یکشنبه تاریخی؛ ماکتی از سرنوشت ائتلاف اصولگرایان

«جبهه متحد اصولگرایی» که در آستانه انتخابات مجلس هشتم شکل گرفته بود و در انتخابات مجلس نهم نیز با سر و شکلی دیگر، به کار خود ادامه داد؛ حالا در آستانه انتخابات مجلس دهم، دیگر حیاتی ندارد و از آن نامی برده نمی‌شود. اصولگرایان به تشکیل شورای هماهنگی می‌اندیشند؛ شورایی که هر روز از آن سخن می‌گویند ولی هنوز تشکیل نشده و اضلاع آن همچنان نامشخص و مبهم است.

بی‌وفایی‌ها و بدعهدی‌ها بر هرگونه ائتلاف راستی‌های قدیم سایه افکنده است؛ این را هم‌ می‌شود از مواجهه بزرگان اصولگرا با جوانترها شنید و دید و هم می‌توان مدل‌هایی از این خلف وعده را در مجلس نهم شورای اسلامی به وفور یافت؛ این موضوعی است که قطعا سرنوشت ائتلاف انتخاباتی اصولگرایان را دستخوش تحول خواهد کرد. سنتی‌ها گاه و بیگاه از خطر خلف وعده‌ها، ابراز هراس می‌کنند و نمی‌توانند به سادگی از کنار آن بگذرند.

سال 92، انتخابات 24 خرداد، به حاکمیت یکدست اصولگرایان بر قوه مجریه پایان داد. از آن سال تاکنون، مجلس شورای اسلامی مهمترین جایگاه انتخابی است که در اختیار اکثریت اصولگراست؛ هرچند که وجود دو فراکسیون از اصولگرایان، به خودی خود می‌تواند نشانه انشقاق جدی در مجموعه اصولگرایی باشد؛ اما عملکرد دو فراکسیون «اصولگرایان» و «اصولگرایان رهروان ولایت» و نحوه تعاملات آنها با یکدیگر در مجلس نهم نیز می‌تواند تصویری روشن از آینده ائتلاف انتخاباتی اصولگرایان به دست دهد.

فراکسیون رهروان ولایت با رأس علی لاریجانی که به سنتی‌ها و محافظه‌کاران اصولگرا نزدیک هستند و فراکسیون اصولگرایان که تندروهای اصولگرا را دور هم جمع کرده است؛ این دو فراکسیون در مقاطع مهم چهار سال گذشته هرگز نتوانستند یکصدا شوند و بر مبنای هماهنگی‌های بین فراکسیونی، خواسته اصولگرایان را در مجلس رقم بزنند. خلف وعده و بدعهدی، بروز پایانی و بیرونی همه هماهنگی‌های دو فراکسیون اصولگرای مجلس نهم بوده است.

«احمدی‌نژاد»؛ سرآغاز اختلافات

در دو سال اول این مجلس، ـ که همزمان با دو سال پایانی ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد بود ـ عموما فراکسیون اصولگرایان با رهروان ولایت یک حرف را نزدند. در آن زمان احمدی‌نژاد و لاریجانی زاویه جدی با یکدیگر داشتند ولی فراکسیون اصولگرایان با هدایت حدادعادل تلاش می‌کرد وارد این رویارویی نشود.

زمانی که حسن روحانی رئیس‌جمهوری شد، طیف محافظه‌کار اصولگرایان مجلس درصدد تعامل با دولت برآمدند ولی طیف تندرو همواره در مقابل دولت بوده و هست و از هر ابزاری برای فشار به دولت استفاده می‌کند. سؤال‌های بی‌شمار از وزرا و در دستور کار قراردادن استیضاح‌های متعدد بخشی از این فشارها بوده است. در برخی موضوعات حساس‌تر نظیر استیضاح رضا فرجی‌دانا وزیر علوم و تحقیقات، انتخاب رئیس مجلس در سال‌های سوم و چهارم و همچنین برجام، فراکسیون رهروان با فراکسیون اصولگرایان وارد مذاکره شد. در مواردی که گفته شد دو فراکسیون به جمع‌بندی رسیده‌اند، همواره عده‌ای نظیر روح‌الله حسینیان، علیرضا زاکانی و حمید رسایی، علی‌اصغر زارعی، مهرداد بذرپاش و بهرام بیرانوند ساز ناکوک شدند.

