1 اکتبر روز جهانی سالمندان/ آیا سن فقط یک عدد است؟

هر ساله از طرف سازمان جهانی شعاری برای روز سالمندان در نظر گرفته می‌شود كه شعار امسال این است؛ «كرونا، فرصتی برای تغییر نگاه به سالمندان». هفته سالمند امسال با رویکرد گرامیداشت تکریم و منزلت سالمندان، از 7 تا 13 مهرماه برگزار می‌شود.

سالمندی دوره ای از زندگی است که از ۶۰ یا ۶۵ سالگی شروع می شود. در تعریف سالمندی نمی توان زمان خاصی را مشخص کرد، بلکه سالمندی را می‌توانیم با ویژگی های خاصی که فرد در زمانی از زندگی خود پیدا می کند بشناسیم. معمولا سالمندی با کاهش یا افت توانایی های جسمی، فکری، اجتماعی و از این دست شناخته می شود.

بیشتر این تغییرات در جسم روی می دهد به عنوان مثال در سالمندی ۵۰درصد از سلول های قشر مخ تحلیل می‌رود، به خصوص نورون های عصبی که ارتباط مستقیمی با بینایی، شنوایی و اعصاب حرکتی دارند. این تحلیل در بخش‌هایی از مخ که مربوط به نظم بخشی اطلاعات، قضاوت و تفکر است کمتر اتفاق می‌افتد. به سبب این که قلب با نیروی کمتری پمپاژ می‌کند، بیماری های قلبی و عروقی نیز پیش می‌آید. ضعف دستگاه ایمنی هم باعث می‌شود سالمندان نسبت به جوانان زودتر بیمار شوند و دیرتر بهبود یابند.  از نظر اجتماعی هم سالمندان با تحولات زیادی در زندگی روبه رو می‌شوند.

برخی از این رویدادها عبارت است از: بازنشستگی، یائسگی، سپرده شدن به خانه سالمندان به وسیله فرزندان، فوت همسر و... به هر حال مهم ترین مشکلات سالمندان که به نوعی برای اطرافیان هم مشکلاتی ایجاد می کند به خطر افتادن سلامتی و استقلال آنها و احساس تنهایی و گاهی هم حس بی‌ارزشی در روابط با دیگران است. این درحالی است كه جامعه ایرانی با سرعت زیادی رو به سالمندی در حركت است و در آینده‌ای نه چندان دور جمعیت سالمند كشور بیش از پیش می‌شود. در گزارش امروز به موضوع سالمندی پرداخته‌ایم.

تكریم سالمندان در فرهنگ اسلامی

در دین مقدّس اسلام، سالمندی، ارزش به شمار آمده و در برخورد با کهنسالان بر اصل تکریم و پاسداشت مقام ایشان، تاکید فراوان شده است. تا آن جا که پیامبر گرامی اسلام ؟ص؟ فرمودند: «تکریم پیران مسلمان تعظیم خداوند است».

قرآن که کتاب هدایت انسان‌هاست، فرهنگ زیبایی زندگی را روبه‌روی‌مان گسترانیده و افق‌های روشنی از اخلاق انسانی را پیش‌روی‌مان گشوده است. در آیه 23 سوره اسراء آمده است: «پروردگارت فرمان داده جز او را نپرستید و به پدر و مادر نیکی کنید. هرگاه یکی از آن دو، یا هردوی آنها، نزد تو به سن پیری رسند، کمترین بی‌احترامی به آنها روا مدار و صدای خود را بر آنها بلند مکن و گفتار لطیف و سنجیده و بزرگوارانه به آنها بگو».

در فرهنگ اسلام، بر تکریم سالمندان تأکید بسیار شده است. امام صادق ؟ع؟ می فرمایند: «پیران خویش را تکریم و با خویشان خود، رفت وآمد کنید». و در جای دیگری فرموده اند: «از ما نیست کسی که به سالمندان احترام نگذارد و بر کودکان شفقت نورزد». پیامبر عظیم الشان اسلام نیز، باب دیگری از اخلاق اسلامی را به روی ما گشوده، می فرمایند: «احترام و تعظیم پیران امّت من، تکریم و تعظیم من است».

