بافت‌های تاریخی (ماسوله‌، لاهیجان، رشت) برای مطالعه و شناسایی توانمندی‌ها به‌منظور توسعه گردشگری و استان‌های همسایه (قزوین، زنجان و تهران) برای شناخت و تحلیل فعالیت‌های مشابه اجرا شده است.

در راستای فاز اجرایی، مذاکراتی برای عقد تفاهم‌نامه با سازمان‌های مرتبط انجام گرفته و در این راستا تفاهم‌نامه فعالیت‌های مشترک با اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان و شهرداری شهرستان لاهیجان منعقد شده است. 

قراردادهای پژوهشی و اجرایی با دستگاه‌های اجرایی مرتبط با فعالیت مرکز نیز چند قرارداد پژوهشی در رابطه با بافت تاریخی ماسوله (انجام خدمات حفاظت، آماده‌سازی و مرمت پایگاه‌های حفاظتی و پژوهشی پایگاه ماسوله  و حفاظت و مرمت مجموعه‌های مذهبی بافت تاریخی و منظر فرهنگی شهر تاریخی ماسوله) و (مشارکت در تعمیر و مرمت ابنیه تاریخی و موزه‌های استان) به مدیریت مصطفی پورعلی از اعضای مرکز تحقیقات (رئیس پیشین مرکز) -که اکنون مدیرکل دفتر ثبت آثار، حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی کشور است-  و دو طرح در دست اجرا در زمینه گردشگری در شهرستان رضوانشهر و آستارا را شامل می‌شود.

در رابطه با مطالعات تخصصی مرتبط با بافت‌های تاریخی شهرستان لاهیجان نیز با توجه به قرارگیری دفتر مرکز در واحد دانشگاهی این شهرستان با شهرداری و دفتر میراث فرهنگی مذاکراتی انجام گرفته است.

آنا: تعامل نهادها و مراکز مربوط به این مرکز با شما چگونه بوده و آیا قرارداد و تفاهم‌نامه‌ای در زمینه‌های همکاری صورت گرفته است؟

دلشاد: با وجود زمان‌بر بودن و دشواری فرایند انجام مذاکرات با نهادها و مراکز مربوط با فعالیت‌های مرکز تلاش در راستای گسترش ارتباطات در برنامه کاری همیشگی مرکز تحقیقات و مطالعات بافت‌های تاریخی دانشگاه آزاد اسلامی واحد لاهیجان قرار دارد که ازجمله می‌توان عقد قرار‌داد با شهرداری شهرستان لاهیجان و اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان گیلان را یادآور شد؛ در این راستا با توجه به نوپابودن مرکز، برنامه‌ریزی برای فعالیت‌های مشابه موارد اشاره شده همچنان ادامه خواهد داشت.

آنا: جایگاه پایان‌نامه‌های دانشجویی و طرح‌های پژوهشی استادان و اعضای هیئت علمی در این مرکز چگونه است؟

دلشاد: با توجه به اینکه دانشگاه آزاد اسلامی واحد لاهیجان به‌عنوان بزرگ‌ترین مجموعه آموزش عالی در منطقه شرق گیلان که سال 1367 راه‌اندازی شده و اکنون در بیش از 22 رشته دکتری تخصصی، 90 کارشناسی ارشد و 150 رشته کارشناسی و حدود 8 هزار دانشجوی فعال در حوزه‌های مختلف علوم و اعضای هیئت علمی مجرب (به ویژه در رشته مهندسی معماری)، در حوزه‌های آموزشی و پژوهشی دارای فعالیت‌های گسترده است، ظرفیت لازم برای انجام پژوهش‌های مرتبط با فعالیت‌های مرکز وجود دارد.

آنا: فعالیت این مرکز را چگونه ارزیابی می کنید و آیا می‌تواند به فعالیت خود ادامه دهد تا دچار لغو مجوز نشود.

دلشاد: با توجه به محدودبودن منابع مالی و زمان‌بر بودن انجام مذاکرات با نهاد‌های مرتبط برای فعالیت‌های پژوهشی-آموزشی و مسائل پیش‌آمده مرتبط با دوران بیماری همه‌گیر کرونا در سال اخیر، به‌نظر می‌رسد در بازه زمانی سه ساله از زمان راه‌اندازی، مرکز تحقیقات و مطالعات بافت‌های تاریخی دانشگاه آزاد اسلامی واحد لاهیجان توانسته است به اهداف برنامه‌ریزی شده خود به میزان رضایت‌بخشی پایبند باشد. امیدواریم دقت نظر لازم به محدودیت‌های مرتبط به شرایط پیش آمده مانع از لغو مجوز مراکز از سوی سازمان مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی شود.

انتهای پیام/4117/4062/