همان‌طور که می‌دانیم آزمون‌های مجازی یا virtual exam یکی از روش‌های نوین ارزشیابی است که در حدود 10 سال است که در سیستم های ارزشیابی دنیا مطرح شده است. این روش ارزشیابی اولین بار در سال 2009 برای آزمون ورودی دانشگاه تازمانیا استرالیا استفاده شد که با استقبال زیادی مواجه شد و کشورهای مختلف دنیا در سال های اخیر، این روش ارزشیابی را در اولویت های برنامه های ملی و توسعه خود قرارداده اند و امروزه به‌عنوان یکی از روش‌های مرسوم و قابل‌قبول ارزشیابی در سیستم‌های آموزشی دنیا از آن استفاده می‌گردد. طبیعتاً این روش ارزشیابی مانند دیگر روش‌های ارزشیابی دارای مزایا و معایب مخصوص به خود می‌باشد. این روش ارزشیابی می‌تواند به روش‌های مختلفی انجام گیرد که یکی از آن‌ها آزمون الکترونیکی (e-exam) یا ارزشیابی الکترونیکی (electronic assessment) است که در دوران کرونا در بسیاری از مراکز آموزش عالی دنیا به‌عنوان روش ارزشیابی جایگزین آزمون‌های حضوری گردیده است. در یک تعریف مختصر «آزمون الکترونیکی را آزمونی تعریف می‌کنند که به‌صورت زمان‌بندی‌شده با استفاده از بسترهای الکترونیکی با استفاده از کامپیوتر (لپ‌تاپ یا ...) توسط فرد ارائه می‌گردد». از مزایای آن می‌توان به قابلیت شرکت در آزمون از مکان‌های مختلف و افزایش سطح دسترسی به آزمون، قابلیت استفاده از مولتی‌مدیا مانند صدا و تصویر علاوه بر نوشتن توسط فرد آزمون دهنده، صرفه‌جویی در زمان هم برای دانشجویان و هم اساتید و کادر اداری برگزاری آزمون‌ها، کاهش هزینه‌های برگزاری آزمون (مانند مراقب، برگه امتحانی، ناظر امتحانی و ...)، سهولت پاسخگویی و .... نام برد که در دوران کرونا نیز به علت قابلیت برگزاری از مکان های مختلف و عدم نیاز به تجمع دانشجویان و اساتید و کارکنان در سالن های امتحانی و جابجایی دانشجویان غیربومی و مشکلات اسکان در خوابگاه ها و ... به عنوان روش پیشنهادی آزمون، توسط بسیاری از مراکز آموزش عالی معتبر داخلی و بین المللی، پیشنهاد گردیده است.
در کنار مزایای متعددی که برای این روش ارزشیابی عنوان‌شده است، این روش نوین نیز مانند هر نوآوری و روش جدید در حوزه‌های مختلف اجتماعی، سیاسی و فنی با چالش‌های متعددی روبرو است. انتقاداتی بر محدودیت دسترسی به تجهیزات رایانه‌ای یا پتانسیل تقلب در این آزمون‌ها مطرح گردیده است؛ که البته در طول این سال‌ها پیشنهاد‌های مختلفی برای افزایش پایایی (Reliability) این نوع آزمون‌ها ارائه گردیده است: مانند محدودیت زمانی برای هر سؤال، عدم قابلیت پرینت گرفتن از سؤالات (جهت جلوگیری از قرار گرفتن در دسترس عمومی سؤالات آزمون)، استفاده از وب کم در صورت تعداد کم افراد آزمون دهنده، عدم امکان copy-paste کردن در قسمت پاسخ، تغییر ترتیب سؤالات به‌صورت تصادفی و یا تقسیم‌بندی کلاس به گروه‌های کوچک‌تر و طراحی سؤال‌های متفاوت برای هر گروه و ......اشاره کرد. هرچند که نمی‌توان ادعا کرد که در امتحانات حضوری نیز به‌طور صد در صد تقلب اتفاق نمی‌افتد و به‌صورت کامل می‌توان از آن جلوگیری کرد.
از دیگر محدودیت‌های این روش ارزشیابی نیز می‌توان به تأثیر زیرساخت‌های شبکه اینترنت و تجهیزات سخت‌افزاری درنتیجه آزمون اشاره کرد؛ و درصورتی‌که فرد دارای رایانه، وب کم، بلندگو و اتصال اینترنتی پرسرعت و مناسب نباشد، ارزشیابی به‌درستی صورت نمی‌گیرد. درنتیجه زیرساخت‌های شبکه و امکانات سخت‌افزاری مانند کامپیوتر، لپ‌تاپ و ... می‌تواند درنتیجه آزمون تأثیرگذار باشد و این خود می‌تواند یکی از انتقاداتی باشد که به برگزاری این نوع روش ارزشیابی در مناطق محروم وارد گردد و لازم است که مدنظر قرارگرفته شود. همچنین می توان به افزایش سطح استرس به دلیل ناآشنایی با سیستم‌های امتحان الکترونیکی و ... نیز اشاره کرد. درنتیجه ازآنجایی‌که این روش ارزشیابی یکی از روش‌های معتبری است که در مؤسسات آموزشی دنیا از آن استفاده می‌شود، ضمن این‌که نمی‌توانیم به‌صورت قطعی ادعا کنیم که این روش ارزشیابی فاقد اعتبار و ارزش علمی است می‌توان این روش را به‌عنوان روشی برتر، جهت جایگزینی با روش آزمون حضوری در شرایط بحرانی کنونی علی‌الخصوص در مناطق با ریسک بالای بیماری پیشنهاد کرد. دانشگاه فنی و حرفه‌ای نیز در تصمیمات خود در رابطه با برگزاری آزمون‌ها با توجه به سیاست‌های ابلاغی وزارت عتف و همچنین بهره‌مندی از خرد جمعی، با تأکید بر حفظ سلامتی دانشجویان، اساتید و کارکنان تصمیم به سیاست‌گذاری کلی و نظارت همه‌جانبه سازمان مرکزی همراه با تفویض اختیار اجرایی به استانها و دانشکده/آموزشکده‌ها گرفته است؛ و ضمن پیشنهاد برگزاری آزمون‌ها به‌صورت مجازی، اختیار برگزاری آزمون‌های حضوری را به تشخیص مدرس، تائید مدیر گروه آموزشی مربوطه و تصویب کمیته منتخب آموزشی، با رعایت مفاد دستورالعمل‌های بهداشتی بلامانع اعلام کرده است.
دکتر ابراهیم صالحی عمران
استاد تمام دانشگاه مازندران، رئیس دانشگاه فنی و حرفه‌ای ایران
انتهای پیام/
