اختلاف رسانه «مداحی» و سینما، راز توقیف رستاخیز؟

سرانجام بعد از مدت‌ها حرف و حدیث و بحث و گفت‌وگو، و حذف 40 دقیقه از نسخه سینمایی فیلم رستاخیز، امروز اکران این فیلم با احتیاط تنها در سینماهای پایتخت آغاز شد تا در صورت عدم بروز مشکل، اکران این فیلم با مضمون قیام سیدالشهدا (ع) به شهرستانه‌ها نیز تسری یابد. با این حال همین اکران هم بی‌حاشیه نماند و امروز نیز بعد از دو، سه تجمع در تهران(مسجد ارک) و شهرستانها، تجمعی مقابل وزارت ارشاد برای دعوت به توقیف این

فیلم برگزار شد و نهایتا سازمان سینمایی خبر از تعلیق در اکران این فیلم داد.

اینها البته به غیر از اعتراضات و نقدهایی بود که در فضای مجازی نسبت به این اثر انجام شد. در این فرصت تلاش می‌شود به دلایل اعتراضات به این فیلم پرداخته شود.

1- صرف نظر از برخی ایرادات محتوایی که در مجال دیگری باید به آن پرداخت به نظر می‌رسد عمده دلیل اعتراضات به این فیلم، تفاوت در ویژگی‌های دو رسانه «مداحی و روضه» با رسانه‌ای چون سینماست.

ممکن است برخی از رسانه نامیدن «مداحی» توسط نگارنده تعجب کنند، اما واقعیت ان است که در جامعه ایران، با باورهای شیعی آن، روضه امام حسین (ع)، به دلیل میزان تکرار، گستره نفوذ در اکثریت جامعه و نیز عمق تاثیرگذاری آن، قطعا یک رسانه مهم تلقی می‌شود که بخش اعظم اعضای جامعه از کودکی مخاطب آن تلقی می‌شوند و با آن ارتباط برقرار کرده و نوعا احساسات و عواطفشان به اهل بیت (ع) را از این طریق تقویت می‌کنند.
این رسانه البته بر خلاف سینما که مبتنی بر تصویر و صدا و موسیقی است، بیش از همه بر ادبیات (اعم از داستان و شعر) تکیه دارد و البته نوعی از صدا و موسیقی نیز آن را کمک می‌کند و از قضا حماسه عاشورا سوژه‌ای است که قوی‌ترین کارهای هنری به ویژه از جنس شعر در آن تولید شده و یک کارویژه مهم هنر که همان تاثیر عمیق بر احساسات مخاطب است، در آن تحقق می‌یابد.

با این حال تفاوت هنر ادبیات با سینما در این است که ادبیات با شرح حوادث و موارد، ذهن و تخیل انسان را به کار می‌اندازد و سینما تلاش می‌کند بخشی از آن تصور ذهنی را به تصویر بکشد و این تصویر هرچند جذاب‌تر است، محدودتر هم هست.

به عنوان نمونه، ایرانیانی که سالها پای مجالس ذاکرین نشسته و هر یک ده‌ها و صدها بار داستان حضرت ابالفضل (ع) و نحوه شهادت ایشان را شنیده‌اند، تصوری – معمولا قدسی و ماورایی – از آن بزرگوار در ذهن خود دارند؛ اما وقتی نوعی از همین تصور در قالب فیلم رستاخیز به تصویر کشیده می‌شود، طبعا با بسیاری از تصورات ذهنی مغایر است و همین می‌تواند زمینه‌ساز اعتراض شود.

تا کنون مهم‌ترین اعتراضات به فیلم رستاخیز را از سوی برخی مداحان، از جمله بعضی مشهورین آنها مشاهده کرده‌ایم. به نظر می‌رسد علاوه بر این که این گروه خود را به نوعی متصدی تبیین نهضت حسینی می‌داند، همین اختلاف دو رسانه «روضه» و «سینما» نیز باعث تشدید تضاد شده است.

2- در نقدهای وارده به رستاخیز، یکی از محورهای مهم، نادرست بودن روایت این فیلم از واقعه تاریخی کربلاست. البته فیلمی که به یک واقعه تاریخی می پردازد، باید با مستندات و تحقیقات ، از واقعی بودن روایت خود دفاع کند، که رستاخیز از این منظر ضعف‌هایی دارد. در عین حال اکثر این ایرادات در نسخه کنونی برطرف شده است.

