دایرة المعارف دانش‌بنیان‌ها ۱۰۳؛
حیدری در گفتگوی تفصیلی با آنا مطرح کرد؛
تغییر بزرگ شیوه‌های آموزشی در چند ماه اخیر/ دسترسی پایدار به اینترنت مطالبه مردم از دولت است
مدیر گروه مطالعات آینده، علم و فناوری مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور گفت: نظام آموزشی کشور چنان دچار تغییر شده است که امروز دسترسی به شبکه‌های ارتباطی و اینترنت مطالبه عمومی مردم است.
گروه فناوری خبرگزاری آنا- علیرضا باجلان؛ زندگی اقشار مختلف جامعه در دهه‌های اخیر چنان دچار تغییر شده که نمی‌شود سبک زیستن امروزی را با 50 سال گذشته مقایسه کرد. در این میان شیوع بیماری کرونا سیل تغییرات بنیادین را شدیدتر کرد و تاثیر زیادی بر رفتارهای روزمره مردم گذاشت.
بیشتر بخوانید:
اندر احوالات مدارس هوشمند در روزهای کرونایی/ عدالت آموزشی با مدارس دانا محقق می‌شود؟
آموزش یکی از معیارهای اساسی زندگی در سراسر دنیا است. این وجه پر اهمیت از زندگی در شرایط کرونا تغییر زیادی را تجربه کرد و این دگرگونی همچنان ادامه دارد. در همین باره با امیرهوشنگ حیدری، مدیر گروه مطالعات آینده، علم و فناوری مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور گفت‌وگو کرده‌ایم:
آنا: با توجه به شرایط کنونی نظام آموزشی کشور چه آیندهای را برای آموزش دانش‌آموزان و دانشجویان تصور می‌کنید؟ هم اکنون آموزش مجازی در کشور چه وضعیتی دارد؟
حیدری: انسان‌ها همواره آیندهای دارند تحت عنوان آینده غیرقابل ملموس. یعنی از نظر انتزاعی و ذهنی می‌توان به آن‌ها پرداخت ولی تحقق آن‌ها عملاً باورناپذیر است. وقتی در این مورد صحبت می‌کنیم که افراد روزی می‌رسد که دیگر با هیچ با وسایل نقلیه سفر نمی‌کنند؛ احتمال این را هم می‌دهیم که چنین مسئله‌ای محقق شود ولی در حال حاضر بیشتر آرزو، باور و آرمان است و ممکن است زمانی تحقق یابد که دیگر زنده نباشیم.
آیندهای از جنس امید و باور
موضوع آموزش دقیقاً مثل فناوری هوش مصنوعی است. وقتی مردم در مورد هوش مصنوعی صحبت می‌کنند، می‌گویند در آینده دیگر انسان‌ها فکر نمی‌کنند. وسایل و ابزارهای دست‌ساز بشر به جای او تفکر می‌کنند و بهترین ایده‌ها را ارائه می‌دهند. در این مورد تا کنون صحبت‌های زیادی مطرح شده ولی تصور آنکه چنین فناوری به زودی در دسترس مردم قرار گیرد بسیار بعید است. چنین افکاری بیشتر از جنس آرمان و امید هستند. این‌ها آیندهای هستند که تحققش زمان‌بر است.
آنا: یعنی تکامل آموزش مجازی در ایران به شکل آرمان است و هنوز محقق نشده؟
حیدری: همه‌گیری بیماری کرونا باعث شد تصورات مردم در مورد آموزش مجازی تا حدود زیادی محقق شود. تا این لحظه مردم تغییرات زیادی را مشاهده کردند. تا پیش از شیوع این بیماری مدارس دانش‌آموزان را از به همراه داشتن تلفن همراه منع می‌کردند و به هیچ کدام از دانش‌آموزان اجازه نمی‌دادند گوشی هوشمند با خود به مدرسه بیاورند ولی اکنون این دستگاه‌ها به عنوان پل ارتباطی با مدرسه و آموزگار محسوب می‌شوند. تمامی این اتفاقات تنها در مدت محدودی رخ داده است اما نمی‌توان گفت تکامل آموزش مجازی در ایران به طور کامل رخ داده است.
تغییرات بزرگ آموزشی پس از شیوع بیماری کرونا
در مورد آموزش مجازی هم روند تغییرات به همین صورت است. در سراسر کشور انواع مدارس با نام‌های دولتی، نمونه دولتی، هیئت امنایی و غیرانتفاعی وجود دارد و گاهی هزینه تحصیل سالانه در آن‌ها بیشتر از درس خواندن در رشته‌های دانشگاهی مانند پزشکی است اما دیگر شیوه تحصیلی مثل سابق نیست و دانش‌آموزان از خانه دروس خود را پیگیری و مفاهیم درسی را فرامی‌گیرند. پیش‌تر خانواده‌ها به خاطر اینکه فرزندانشان در فضا و محیط آموزشی بهتری تحصیل کنند هزینه‌های زیادی را پرداخت می‌کردند. این شرایط دیگر تغییر کرده و آن شکل از پرداخت هزینه دیگر لزومی ندارد.
