تضعیف جایگاه مرکز مدیریت حوادث در حوزه بلایا/ استفاده غیرضروری از امکانات اورژانس در حادثه سقوط هواپیما

غلامرضا معصومی، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی خبرگزاری آنا با اشاره به قانون تشکیل سازمان مدیریت بحران کشور در آذرماه 1387 اظهار کرد: با تصویب آیین نامه اجرایی آن در خرداد ماه 1388، سازمان مدیریت بحران کشور به عنوان یکی از معاونت­های وزارت کشور برای یک دوره 5 ساله آزمایشی تشکیل شد. در کنار تشکیل این سازمان، در ساختار مدیریت بحران کشور دیده شد که شورایعالی مدیریت بحران با ریاست رئیس جمهور و حضور وزراء و همچنین شورای هماهنگی مدیریت بحران کشور با حضور رئیس سازمان مدیریت بحران به عنوان رئیس و روسای کارگروه­‌های 14 گانه به عنوان عضو تشکیل شود.

وی افزود: بر اساس آن کارگروه‌­های مختلفی برای حوزه‌­های عملیاتی بحران در کشور تشکیل شد که یکی از آنها، کارگروه بهداشت و درمان در حوادث غیرمترقبه است که طبیعتا مسئولیت این کارگروه به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی سپرده شد و براساس قانون تمام ارگان­های درگیر در حوزه سلامت کشور نیز موظف به حضور در این کارگروه و انجام وظایف محوله بر اساس شرح وظایف کارگروه و مصوبات آن بوده­‌اند.

عضو هیات بورد سلامت در بلایای وزارت بهداشت یادآور شد: براساس آیین­‌نامه اجرایی قانون هر وزارت­خانه­ باید یک اداره­کل مستقل در خصوص مدیریت بحران داشته باشد و از طرف دیگر ریاست کارگروه نیز با نظر وزیر، یکی از معاونان وزارت مشخص شود که در این خصوص نیز در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، معاون درمان وزارت، به عنوان ریاست کارگروه انتخاب و با توجه به اینکه وزارت از قبل مرکزی تحت عنوان مرکز مدیریت حوادث و فوریت‌­های پزشکی ایجاد کرده بود، همان مرکز را به عنوان جایگزین آن اداره­کل اعلام شد.

وی افزود: دبیرخانه کارگروه بهداشت و درمان در حوادث غیرمترقبه در مرکز مدیریت حوادث و فوریت‌­های پزشکی تشکیل شد و عملا پیگیر اقدامات لازم در خصوص سلامت در زمان بلایا شد اما هم اکنون این ساختار در حال تغییر است به شکلی که با تصویب سازمان اورژانس پیش بیمارستانی و همچنین تشکیل اداره کل مدیریت بحران و پدافندغیرعامل، فعلا هر دو در یک ساختار مدیریت می‌شوند و معاون درمان وزارت از ریاست کارگروه کنار گذاشته شده و خود وزیر ریاست کارگروه را بر عهده دارد.

معصومی اظهار کرد: قبل از تشکیل سازمان مدیریت بحران و زمانی که ستاد حوادث غیرمترقبه کشور را داشتیم اقدامات مثبتی در این زمینه صورت داده بود در حالی که سایر سازمان­‌ها و وزارت‌خانه‌ها در حوزه بحران تشکیلات مشخصی نداشتند.

وی افزود: از سال 1385 دبیرخانه کارگروه پیگیر ایجاد مکانی برای مدیریت حوادث و بلایا در حوزه سلامت بود که نهایتا با پیگیری­های صورت گرفته مرکز هدایت عملیات بحران یا همان (EOC Emergency Operation Center) تشکیل شد. این مرکز که محلی برای تجمیع، مانیتورینگ و پیگیری مسائل مربوط به بلایا در حوزه سلامت بود در سال 1387 به صورت کامل تجهیز شد، همچنین از سوی وزیر وقت کشور به عنوان قائم مقام شورایعالی مدیریت بحران، به عنوان مرکز نمونه به تمام وزارت و سازمان‌­های مختلف معرفی و توصیه به راه‌­اندازی آن در حوزه‌­های مختلف از جمله خود وزارت کشور کرد.

