داروها چه تأثیری بر بدن انسان می‌گذارند؟

گروه دانشگاه خبرگزاری آنا- زهرا جعفری اردکان؛ مطلب پیش رو ترجمه و بازنویسی ژورنالیستی از فصل یک خلاصه کتاب در حوزه دارویی تحت عنوان «فارماکولوژی کاتزونگ و ترور»  است که کتابی شناخته شده در زمینه داروشناسی بوده است که توسط اساتید و محققان مختلفی ترجمه شده است.

در مقاله قبلی در مورد فارماکوکینتیک داروها صحبت کردیم و توضیح دادیم که فارماکوکینتیک به معنای آن است که بدن چه اثری روی دارو می‌گذارد حال به این سوال باید پاسخ داد که دارو چه اثری روی بدن و اندام‌های آن می‌گذارد که به آن فارماکودینامیک می‌گویند.

هر دارویی در بدن باعث فعل و انفعالاتی خواهد شد و فارماکودینامیک یک دارو در بدن شامل موارد زیر است:

1- واکنش‌های رسپتوری (گیرنده‌ها)

2- پدیده دوز_پاسخ

3-مکانیسم‌های دارویی و سمیت

واکنش‌های رسپتوری بدین صورت است که یک دارو با گیرنده‌های خود در غشای سلول یا داخل سلول میزبان به صورت مکمل بوده و در آن قرار می‌گیرد و پس از جفت شدن مولکول دارو و گیرنده، پیغامی به سلول داده می‌شود که بسته به ماهیت مولکول دارو عملکرد سلول را ممکن است تغییر داده یا ثابت نگه دارد. همچنین می‌تواند باعث ترشح هرمون‌ها و آنزیم‌ها شود. این مکانیسم در بدن فرد قابل‌کنترل و محدود شونده است. اگر هر کدام از گیرنده‌ها با یک مولکول دارو جفت شود بعد از مدتی تعدادی مولکولی دارو باقی می‌ماند که سلول از خود آنزیم‌هایی ترشح می‌کند که باعث تخریب مولکول‌های اضافی دارو می‌شود.

پدیده دوز-پاسخ: زمانی‌که پاسخ یک سیستم گیرنده و داروی خاص به ازای افزایش غلظت دارو سنجیده می‌شود نموداری پدید می‌آید که به آن منحنی درجه‌بندی‌شده دوز-پاسخ می‌گویند. با استفاده از این نمودار قدرت دارو مشخص می‌شود. در این منحنی به مقدار دوزی از دارو که 50 درصد از حداکثر پاسخ را نشان دهد ED₅₀ می‌گویند که هر چه کمتر باشد نشان‌دهنده قدرت بیشتر دارو است زیرا دارو در مقدار کمتر پاسخ بیشتر را نشان داده است.

همچنین از طریق این منحنی می‌توان کارآیی دارو را نیز تعیین کرد. کارآیی دارو به این معنا است که زمانی‌که دارو با حداکثر دوز استفاده شود بیشترین اثر ممکن را بگذارد. کاملاً منطقی است که دارو را از یک حدی بیشتر نمی‌توان استفاده کرد زیرا ممکن است اثرات سمی از خود بروز دهد. شاخص‌های کارآیی و قدرت دارو کمک می‌کنند داروهای یک خانواده براساس قدرت عملکردی طبقه‌بندی شوند.

در اینجا منحنی دیگری مطرح می‌شود و آن منحنی میزان دارو-اتصال به گیرنده است که نشان‌دهنده میزان اشغال بودن گیرنده‌ها در دوزهای مختلف دارو است. همچنین از طریق این منحنی می‌توان میزان اتصال حداکثر گیرنده را به دست آورد که به آن k_d  می‌گویند. باز نیز مشخص است که هر چقدر میزان این فاکتور کمتر باشد تمایل دارو برای اتصال به گیرنده خود بیشتر است.

برای تشخیص و تعیین سمیت یک دارو نیاز به منحنی سومی است که به آن منحنی رابطه کوانتومی دوز-پاسخ می‌گویند. این منحنی زمانی محاسبه می‌شود که حداقل دوز مورد نیاز برای ایجاد یک پاسخ مشخص در تک تک اعضای جمعیت مورد مطالعه مشخص شود. به عبارت دیگر نیاز است دوزی از دارو محاسبه و تعیین شود که در تمام اعضای جمعیت بتواند باعث ایجاد پاسخ و واکنش شود. در منحنی‌های قبل در مورد یک فرد صحبت می‌شود اینجا جمعیت مطرح است. این منحنی کمک می‌کند تا دوز درمانی و دوز توکسیک و دوز کشندگی دارو تعیین شود.

داروسازان با استفاده از این شاخص‌ها و شاخص‌های دیگر از جمله میزان گیرنده‌های کمکی (گیرنده‌هایی به جز گیرنده‌های اصلی دارو)، آگونیست (دارویی که کارآمدی آن 100 درصد است و پس از اتصال به گیرنده خود یک سیستم را در داخل بدن کاملاً به راه می‌اندازد) یا آنتاگونیست (به یک گیرنده متصل می‌شود ولی سیستم عامل آن را به راه نمی‌اندازد) بودن داروها و یافتن گیرنده‌های دارو در سراسر بدن فارماکودینامیک دارو را تعیین کرده و دوز مناسب و ایمن را مشخص می‌کنند تا یک داروی جدید بتواند وارد بازار شود.

اما پاسخ به یک سوال همچنان باقی ماند: با تمام پیشرفت‌های علم پزشکی و داروسازی چرا هنوز هم در مورد بیماری‌های حاد و کشنده درمان مؤثری وجود ندارد؟ در مقاله بعدی به جواب این سوال می‌پردازیم.

انتهای پیام/4138/