آنا: لطفاً توضیحاتی در مورد آموزش مبتنی بر عدالت اجتماعی بیان کنید.
حیدری: فرض کنید دانش‌آموزی در منطقه‌ای دور افتاده و محروم که مردم ساکن آن زاغه‌نشین هستند با معلمی ارتباط دارد که فرزند خانواده‌ای شهری با امکانات متعدد آموزشی نیز از همان آموزگار درس‌ها را یاد می‌گیرد. بدون شک هیچ تغییری در جهان تصورنشدنی نیست و نباید فکر کرد بسیاری از اتفاقات برای آینده دور است و هرگز انسان‌های کنونی آن را نمی‌بینند. عدالت اجتماعی در نظام آموزشی مجازی به خوبی می‌تواند نمود حقیقی خود را نشان دهد. باید دستگاه‌های مسئول در این حوزه کار کنند تا همه دانش‌آموزان و دانشجویان در اقصی نقاط کشور از امکاناتی برابر برخوردار باشند. در این صورت عدالت اجتماعی در حوزه آموزش محقق می‌شود.
لزوم توجه به نشانک‌ها برای کسب آمادگی نسبت به آینده
پدیده‌های شگفتی‌ساز معمولاً با نشانک‌های ضعیف شروع می‌شوند. به نظر بنده پدیده‌هایی مثل زلزله، سیل، آتش‌فشان و آلودگی هوا که گاهی یک هفته مدارس را تعطیل می‌کرد نشانک‌های شرایطی بودند برای وضعیت کنونی و آینده. در واقع اتفاقات هستی به طور سلسله‌وار رخ می‌دهند. نباید تعجب کنیم اگر روزی شاهد دگرگونی‌های بزرگ‌تر باشیم.
شاید برای اولین بار باشد که دنیا دارد این روزگار شگرف در حوزه آموزش را تجربه می‌کند ولی مطمئناً دوران آموزشی پس از کرونا به آن حالت سنتی بازنخواهد گشت. به‌جرئت می‌توانیم بگوییم در نظام آموزشی شاهد انقلابی بزرگ بوده‌ایم و تغییرات آن همچنان ادامه دارد. عدم الزام به حضور در مکان‌های مشخص آموزشی و استفاده از ابزارهای دیجیتال مهم‌ترین تغییراتی است که تا کنون شاهد آن بودیم.
آنا: عدالت اجتماعی در بحث آموزش را چگونه ارزیابی می کنید؟ آیا در زمینه تحقق این مهم به خصوص بعد از شیوع کرونا موفق بوده‌ایم یا هنوز راه زیادی در پیش داریم؟
حیدری: اگر بخواهیم قضیه آموزش مجازی را در زمانی کوتاه و با دقت آسیب‌شناسی کنیم باید با معیارهای متعددی را در نظر گرفته و آن‌ها منصفانه بررسی کنیم. در گذشته حوادث تأسف‌باری زیادی همچون تصادفات رانندگی برای دانش‌آموزان رخ می‌دانند. دانش‌آموزان و دانشجویان به خاطر فاصله محل تحصیل مجبور بودند با وسایل نقلیه شخصی یا سرویس‌های عمومی در جاده‌ها تردد کنند که این موضوع خطرات زیادی را برای آن‌ها به‌دنبال داشت. خوشبختانه این روزها به علت عدم خروج جمعیت گسترده‌ای از دانش‌آموزان و دانشجویان از خانه کمتر شاهد بروز حوادث تلخی همچون تصادفات، حمله حیوانات وحشی و سقوط از پل‌های غیرایمن هستیم.
کرونا مردم را تغییر داد
البته تغییر در شیوه‌های آموزشی و استفاده از آموزش مجازی به جای تحصیل حضوری در تعدادی از کشورهای جهان از سال‌ها پیش آغاز شده و کرونا به عنوان بیماری همه‌گیر و خطرناک سبب شد شدت این تغییرات از لحاظ گستردگی و سرعت بیشتر و ناگهان میلیارد نفر در سراسر دنیا متوجه چنین دگرگونی‌هایی شوند.
بعضی مواقع شنیده می‌شوند که دانش‌آموزی در یک شهرستان یا شهری کمتر برخوردار به دلیل نداشتن امکانات الکترونیکی برای ارتباطات با سامانه‌های برخط آموزش دچار مشکلات شدیدی می‌شوند و حتی جان خود را از دست می‌دهد که این از آسیب‌های تغییر ناگهانی نظام آموزشی سنتی به آموزش برخط است و یکی از مهم‌ترین دلایل آن هم آماده نبودن زیرساخت‌های چنین نظام تحصیلی و عدم برنامه‌ریزی درست در این زمینه است. قطعاً همانطور که پیش از کرونا برای تحصیل با مشکلاتی مواجه بودیم هم اکنون نیز چالش‌هایی وجود دارد و باید برای رفع آن‌ها تلاش کرد.