برجام برملاکننده اختلافات

نحوه تصویب طرح برجام در مجلس جدیدترین موضوع اختلافی بین دو فراکسیون است. «یکشنبه تاریخی» مجلس در 19 مهرماه سال 1394،‌ به گفته بسیاری از تحلیلگران و ناظران سیاسی، می‌تواند شمایی کلی از ثمره هرگونه تلاش اصولگرایان برای وحدت را به دست دهد؛ یکشنبه‌ای که عمق اختلافات اصولگرایان را که پیش‌تر در جلسات بسته بروز می‌یافت، به نمایش گذاشت.

در کشاکش بررسی برجام در بهارستان، عده‌ای از اصولگرایان مجلس پیشنهاد تشکیل کمیسیون ویژه‌ای را در این زمینه دادند. دو فراکسیون رهروان و اصولگرایان به بهانه اینکه کمیسیون سیاسی نشود، توافق کردند اعضا به یک میزان از دو فراکسیون انتخاب شوند و تعدادی هم از اقلیت مجلس باشند.

برخلاف توافق صورت گرفته، از 15 نفر عضو کمیسیون ویژه برجام، هشت نفر از فراکسیون اصولگرایان انتخاب شدند و هفت نفر مجموع رهروانی‌ها و اصلاح‌طلبان بودند. ترکیب کمیسیون مزبور، موضوع انتقادات بسیاری شد و بسیاری هشدار می‌دادند که خروجی کمیسیون بر نظر اکثریت مجلس منطبق نخواهد بود. گزارش کمیسیون ویژه که دو هفته گذشته، قرائت شد، نشان داد که پیش‌بینی‌ها درست از آب درآمده است؛ بسیاری تأکید داشتند که گزارش کمیسیون، خارج از مجلس تنظیم شده است. غلامرضا تاجگردون یکی از اعضای کمیسیون ویژه، تأکید داشت که این گزارش با راهبری سعید جلیلی، رئیس سابق تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای تهیه شده است.

همزمان، طرحی از سوی علاءالدین بروجردی، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی تدوین شد که طبق اظهارات علی لاریجانی و کاظم جلالی، قرار بود با توافق قبلی فراکسیون اصولگرایان و رهروان ولایت، در صحن علنی یکشنبه 19 مهر مجلس، دوفوریت آن به تصویب برسد؛ اما...

رکب فراکسیون اصولگرایان

به گفته کاظم جلالی، فراکسیون اصولگرایان شرط گذاشته بود که اول باید گزارش کمیسیون ویژه در صحن مجلس قرائت شود بعد رأی‌گیری برای طرح دوفوریتی صورت گیرد. رهروان پذیرفتند و همین کار را کردند؛ ولی به محض اینکه طرح، مطرح و در میان نمایندگان به رأی گذاشته شد، نیت اصولگرایان برای پیمان‌شکنی رو شد و دوفوریت طرح رأی نیاورد. پس از آن، یک فوریت در میان نمایندگان به رأی گذاشته شد و از آنجایی که دیگر در رأی‌گیری برای یک فوریت، نیاز به رأی دوسوم نمایندگان نبود، یک فوریت آن رأی آورد.

رئیس مجلس پس از این رکب فراکسیون اصولگرایان، اجازه داد که مخالفان طرح در بررسی کلیات، هرچه می‌خواهند بگویند؛ اما در زمان بررسی جزئیات، فقط اجازه داد 4 پیشنهاد مطرح شود. این موضوعی بود که مورد اعتراض جدی پایداری‌ها قرار گرفت.

مهرداد بذرپاش که عضو فراکسیون اصولگرایان است و در هیئت رئیسه نیز عضویت دارد، در طول زمان بررسی طرح برجام در مجلس، بارها به دلیل اقدامات خلاف آیین‌نامه در مسیر همفکران خود، مورد اعتراض لاریجانی قرار گرفت. او بعد از پایان جلسه علنی بررسی جزئیات برجام، در جمع خبرنگاران پارلمانی حاضر شد و نسبت به روند تصویب طرح برجام انتقاد کرد.