ایراد دیگری که به فیلم وارد می‌شود، استفاده از برخی داستان‌های حاشیه‌ای و غیرمستند است. در این خصوص باید گفت وقتی حتی درباره جزئیات گفتار و رفتار چهره‌های اصلی قیام سیدالشهدا(ع) نقل تاریخی دقیق و اجماعی وجود ندارد، طبعا درباره شخصیت‌های فرعی وضع بدتر است و در چنین شرایطی، فیلمساز طبعا به داستان‌گویی و ساخت درام می‌پردازد که بخشی از آن مبتنی بر واقعیت و بخشی ساختگی و برای پیشرفت داستان است و بدون این روش، امکان ساخت اثر سینمایی میسر نیست. جالب آن که در حالی این خرده بر فیلم گرفته می‌شود که نوع مداحان نیز ید طولایی در بیان روضه‌های غیرمعتبر دارند و حتی بخشی از این موارد را ابداع کرده و به عنوان «زبان حال» از زبان چهره‌های مقدس بیان می‌کنند تا مخاطب را تحت تاثیر قرار دهند.

3- تفاوت دیگر میزان حزن و اندوه موجود در اثر و تاثیرگذاری عاطفی آن بر مخاطب است. حادثه عاشورا یک حادثه ناشی از مظلومیت و در نتیجه اندوه‌بار است و کارویژه رسانه «روضه» نیز انتقال همین غم و اندوه و متاثر کردن و گریاندن مخاطب با مرثیه است. طبعا این انتظار می‌رود که در اثر سینمایی منعکس‌کننده عاشورا نیز این وجه بسیار پررنگ باشد، اما در نسخه قابل پخش «رستاخیز» نه تنها «حزن»، که حتی تحریک عواطف نیز چندان پررنگ رخ نمی‌دهد. این در حالی است که مظلومیت و اندوه و عزاداری یک وجه واقعه کربلاست و انواع درسهای انسانی فردی و اجتماعی دیگر نیز در این رویداد مهم تاریخی وجود دارد.

تجمع امروز علیه رستاخیز، مقابل وزارت فرهنگ و ارشاد

4- در این میان، آنچه معترضان به فیلم بیش از همه به آن تکیه کرده و دستاویز قرار می‌دهند، نظرات و فتاوای مراجع معظم تقلید است که این روزها در قالب استفتائات و پرسش و پاسخ‌ها در خصوص این فیلم در فضای مجازی دست به دست می‌شود. واقعیت آن است که نمایش چهره امامزادگان و شخصیت‌های پاک غیر معصوم چون حضرت ابوالفضل العباس(ع) که در این فیلم به کرات رخ می‌دهد، یک موضوع مورد اختلاف نظر در میان مراجع و علماست. اکثر مراجع و علما نظیر حضرات آیات امام خمینی، خویی، سیستانی، خامنه‌ای، مکارم شیرازی و.. نمایش چهره‌های غیرمعصومین از این دست را به شرط احترام و عدم هتک حرمت و دروغ‌پردازی، جایز می‌دانند. این فتوای علماست و البته مراجع تقلید که کارشان بیان احکام و فتاواست، نوعا در مصادیق وارد نمی‌شوند و در خصوص این فیلم نیز چنین چیزی رخ نداده است. با این حال به نظر می‌رسد برخی با پرسش‌های جهت‌دار و بیان ادعاهای مورد نظر خود و ارسال آنها در قالب استفتاء و سوال به دفاتر مراجع، بیشتر به دنبال گرفتن پاسخ‌های مد نظر خود علیه این فیلم هستند که غیرعلمی و بعضا غیر اخلاقی بودن اقدامشان برای اهل فن هویداست.

5- در نهایت از برخی شواهد این گونه برمی آید که بخشی از تقابل ها با این فیلم، اگرچه با شعار دفاع از نهضت حسینی است، اما بی ارتباط با رویکرد مقابله با دولت یا رویکرد سیاسی احمدرضا درویش، کارگردان فیلم و یا ناشی از نوعی رقابت صنفی است که اگر چنین باشد، باید بار دیگر بر مظلومیت مضاعف امام حسین(ع) گریست که چنین انگیزه هایی پشت تابلو دفاع از حریم ایشان خود را مخفی کرده اند.

در مجموع باید گفت «رستاخیز» اثر کامل و بدون اشکالی نیست و با توجه به سوژه آن که مقدس ترین چهره‌های دینی و تاریخی را شامل می‌شود، چه بسا باید ظرافت بیشتری در پردازش اثر به خرج می‌داد. با این حال به نظر می‌رسد اکنون باید به جای تخطئه فیلم و مقابله با اکران آن، زمینه نمایش و البته نقد آن را فراهم کرد تا راه فعالیت درباره قیام منحصر به فرد عاشورا در عرصه سینما نه تنها مسدود نشده، که مهیاتر شود و کارهای بعدی سینماگران، آثاری قوی‌تر و در خورتر گردد.