خیز مخوف‌ترین چهره امنیتی ترکیه برای پارلمان/ هاکان فیدان مرد شماره 2 ترکیه است

به گزارش خبرنگار گروه بین‌الملل خبرگزاری آنا به نقل از پایگاه المانیتور، همزمان با اینکه ساعت اوایل شب هفتم فوریه را نشان می‌داد، این خبر به‌سرعت به خبر نخست رسانه‌های ترکیه تبدیل شد: هاکان فیدان، رئیس سازمان اطلاعات ملی ترکیه (میت) از مقام خود استعفا داد. اگرچه هیچ بیانیه رسمی در مورد علت این کار منتشر نشد، اما نیاز چندانی هم به این کار نبود. همه می‌دانند دلیل استعفای فیدان شرکت در انتخابات پارلمانی هفتم ژوئن به‌عنوان نماینده حزب عدالت و توسعه است.

اگرچه استعفای او پایانی بر یک معما بود، اما معماهای دیگر در جامعه رسانه‌ای و سیاسی ترکیه به وجود آورد. انواع و اقسام شایعات در مورد جایگاه سیاسی آینده فیدان در ترکیه پخش شده است. اما تقریباً تمام صاحب‌نظران بر این باورند که فیدان تنها برای رسیدن به مقام یک نماینده ساده از پست مهم خود استعفا نداده است. برخی از کارشناسان می‌گویند این احتمال وجود دارد که فیدان پس از ورود به پارلمان، برای عضویت در دولت فراخوانده شود. البته این سؤال همچنان باقی است که چرا او در حال حاضر دست به چنین اقدامی زده است؟

برای روشن‌تر شدن این موضوع، المانیتور با دو نفر از مقامات ارشد دولتی ترکیه گفتگو کرده است. این افراد که نمی‌خواهند نامشان فاش شود، به توضیح سه مساله مهم می‌پردازند: 1 – دلایلی که می‌گوید چرا فیدان در حال حاضر استعفا داد؛ 2 – چه کسی جایگزین او می‌شود؛ 3 – میراث پنج‌ساله فیدان در رأس میت چیست و ما می‌توانیم چه انتظاری از ساختار سازمانی میت در آینده نزدیک داشته باشم.

1 - زمان استعفا

در واقع تاریخ هفتم فوریه پیغامی مهم به جنبش گولن است؛ دقیقاً سه سال پیش در همین روز دادستانی در ترکیه، فیدان را برای بررسی و سؤال فراخواند. این همان روزی است که گولنیست‌ها جنگ علیه حزب حاکم ترکیه را آغاز کردند. فیدان با انتخاب این روز برای استعفای خود، این پیام را به طرفداران گولن فرستاد که تلاش آن‌ها برای ضربه زدن به حزب عدالت و توسعه با شکست مواجه شده است. یکی از این مقامات ارشد در این زمینه گفت:

«همان‌طور که مشخص است فیدان به دنبال پیگیری روندی است که به عضویت در دولت ختم می‌شود. او می‌توانست از بیرون وارد دولت شود، اما چرا این روش را اتخاذ کرد. او برای عضویت در پارلمان دو دلیل دارد: اول اینکه او عقیده دارد در میت بهترین عملکرد را داشته است و هم‌اکنون می‌تواند از این سازمان خارج شود؛ دوم اینکه وقتی شما کارمند دولت باشید، هیچ‌گاه به‌عنوان یک نماینده منتخب به شما نگاه نمی‌شود. برخی شایعات از سوی مخالفان دولت مطرح می‌شود مبنی بر اینکه فیدان به دنبال مصونیت نمایندگی پارلمان است، اما همه به‌خوبی می‌دانند که مصونیت رئیس چنین سازمانی به‌مراتب بیشتر از قانون‌گذاران است».

البته تمام اعضای حزب حاکم از این تصمیم فیدان استقبال نکردند. بولنت آرینچ، معاون نخست‌وزیر ترکیه پس از آنکه در یک برنامه زنده تلویزیونی از این موضوع مطلع شد، با کنایه گفت: استعفای فیدان از مقامش با چنان قدرتی تنها اتلاف وقت است. برخی دیگر همچون آرینچ نیز این سؤال را مطرح کردند که آیا از لحاظ اخلاقی درست است رئیس یک سازمان اطلاعاتی، مقام وزارت را بپذیرد. اگرچه مثال‌های بین‌المللی متعددی مثل جورج بوش پدر و یا رابرت گیتس در این زمینه وجود دارد، اما در ترکیه تاکنون چنین مورد مشابهی اتفاق نیفتاده است.