بذرپاش گفت: در شأن مجلس جمهوری اسلامی ایران نبود که مهمترین طرح سیاست خارجی دولت در این دوره مجلس را در عرض یک ربع بدون قرائت سایر پیشنهادات بخوانند و تصویب کنند. وی گفت: مجلس منتظر بود تا این پیشنهادات مطرح شود و موافقان و مخالفان صحبت کنند و مردم بدانند چه خبر است.

لاریجانی،‌ معتقد بود که دو ماه است همه پیشنهادها مورد بررسی قرار گرفته و در نهایت این طرح، حاصل شده است؛ بر این مبنا دیگر نیازی به بحث بیشتر نیست. حالا این اقدام لاریجانی، نه تنها دوشقگی جناح راست مجلس را واضح‌تر کرده است، بلکه سایر اصولگرایان در بیرون از مجلس نیز تحت تأثیر همین ماجرا قرار گرفته‌اند و واکنش‌های مشخص‌تری را بیان می‌کنند.

محمدرضا باهنر،‌ نایب رئیس مجلس است و در عین حال،‌ دبیرکل جامعه اسلامی مهندسین نیز هست. او، هم با فراکسیون اصولگرایان در ارتباط است و هم با رهروانی‌ها. او نیز معتقد است که تصویب برجام در صحن علنی بر اساس تفاهم کلی نمایندگان مجلس بود.

باهنر به معترضانی که درباره طرح نشدن پیشنهادات در صحن علنی مجلس اعتراض داشتند، گفت: در روز گذشته (قبل از بررسی جزئیات طرح برجام)، تعداد زیادی از پیشنهاددهندگان موافقت کردند تا از ارائه پیشنهادات خودداری کنند؛ البته تعداد اندکی هم اصرار به طرح پیشنهادات داشتند که در هر صورت ریاست محترم مجلس ماده واحده را رأی‌گیری کرد و به تأیید و تصویب نمایندگان رسید.

نایب رئیس مجلس با بیان اینکه «ما در مجلس به دنبال همکاری مشترک هستیم»، تأکید کرد: در مواقعی فضای عمومی مجلس می‌طلبد کاری انجام شود و اینکه یک، دو، سه الی پنج نفر بخواهند از انجام آن پیشگیری یا جلوگیری کنند اگرچه از نظر آیین‌نامه‌ای حق با آن‌هاست ولی کار جلو نمی‌رود و این رئیس جلسه است که در این موارد باید تصمیم‌‌گیری کند.

از سویی، محمدنبی حبیبی، دبیرکل حزب مؤتلفه اسلامی از طیف راست سنتی نیز در مجمع عمومی این حزب، با حمایت از اقدامات فراکسیون اصولگرایان مجلس، گفت: ما هشدارهای کمیسیون ویژه برجام را مناسب می‌دانیم و به نظر ما کفه منفی برجام سنگین‌تر از کفه مثبت آن است.

شفاف‌سازی کاظم جلالی

کاظم جلالی در این باره در گفت‌وگویی تفصیلی با خبرگزاری آنا (اینجا)، ضمن اینکه بسیاری از پشت پرده‌های بررسی طرح برجام را در مجلس عنوان کرده، به این اعتراض فراکسیون اصولگرایان نیز پاسخ داده است. او گفت: اگر آن روز دوستان پیشنهاداتشان را یک‌ به یک مطرح می‌کردند و مجلس به آنها رأی نمی‌داد، می‌گفتند مجلس را مهندسی کردند که همین اتفاق در کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی افتاد. در کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی، سه ساعت این طرح مورد بررسی قرار گرفت و به همه دوستانی که به کمیسیون آمده بودند، وقت داده شد و همه پیشنهادهایشان را مطرح کردند. در داخل کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی به‌جز یک یا دو پیشنهاد جزئی چیز دیگری تصویب نشد که در همین مورد گفتند کمیسیون مهندسی شده است.