سالمندان از هر گروهی كه باشند معمولا نیازهایی دارندكه باید به آنها توجه داشت. این نیازها عبارتند از:

عاطفی: در گذشته توجه فرزندان به پدر و مادرها  و اصولا افراد جوان‌تر نسبت به مسن ترها،  بیشتر بود و اخلاق و رسوم حكم می‌كرد كه به  سالمندان بیشترین احترام گذاشته شود. اما امروزه  كه غالب سالمندان  به  تنهایی در خانه خود به سر می برند، هر قدر هم كه  وضع زندگی  آنها خوب باشد، از توجه عاطفی دیگران و اقدامات جامعه بی نیاز نیستند .
معیشتی: احتیاجات معیشتی شامل خوراك، پوشاك، مسكن و بهداشت می شود و برای همین بسیاری از سالمندان برای هركدام از این موارد نیاز به توجه ویژه دارند.

تفریح: سالمندان با توجه به شرایط سنی و عدم اشتغال جدی، احتیاج به وقت گذرانی پر بار و سالم به اقتضای شرایط جسمی خود را دارند.

شركت در زندگی اجتماعی: افسردگی بیشتر در میان سالمندانی وجود دارد كه تنها زندگی می كنند و علاوه بر آن دچار ناراحتی‌های جسمانی نیز هستند. بعضی از آنها بیش از یك  بار در ماه  تماس دیگری با فرزندان خود ندارند و تمام روابط و گفت و گوی آنها در صحبت‌های چند دقیقه‌ای با افرادی مثل مغازه‌دار خلاصه می‌شود. از این رو ضروری  است كه محیط  مناسب و بهتری برای  زندگی آنها مهیا شود تا افسردگی‌های ناشی از تنهایی كاهش یابد. سالمندانی كه علی‌رغم سن بالا در فعالیت‌های اجتماعی حضور دارند به بیماری‌های مختلف به‌ویژه بیماری‌های روانی كمتر دچار می‌شوند .

امنیت: سالمند احتیاج به امنیت روحی و جسمی دارد و باید در طراحی فضاهای مرتبط با سالمند این مسأله مورد توجه قرار گیرد. سالمند باید  مطمئن شود كه  در موقع ضرورت  به كمكش خواهند شتافت یا در  موقع  بیماری  سریع  معالجه خواهد شد  و در فضایی كه پا می‌گذارد، آرامش دارد  و مورد  آزار قرار نخواهد گرفت.

بیماری‌های شایع در سالمندی

با گذشت سن و رسیدن به پیری و ضعف‌های ناشی از آن، بستر بروز بسیاری از بیماری‌های جسمی و روحی برای سالمندان مهیا می‌شود كه عبارتند از:

پوكی استخوان: از جمله بیماری‌های شایع در سالمندان است و خطر شكستگی ستون فقرات به علت فشار و سایر شكستگی‌های متعاقب  ضربه خوردن را افزایش می‌دهد. در كهولت، درمان شكستگی و جوش خوردن بین استخوان‌های شكسته به كندی صورت می گیرد.

تصلب شرائین: با گذشت عمر، رسوب های ناشی از مصرف چربی، نمك و قند در عروق باعث تصلب شرائین می‌شود كه در سالمندان بسیار شایع است.

یائسگی: در زنان سالمند مسأله یائسگی بعد از 50 الی 55 سالگی اتفاق می‌افتد كه البته عنوان  بیماری را نمی توان به آن اطلاق كرد ولی این پدیده باعث تغییرات هورمونی در زنان سالمند می‌شود كه خود تبعاتی در چهره آنان خواهد داشت و با نگرانی‌های روحی همراه می شود.

آلزایمر و زوال عقل: این بیماری فقط در افراد مسن شایع است. مطالعه ، تحرك بدنی و وضعیت مناسب روحی باعث عدم ابتلا  یا به تأخیر افتادن در ابتلا به این بیماری می‌شود.

پاركینسون: این عارضه با  لرزش اندام های حركتی ( دست و پا و گردن ) همراه بوده و به علت اضمحلال اعصاب مربوطه روی می دهد كه علت عمده آن گذشت عمر و كهولت است .

