پایانی بر روزگار سنتی روزنامه‌ها/ کالبد کاغذی جایش را به فضای مجازی می‌دهد؟

به گزارش خبرنگار گروه علم و فناوری خبرگزاری آنا، نخستین نشریه خبری جهان در تاریخ دهم ژانويه سال 1653 میلادی در  ايتاليا به چاپ رسید.  به این علت که قیمت هر نسخه از این روزنامه برابر با یک گازتا(واحد پول ونیز) بود، این نشریه «گازتا» نام گرفت. به طور طنزی همین نام بعدها به کشورهای دیگر نیز منتقل شد و گازتا در فرانسه و «گزت» در انگلستان مترادف با واژه روزنامه تبدیل گردید.

اولین روزنامه انگلیسی با نام «آکسفورد گزت» در 1665 منتشر شد. در آن زمان طاعون در این کشور فراگیر شده بود و همه دربار پادشاهی در آکسفورد مستقر شده بودند. وقتی یک سال بعد شرایط به حالت عادی درآمد، این نشریه به پایتخت منتقل شد و به «لندن گزت» تغییر عنوان داد.

با آغاز سده 1700 جزوه‌ها و نشریات و اوراق اطلاعاتی در تمام اروپا یافت می‌شد. پس از پایان قرن هجدهم و شروع قرن نوزدهم تعداد خوانندگان این نشریات به میلیون رسید. قرن بیستم عصر انفجار اطلاعات بود اما  با ظهور اینترنت و کتب الکترونیکی به تدریج کمیت نشریات افزایش پیدا کرده و از تیراژ آن‌ها کاسته شده است. امروزه به وسیله فناوری‌های جدید گزینه‌های متعددی برای انتشار محتوا وجود دارد.   

پیدایش روزنامه‌های سراسری چگونه محقق شد؟

روزنامه‌نگاری و انتشار نشریات با تیراژ وسیع از طریق پیشرفت‌های صنعت چاپ مقدور شد. صنعت چاپ نیز خود سیر پیشرفتی بسیار تدریجی را پیمود به طوری که برخی  آن را یکی از قدیمی‌ترین صنایع جوامع بشری می‌دانند. اعتبار اولین اَشکال چاپ را باید به انسان‌های اولیه داد که از طریق حکاکی تصاویر و نقاشی‌های مختلف روی دیوارها با هم ارتباط برقرار می‌کردند. اما زمانی صنعت چاپ، شکل امروزی به خود گرفت که چاپ با تیراژ بالا میسر شد. یوهانس گوتنبرگ از کشور آلمان اولین دستگاه چاپ و حروف چاپی مجزا را در 1456 اختراع کرد، یعنی پس از اختراع دستگاه چاپ اولیه دو قرن زمان برد تا اولین روزنامه منتشر شود.

 دستگاه چاپ گوتنبرگ با ورق، ابزار پرس و جوهر با پایه روغنی کار می‌کرد. او در کارگاهش برای هر حرف الفبا یک قطعه فلزی مجزا ساخته بود و با ترکیب این قطعات کلمات به وجود می‌آمدند. گوتنبرگ از این طریق روزی 300 تا 500 برگه منتشر می‌کرد. بدین ترتیب تا پایان قرن پانزدهم بیش از دویست چاپخانه در اروپا شروع به کار کردند تا اینکه آلوئیس زنه فلدر آلمانی در 1796 میلادی دستگاه چاپ سنگی یا لیتوگرافی را اختراع کرد و از هزینه‌های چاپ به‌شدت کاست و انتشار روزنامه‌ها و کتب را با قیمت پایین‌تر مقدور ساخت.

صنعت چاپ در ایران

در ایران نیز کمابیش مانند سایر نقاط جهان، پیدایش روزنامه‌ها وقتی امکان‌پذیر شد که صنعت چاپ به شکوفایی رسیده بود و تا پیش از آن از دستگاه‌های دستی چاپ برای امور بسیار مهم استفاده می‌شد. برای مثال در دوران هخامنشیان از مهرهای سلطنتی برای تأیید فرمان‌های حکومتی استفاده می‌شد. واژه چاپ در اواخر قرن هفتم هجری در دوران مغول به ایران وارد شد. آنها به پول‌های کاغذی «چاو» می‌گفتند و این واژه در گذر زمان به چاپ تبدیل شد.  برخی نیز واژه را برگرفته از چهاب یا چهابه  می‌دانند که به هندی به معنی مُهری است که روی پارچه‌ها زده می‌شود. اولین دستگاه چاپ رسمی در ایران در دوران صفویه به کشور انتقال یافت. این دستگاه به سفارش کشیشان ارامنه در جلفای اصفهان به ایران وارد شده بود و آنها به وسیله آن ادعیه و آثار مسیحی را منتشر می‌کردند.