جلالی افزود: اگر پیشنهادی رأی نیاورد می‌گویند «مجلس مهندسی شده است»، اگر بگوییم پیشنهاد را مطرح نکنید وقت جلسه گرفته می‌شود، می‌گویند «مجلس دیکتاتوری رفتار می‌کند»، اگر هم جلسه بگذاریم و از قبل قرار و مدارها را مشخص کنیم، بعدش طبق این قرار و مدارها عمل نمی‌شود و خلف وعده‌ها را مشاهده می‌کنیم. اگر روی نکاتی که اصرار دارند هزار استدلال بیاوریم که نباید داخل طرح بیاید، می‌گویند «پیشنهادهای ما را حذف کردند». شما هر راهی بروید این دوستان بهانه‌جویی می‌کنند؛ به دلیل اینکه با اساس کار مخالف هستند. ما از اینکه دوستان بخواهند بهانه‌جویی کنند ناراحت نمی‌شویم ولی از مسیر و دایره اخلاق خارج نشوند.

سابقه طولانیِ «خارج نواختنِ» پایداری‌ها

هرچند که برجام، وجهی دیگر از رفتار فراکسیون اصولگرایان در مقابل طیفی دیگر از همفکران خود را به نمایش گذاشت؛ اما این، نخستین باری نبود که رهروانی‌ها در مجلس نهم، با «خارج نواختنِ» فراکسیون اصولگرایان مواجه می‌شدند. در ماجرای استیضاح رضا فرجی‌دانا، وزیر علوم سابق دولت یازدهم نیز، دو فراکسیون وارد مذاکره شدند ولی نتوانستند به تفاهم رسیده و تصمیم مشخصی بگیرند.

در موضوع تعیین رئیس مجلس در سال سوم و چهارم نیز، علی‌رغم سال‌های اول و دوم،‌ دو فراکسیون وارد مذاکره شدند ولی در این میان بهرام بیرانوند از فراکسیون اصولگرایان نیز کاندیدای رئیس مجلسی شد. در سال چهارم هم روح‌الله حسینیان تصمیم گرفت برخلاف نظر فراکسیون متبوعش عمل کند و شانس خود را در مواجهه با علی لاریجانی بسنجد.

زنگ‌ خطر به صدا درآمده است

انتخابات مجلس دهم،‌ پیش روست و اصولگرایان بنا به گفته بزرگانشان، تصمیم جدی دارند که نگذارند کرسی‌های مجلس شورای اسلامی حتی، به معتدلان اصلاح‌طلب هم برسد. ماه‌هاست که اصولگرایان از تلاش برای وحدت و تشکیل شورای هماهنگی سخن می‌گویند. تاکنون شکل‌گیری این شورا مدام به تأخیر افتاده و حالا بعد از برجام، تشکیل آن چندان به ذهن نزدیک نیست.

کاظم جلالی، رئیس فراکسیون رهروان ولایت در این زمینه به آنا می‌گوید: «در فراکسیون اصولگرایان آدم راهبردی وجود ندارد.» او اضافه می‌کند که «ما در فراکسیون رهروان آقای لاریجانی را محور می‌دانیم و در نهایت اعضا به نظر ایشان تمکین می‌کنند ولی در فراکسیون اصولگرایان چنین محوری وجود ندارد.»

بدعهدی و سهم‌خواهی؛ پاشنه‌آشیل وحدت اصولگرایان

این نکته‌، زنگ خطری است برای مجموعه اصولگرایی که در آستانه انتخابات، به وحدت می‌اندیشد. آیا تندروها به اصول و قواعد ائتلاف تن می‌دهند؟

محسن کوهکن، عضو ارشد جبهه پیروان خط امام و رهبری به آنا گفته است که «بناست جامعه روحانیت اقدامات لازم را برای تشکیل شورای هماهنگی اصولگرایان انجام دهد»؛ ولی آیا تندروها، تصمیمات فصل‌الخطاب را برمی‌تابند؟

نعمتی: باید مراقب زیرقول‌زدن‌ها باشیم

در همین زمینه، بهروز نعمتی عضو فراکسیون رهروان ولایت در گفت‌وگو با آنا اظهار کرد: تعدادی از مجموعه اصولگرایان با یکدیگر اشتراکات زیادی دارند، اما با بعضی مجموعه‌ها اختلافات شدید است.