كاهش قدرت بدنی: با افزایش سن از تعداد رشته‌های عضلات، قدرت و سرعت انقباضی سلول‌های عضلانی كاسته می‌شود. نرمی و انعطاف بافت ها نیز كم می‌شود و نهایتاً قدرت ذخیره بدن كاهش می‌یابد. فعالیت‌های جسمی مناسب و آموزش‌های اصولی می‌تواند منجر به بهبودی قدرت و سرعت عضلات شوند و بر كارایی فرد اثرات مثبت به جای گذارند.

مشكلات گوارشی: با افزایش سن، ترشح معده كمتر می‌شود و پوشش دستگاه  گوارشی تحلیل می‌رود. با  این وجود قدرت جذب مواد غذایی تا حدی كاهش پیدا می‌كند. یبوست با افزایش سن شیوع بیشتری می‌یابد. انزوا و افسردگی با كاهش اشتها خطر كمبود مواد غذایی در سالمندان را بیشتر می كند. افزایش فعالیت‌های جسمی  بخصوص  پیاده روی، علاوه بر كند كردن روند بیماری‌ها، در روحیه سالمندان نیز بسیار مؤثر خواهد بود و مصرف مواد غذایی شامل كلسیم و ویتامین ها نیز باعث افزایش سلامتی سالمندان می‌شود.

نسبت جمعیت و شاخص سالخوردگی

براساس نتایج یک پژوهش تحلیلی انجام شده در پژوهشکدۀ آمار ایران، جمعیت ایران تا سال ۱۴۳۰ به حدود ۱۰۱ میلیون نفر خواهد رسید و طبق پیش‌بینی‌های منابع بین‌المللی، ساختار سنی جمعیت ایران از یک ساختار کاملاً جوان در سال‌های بعد از ۱۴۳۰، به یک ساختار سالخورده تغییر خواهد کرد.

چنانچه بخواهیم ارزیابی‌ از میزان سالخوردگی جمعیت کشور داشته باشیم که مشخص کند ایران چه مرحله‌ای از تحولات جمعیتی خود را در مواجهه با سالخوردگی جمعیت تجربه می‌کند، از تقسیم‌بندی شرایاک و زیگل در این زمینه استفاده می‌کنیم. در این تقسیم‌بندی، نسبت افراد بالای ۶۵ سال به افراد کمتر از ۱۵ سال به‌عنوان «شاخص سالخوردگی جمعیت» به کار می‌رود و در صورتی که رقم حاصله کمتر از ۱۵ باشد، جمعیت جوان، بین ۱۵ تا ۳۰ میانسال و بیش از ۳۰ سالمند ارزیابی می‌شود.

اما از آنجا که رقم این شاخص در استان‌های مختلف متفاوت است، چنانچه بخواهیم استان‌های کشور را از لحاظ شاخص سالخوردگی جمعیت مقایسه کنیم، استان‌هایی که از نظر این شاخص وارد مرحله سالمندی جمعیت شده‌اند، استان‌های گیلان، مازندران، مرکزی، تهران، اصفهان، همدان، آذربایجان شرقی و سمنان هستند و رابطه این وضعیت با پایین بودن باروری در این استان‌ها نیز مشهود است.

در نمودار ارائه شده براساس سرشماری‌های عمومی نفوس و مسكن از سال 1335 تا 1395 نسبت حاصل تقسیم جمعیت 60 ساله و بیشتر به جمعیت زیر 15 سال گزارش شده است. كاهش موالید در سال 65 بخصوص در شهرها موجب افزایش این شاخص است.

نیازهای سالمندان

دوران بازنشستگی كه معمولا به پس از 60 سالگی اطلاق می‌شود برای افراد مختلف متفاوت است. در دوره سوم زندگی اگر از لحاظ بدنی مشكلی نباشد، می‌توان مفید بود و به فعالیت‌های مختلف پرداخت. در جامعه ما افراد به طور متوسط تا 80  سالگی امید به زندگی دارند.

معمولا سالخوردگان را می‌توان در 4 گروه تقسیم‌بندی كرد.

  امكانات به اندازه كافی دارند و مایلند به استراحت بپردازند.
   به علت احتیاج به درآمد، به كار خود ادامه می‌دهند یا حداقل اگر كاری باشد، مایلند ادامه دهند .
   امكانات مالی دارند ولی چون نمی‌خواهند «از كار افتاده» محسوب شوند، مایلند كار كنند .
  از كار افتاده و بیمارهستند .

منبع: صبح نو

انتهای پیام/