با این همه در دوران ولیعهدی عباس میرزا بود که صنعت چاپ در ایران به صورت جدی شکل گرفت. در زمان فتحعلیشاه قاجار، شهر تبریز ولیعهدنشین بود و عباس میرزا بدین طریق با برخی از صنایع که در کشور همسایه یعنی عثمانی استفاده می‌شد، آشنا شد و اولین چاپخانه‌ای که در ایران، به زبان فارسی و با روش چاپ سربی کتاب چاپ می‌کرد را در سال 1233 قمری احداث کرد.   

اولین نشریه در ایران 

عباس میرزا آن‌قدر زنده نماند تا ثمره تلاش‌های خود را ببیند. اولین نشریه ایران، در دوره سلطنت نوه فتحعلیشاه یعنی محمد شاه قاجار، بیست سال پس از تأسیس اولین چاپخانه ایران به چاپ رسید. مدیر این نشریه فردی به میرزا صالح شیرازی بود کسی که در دوران عباس میرزا برای تحصیل علوم جدید به بریتانیا اعزام شده و با فنون چاپ آشنایی پیدا کرده بود.  

این نشریه به تقلید از واژه Newspaper، «کاغذ اخبار» نام گرفت. نخستین شماره آن روی دو برگ بزرگ کاغذ با چاپ سنگی منتشر ‏شد و بر سرلوحه آن نشان دولتی نقش بسته و در پایین آن نوشته شده بود: «اخبار و وقایع شهر محرم‌الحرام ۱۲۵۳ که در دارالخلافه طهران است انطباع یافته». در صفحه اول آن اخبار ایران ذکر شده بود و در صفحه دوم  اخبار کشورهای غربی از جمله ایتالیا، آمریکا، انگلستان، ترکیه و... قرار داشت. متأسفانه امروز نمی‌دانیم این نشریه تا چه سالی به چاپ رسید اما برخی مورخان قدمت آن را تا سه سال برمی‌شمرند.   

آینده روزنامه‌نگاری

نشریات چاپی با بیش از چهار قرن قدمت، هنوز هم رایج هستند و به چاپ می‌رسند. با این وجود در سال‌های اخیر به دلیل پیشرفت‌های فناوری و ایجاد ابزارهای جدید ارتباطی مانند رادیو، تلویزیون، اینترنت، روزنامه‌نگاری چاپی به‌ طور جدی با چالش مواجه شده است. رسانه‌های مزبور با برخورداری از قابلیت‌های برجسته، سهم اعظم بازار این حوزه را از آن خود کرده‌اند و مطبوعات چاپی چشم‌انداز روشنی را پیش روی خود نمی‌بینند. باید پذیرفت روزنامه‌نگاری چاپی تنها یكی از قالب‌های ارائه روزنامه‌نگاری است.

روزنامه‌نگاری ضرورتاً به سمت فضای ابری و مجازی پیش خواهد رفت. ارتباطات به طور کل دگرگون شده است و افراد قانع نمی‌شوند که هر روز منتظر چاپ روزنامه بمانند تا اطلاعات روز قبل را مطالعه کنند. از این رو روزنامه‌نگاری الکترونیک اجتناب‌ناپذیر است و کم کم به طور کامل جایگزین روزنامه‌نگاری سنتی خواهد شد.    

بزرگترین امتیاز روزنامه‌نگاری الکترونیک سرعت در اطلاع‌رسانی است. مخاطبان امروز، خواستار ارائه اطلاعات در سریع‌ترین زمان ممکن هستند و تکثر و تنوع مراجع اطلاع‌رسانی به گسترش روزنامه‌نگاری الکترونیک کمک کرده است. در حقیقت هر رسانه‌ای که امروزه فضای مجازی را نادیده بگیرد در این رقابت نفس‌گیر عقب خواهد ماند و ما در ایران تا همینجا شاهدیم که نشریاتی که به فضای ابری کوچ نکردند در حال کشیدن نفس‌های آخر خود هستند.  امروزه از ۱۱۰۰ روزنامه‌ای كه در ایالات متحده منتشر می‌شود، بیش از ۷۵۰ مورد از آنها دارای سایت اختصاصی هستند. از این جهت لزوم توجه بیشتر به این مسائل خصوصاً از سوی روزنامه‌های سنتی حس می‌شود.

انتهای پیام/پ