آموزش مجازی بدون مشکل نیست
آموزش مجازی خالی از مشکل نیست و بر اساس تحقیقات موسسه‌های بین‌المللی ممکن است دانش‌آموزان در دورانی که باید تنها از طریق رایانه یا تلفن همراه خود با آموزگاران و همکلاسی‌های خود در ارتباط باشند دچار آسیبی همچون ضعف در برقراری روابط عمومی شوند.
از بین رفتن موقتی یا شاید دائمی برخی از مشاغل
سیل تغییرات در نظام آموزشی تعدادی از مشاغل را تقریباً از بین برده یا آسیب اقتصادی زیادی به کسانی که در آن شغل‌ها مشغول بودند زده است. به عنوان مثال رانندگان سرویس مدرسه یا نیروهای خدماتی شاغل در مراکز آموزش عملاً بدون حضور دانش‌آموزان کار چندانی برای انجام دادن ندارند. به نظر بنده جهان به سمتی می‌رود که فعالیت انسان‌ها از گذشته کمتر شود. از زمانی که خودرو اختراع شد از فعالیت‌های فیزیکی بشر کاسته شده است. در سال‌های اخیر با توسعه فناوری هوش مصنوعی بازهم بیشتر از تحرکات بدنی کاسته می‌شود و این بی‌تحرکی می‌تواند روی عملکرد صحیح مغز نیز تأثیرگذار باشد.
واقعیت این است که باید به اتفاقاتی که تا این لحظه رخ داده است به‌عنوان فرصت نگاه کنیم و نه به دید تهدید. باید همه شرایط را با زمان‌بندی درست، تدبیر و درایت و برنامه‌ریزی شایسته مدیریت کنیم تا بیشترین سود را از اوضاعی که به‌ناگزیر در آن قرار داریم ببریم. وقتی نگاهی واقع‌بینانه به آموزش مجازی داشته باشیم و آسیب‌شناسی درستی از آن انجام دهیم یقیناً می‌توانیم از تمام فرصت‌ها به نحو مطلوب استفاده کنیم. به عنوان مثال در شرایط کنونی به حجم زیادی از فضاهای فیزیکی را نیاز نیست و می‌توان از کمتر شدن این اماکن در بحث شهرسازی استفاده کرد.
آنا: از نظر شما فعالیت‌های وزارت ارتباطات مانند افتتاح شبکه هوشمند مدارس دانا چه تأثیری بر ارتقای نظام آموزش مجازی دارد؟
حیدری: در ابتدا همه‌گیری بیماری کرونا در ایران در بحث آموزش مجازی با چالش‌های اساسی مواجه بودیم که بخش زیادی از آن‌ها به حوزه وظایف وزارت ارتباطات مرتبط می‌شد. در بهمن و اسفند سال گذشته و حتی ماه‌های بعد سامانه‌ها و نرم‌افزارهایی که از سوی آموزش‌وپرورش معرفی می‌شد دچار اشکالات زیادی بودند و در هنگام برگزاری کلاس درس برخط دچار اختلال می‌شدند. بررسی‌ها نشان داده است این اختلالات هم به دلیل ضعف نرم‌افزاری برنامه‌هایی مثل سامانه شاد است و هم به دلیل عدم پوشش مناسب شبکه اینترنت در سراسر کشور.
درک اهمیت بالای پوشش مناسب اینترنت در سراسر کشور
در گذشته معمولاً مردم ساکن شهرستان‌های مختلف نسبت به مسائلی مثل مشکلات راه‌سازی، فضای سبز و امکانات تفریحی گلایه داشتند ولی امروز علاوه بر این مسائل از دولت و به ویژه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات می‌خواهند زیرساخت‌های مناسب برای اتصال پایدار به شبکه اینترنت را برای شهر و روستای آن‌ها فراهم کند. در واقع برای دسترسی به اینترنت مطالبه عمومی بی‌سابقه‌ای در کشور ایجاد شده است.
پروژه آموزش مجازی فعالیتی بین سازمانی با دیدگاه‌های مختلف است. واقعاً نمی‌شود گفت موضوع فقط به آموزش‌وپرورش یا وزارت علوم مرتبط است. اگرچه وزارت ارتباطات در ابتدای ورود به این حوزه به آموزش مجازی نگاه درآمدزایی داشت ولی به‌تدریج بخش زیادی از این مشکل حل شده و مدیران این وزارتخانه تصمیم گرفتند با همراهی اپراتورها بسته‌های اینترنت ارزان قیمت یا رایگان را در اختیار گرو‌ه‌های در حال تحصیل قرار دهند.
انتهای پیام/4144/پ
انتهای پیام/