وی افزود: ما همواره در مجلس شاهد زیر قول زدن‌های اصولگرایان بوده‌ایم البته این زیرقول‌زدن‌ها همواره در مقاطع مختلف در انتخابات‌های گوناگون نیز دیده شده است لذا باید مراقب باشیم که چه کسانی وارد وحدت می‌شوند.

او تأکید کرد: بزرگان اصولگرا باید مراقب کسانی باشند که اساسا خلف وعده می‌کنند. اینها آسیب جدی به وحدت و رای‌آوری می‌زنند. اگر بی‌تفاوت باشیم و همه را به لحظه آخر واگذار کنیم قطعا نتیجه مناسبی نخواهیم گرفت.

آل‌اسحاق: اگر ابهامات وحدت از بین نرود، مشکل ایجاد می‌شود

یحیی آل‌اسحاق، عضو شورای مرکزی حزب مؤتلفه اسلامی هم در گفت‌وگو با آنا درباره وحدت گفت: اصولگرایان اگر مبانی وحدت را کنار بگذارند و فقط در ظاهر بخواهند وحدت کنند، این وحدت میسر نیست.

وی ادامه داد: وحدت، علل و عواملی می‌خواهد که برای وحدت باید آنها را عملیاتی کنیم. خوشبختانه مبانی در میان اصولگرایان وجود دارد ولی هوش، درایت و حواس‌جمعی در بزنگاه‌ها مهم است که خدای ناکرده لطمه نزند.

این فعال سیاسی اصولگرا ادامه داد: واقعیت این است که لحظات آخر تصمیم‌گیری اهمیت زیادی دارد، باید حواسمان جمع باشد که در آن لحظه به درستی عمل کنیم.

آل‌اسحاق گفت: از اکنون مقدمات دو انتخابات پیش‌رو در حال فراهم شدن است، باید ابهامات برطرف شود، اگر ابهامات از بین نرود مشکل ایجاد می‌شود.

وی در پاسخ به این سؤال که «درباره افرادی که به وحدت وارد می‌شوند به چه نکاتی باید توجه شود؟»، گفت: راه‌حل این است که ابهامات شفاف شود. اینکه به‌هم می‌زنند،‌ به خاطر ابهامات و نقاط تاریک حساب نشده است که در بزنگاه‌ها نورانی می‌شود. هر ابهامی باید از هم‌اکنون برطرف شود. باید شفاف نظرات واقعی را درباره امور مختلف بیان کرد تا ابهامی در لحظه آخر ایجاد نشود.

این عضو شورای مرکزی حزب مؤتلفه اسلامی درباره تأثیر جامعتین خاطرنشان کرد: اینها دو نهاد سنتی هستند که مورد اعتماد اصولگرایان هستند، چون اصولگرایان مبانی اصولی‌شان یکسان است، نقش کلیدی را در انتخابات را خواهند داشت.

سبحانی‌نیا: وفاداری لازمه وحدت است

همچنین، حسین‌ سبحانی‌نیا در گفت‌وگو با آنا درباره وحدت در میان اصولگرایان اظهار کرد: باید حواسمان جمع باشد، رسیدن به لیست واحد در انتخابات بسیار مهم است، اگر وحدت نباشد بالاخره افرادی وارد مجلس می‌شوند ولی قدرت تصمیم‌گیری در میان اصولگرایان کاهش می‌یابد و این یک آسیب جدی است.

وی افزود: زعمای قوم باید برای رسیدن به وحدت اهتمام بیشتری داشته باشند و برای ارائه لیست واحد حتما محبوبیت و رأی‌آوری را مدنظر قرار دهند. اصولگرایان برای دستیابی به وحدت باید سهم‌خواهی و افراط و تفریط را کنار بگذارند و وقتی به یک تصمیم نهایی رسیدیم باید همه تمکین کنند.

نماینده مردم نیشابور در مجلس و عضو فراکسیون رهروان ولایت تصریح کرد: در وحدت باید افرادی انتخاب شوند که به تصمیم‌گیری‌ها وفادار باشند چراکه وفاداری، حداقل یک فعالیت جمعی انتخاباتی است.

گزارش از: سمیه عظیمی و پروین طالبیان