رئیس بخش اورژانس بیمارستان فیروزگر با اشاره به ساختار و عملکرد EOC در زمان بلایا و حوادث گفت: شاخص‌­ترین آنها نحوه عملکرد حوزه سلامت در زلزله ورزقان و هریس بود، به نحوی که رهبر معظم انقلاب از اقدامات حوزه سلامت در آن زمان به صورت خاص تشکر کردند. همچنین از نکات قابل تامل آن، می­‌توان به مدیریت بسیار خوب میدانی و واگذار شده به دانشگاه علوم پزشکی تبریز را نام برد که تمام بحران را با 3 دانشگاه هم قطب خود در قطب شمال­غرب کشور مدیریت کرد و عملا ستاد وزارت و بقیه قطب­‌های مدیریت بحران در حوزه سلامت فقط بر اساس نیاز و اعلام دانشگاه علوم پزشکی تبریز اقداماتی را انجام می­‌دادند.

معصومی با انتقاد از تضعیف جایگاه مرکز مدیریت حوادث در حوزه بلایا و به خصوص EOC در سال‌های بعد از آن گفت: تضعیف این ساختار به حدی رسید که در حادثه پلاسکو، مدیریت یک حادثه شهری در سطح وزارت انجام شد و همچنین در زمان زلزله کرمانشاه عملا هیچکدام از آن فرآیندهای پله‌­کانی در خصوص دانشگاه، قطب و ستاد وزارت اتفاق نیافتاد و مدیریت حادثه مجددا در میدان و توسط ستاد وزارت انجام شد. این روند در حوادث کوچک و بزرگ دیگر نیز به همین شکل در حال ادامه است تا حادثه هواپیمای تهران – یاسوج که نبود این ساختار اطلاع­‌رسانی، هماهنگی و مانیتورینگ صحیح باعث شد، علیرغم اینکه به هیچ عنوان موضوع تعریف شده‌­ای در حوزه سلامت وجود نداشت، حضور سریع، رسانه­‌ای حوزه سلامت و گسترده­ حوزه پیش ­بیمارستانی را داشته باشیم.

این متخصص طب اورژانس با اشاره به ضعف اطلاع رسانی در حادثه سقوط هواپیمای آسمان به مقصد یاسوج گفت: در نخستین ساعات بروز حادثه تعداد افراد حاضر در هواپیما 100 نفر اعلام شد زیرا هنوز هیچ مرجع مرتبطی مانند سازمان هواپیمایی کشوری صحبتی از سقوط و تعداد افراد حاضر در هواپیما نکرده بود. گزارشات مکرر و پشت سرهم از اقدامات انجام شده در منطقه که عملا هیچ هدف مشخصی نداشت، مانند اخبار حضور 40 دستگاه آمبولانس، یک اتوبوس آمبولانس و بالگرد اورژانس در منطقه، در حالی­‌که کلا تعداد افراد در هواپیما 66 نفر بودند.

وی افزود: باید توجه داشت که برای حوادث پرتلفات باید از اتوبوس آمبولانس استفاده شود و نه آمبولانس و از طرف دیگر هر دستگاه آمبولانس امکان انتقال 2 مصدوم را دارد و فرض زنده بودن تمام سرنشین­‌ها حداکثر 33 آمبولانس در محل نیاز بوده است.

معصومی با اشاره به آمار و اطلاعات لحظه به لحظه اورژانس کشور از محل حادثه گفت: علی رغم اینکه هیچ مرجع رسمی اعلام مصدومی نکرده بود و همچنین از سوی دیگر با توجه به اعلام هوانیروز ارتش مبنی براینکه به دلیل نامساعد بودن آب و هوا امکان پرواز بالگرد در منطقه نیست حضور بالگرد اورژانس پیش‌­بیمارستانی در منطقه چه ضرورتی داشت.

وی با انتقاد از عملکرد غیر منطقی و غیر کارشناسی اورژانس کشور در این حادثه یادآور شد: حضور این حجم امکانات و افراد در یک منطقه خارج از سیستم کاری آن هم برای حدود 6 روز (حضور در منطقه و مرخصی ناشی از خستگی بعد از آن) یعنی انجام نشدن حدود 3500 ماموریت اورژانس پیش­ بیمارستانی در کشور که البته اقدامات مشابهی در خصوص زلزله کرمانشاه در بحث انتخاب و انتقال مصدومین به شهرهای دیگر از جمله تهران و کرج نیز دیده می­‌شد که آنها نیز می‌تواند ناشی از تضعیف فرآیندهای EOCباشد.

معصومی اظهار کرد: امیدواریم با تصمیماتی که در خصوص احیا مجدد مرکز هدایت عملیات بحران وزارت و بتبع آن دانشگا‌ه‌­های علوم پزشکی گرفته شده است، شاهد اقدامات به روز و کارآمدی در حوزه سلامت در بلایا در حوادث غیرمترقبه باشیم.