وقتی در مورد نظرات آرینچ و رهبران مخالفان در مورد این اقدام فیدان پرسیده می‌شود، یکی از آن دو مقام به المانیتور می‌گوید: «دنیای سیاست نباید خالی از نقد باشد. این انتقاد به فیدان وارد است که وی سازمان اطلاعات کشور را انحصاری کرده بود». فیدان در واقع از نزدیکان و دوستان قابل‌اعتماد اردوغان است. با حضور او، اردوغان از اجرای قانون اساسی جدید و انتقال سیستم ریاست جمهوری مطمئن‌تر خواهد شد.

2 - چه کسی جانشین فیدان می‌شود؟

در همان روز هفتم فوریه اعلام شد اسماعیل هاکی موسی، معاون میت و یکی از سفرای سابق ترکیه تا پیش از تعیین جانشین رسمی فیدان، در این پست حضور دارد. به‌هرحال گفته می‌شود تا زمان انتخابات، فیدان به‌عنوان رهبر در سایه میت فعالیت می‌کند. خبرنگاران و کارشناسان اسامی متعددی را به‌عنوان جانشین فیدان مطرح می‌کنند. آرینچ از محمد درویش اوغلو، معاون وزیر امنیت و نظم عمومی برای تصدی‌گری این پست سخن می‌گوید. البته آن دو مقام این موضوع را رد کرده و عقیده دارند پس از انتخابات ژوئن، اخباری غیرمنتظره‌ای در این زمینه گزارش می‌شود.

3 - میراث فیدان

فیدان در ماه می سال 2010 به ریاست میت انتخاب شد. در طول ریاست او این سازمان از یک مجموعه منفعل و منفور به یک سازمان مشابه به سیا تبدیل شد که بیشتر بحران‌های نظامی و سیاسی را مدیریت کرده است. به‌طور مشخص تیم تحت رهبری فیدان طی دو سال گذشته به‌خوبی توانست با تبلیغات گولنیست‌ها مقابله کند. طرفداران دولت، فیدان را همچون اردوغان یک قهرمان ملی می‌دانند. برخی از اصلاحات مهم فیدان به شرح زیر است:

• پیش از فیدان، بخش زیادی از رویکرد میت مربوط به موضوعات داخلی بود. به‌عنوان مثال، فیدان به جمع‌آوری اطلاعات در مورد سازمان‌های تروریستی می‌پرداخت که به خارج از کشور گریخته بودند و به اطلاعات در مورد دیگر کشورها کاری نداشت. فیدان یک زیرمجموعه در میت ایجاد کرد که مسئول اطلاعات خارجی است. او با به‌روز کردن قوانین 30 سال گذشته، این فرصت را در اختیار میت قرار داد تا عملیات‌های نظامی در خارج از کشور انجام دهد. این قانون همچنین به میت اجازه داد برای اولین بار بر پارلمان نظارت داشته باشد. از سوی دیگر میت به‌عنوان سازمانی محسوب می‌شود که انحصاراً در خدمت اردوغان است.


• میت مذاکره‌کننده اصلی با عبدالله اوجالان بوده است. صرف‌نظر از هر پستی که فیدان در اختیار می‌گیرد، احتمالاً این ارتباط ادامه خواهد داشت.


• میت از اعضای پارلمانی خود در انجام مأموریت‌های مرزی استفاده می‌کند و حتی امنیت مرزها را تحت کنترل خود دارد.


• فیدان همچنین آغازگر اصلاحاتی فنی در این سازمان بوده است. تمام سیستم‌ها برای مقابله با تهدیدهای سایبری به‌روز شده‌اند. ساختار میت در واقع بسیار شبیه به سازمان امنیت ملی آمریکا است که اطلاعات روزانه را در اختیار سیاست‌گذاران قرار می‌دهد.

با توجه به همین شرایط است که مقامات حزب حاکم از ادامه فعالیت میت اطمینان دارند. هایکو باگدات، یکی از روزنامه‌نگاران سرشناس ترکیه چند روز پیش این جمله را نوشت: آیا کسی تاکنون صدای فیدان را شنیده است؟ اگرچه اسم و عکس او طی پنج سال گذشته در بیشتر اخبار بوده است، اما در مورد زندگی شخصی او اطلاعات اندکی وجود دارد. فیدان یک شخصیت متفاوت در میان اعضای متعدد و پرهیاهوی حزب حاکم است. آن‌طور که اردوغان وی را توصیف می‌کند، فیدان فردی کم‌حرف، کم‌ادعا و رازدار است. اکثر کارشناسان او را وزیر خارجه بعدی ترکیه می‌دانند. اگرچه نمی‌توان در مورد پست آینده فیدان پس از انتخابات ژوئن با قطعیت سخن گفت، اما این استعفا تغییر اندکی به وجود آورد. فیدان مدت‌هاست که مرد شماره 2 ترکیه است و این روند همچنان ادامه خواهد داشت.