گزارش جلسه نقد مستند «چشم جنگ» در سالن سینما حقیقت

به گزارش گروه فرهنگی آنا به نقل از روابط عمومی مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، در ابتدای این جلسه، ناصر صفاریان؛ مجری برنامه و مسئول جلسه‌های نمایش فیلم، گفت: این برنامه، بیست و چهارمین و آخرین جلسه‌ی نمایش فیلم‌های مستند در سال جاری به حساب می‌آید.

سپس یوسف حاتمی‌کیا یکی از کارگردان‌های «چشم جنگ» که در این فیلم به جست‌وجوی سعید صادقی (از عکاسان شناخته شده‌ی جنگ تحمیلی) برای پیدا کردن سوژه‌ی عکس‌هایش پرداخته ،با اشاره به این که مستند مورد بحث حدود دو سال پیش ساخته شده گفت: وقتی همراه با سایر تماشاگران داشتم این فیلم را می‌دیدم احساس می‌کردم بخش‌هایی از آن را دوست ندارم و از عملکرد خودم در بعضی بخش‌ها راضی نبودم، اما به نظرم این احساسی طبیعی است که برای خیلی دیگر از فیلم‌سازها هم پیش می‌آید.

حاتمی‌کیا افزود: اما آن‌چه که باعث می‌شود سرم را بالا بگیرم و از ساخته شدن این فیلم دفاع کنم تلاش برای معرفی و مطرح کردن یک عکاس با ویژگی‌های سعید صادقی است.

وی سپس با اشاره به پیچیدگی‌های شخصیتی سعید صادقی گفت: وقتی با همکارم مهدی برجیان این فیلم را می‌ساختیم تصور می‌کردیم زمانی که او با سوژه‌هایش روبه‌رو ‌شود احساساتی خواهد شد و احتمالاً واکنش‌هایی از این جنس از خود بروز خواهد داد اما سعید صادقی خوددارتر از این بود که چنین واکنش‌هایی داشته باشد.

حاتمی‌کیا گفت: در حقیقت بخشی از لکنتی که در این فیلم دیده می‌شود ریشه در ویژگی‌های شخصیتی این عکاس پرسابقه‌ی دوران جنگ دارد، اما با تمام این حرف‌ها از این که مستند «چشم جنگ» را ساختم خوش‌حالم و به‌خاطر آن سَرَم را بالا می‌گیرم.

وی تلاش برای نمایش برش‌هایی از زندگی سعید صادقی در یک قاب را ایده‌ی کلی ساخت این فیلم معرفی کرد و در ادامه‌ی جلسه گفت: به همین دلیل هر جا احساس می‌کردیم نمایش یا اشاره‌ به برخی مسائل و جزییات می‌تواند یک لکه‌ی سیاه روی قاب ما بیندازد، از اشاره به آن صرف‌نظر می‌کردیم.

صحبت‌های مهدی برجیان، دیگر کارگردان «چشم جنگ» بخش دیگری از جلسه‌ی نقد و بررسی این فیلم بود. وی نمایش آدم‌های نسل جنگ به نسل جدید و امروز را مهم‌ترین دغدغه‌ی ساخت این فیلم دانست و افزود: وقتی برای ساخت این فیلم در حال تحقیق بودیم متوجه شدیم برای جنگ سی و سه روزه‌ای که در لبنان به وقوع پیوست، تقریباً شصت جلد کتاب عکس منتشر شده و این در حالی است که در کشور ما و با وجود جنگی که هشت سال بین ایران و عراق جریان داشت، فقط حدود سی جلد کتاب عکس منتشر شده است!

برجیان گفت: وقتی کتاب عکس‌های مربوط به جنگ را مرور کردیم متوجه شدیم در بین عکاس‌ها سعید صادقی با شرکت در شصت و هفت عملیات و عکاسی از آن‌ها بیش‌ترین حضور را داشته و به این فکر افتادیم که معرفی و شناساندن او به نسل امروز بیش از یک وظیفه است.

وی عدم اعتماد سعید صادقی به نحوه‌ی ساخت این فیلم را عامل توقف مقطعی تولید فیلم دانست و در ادامه گفت: اگر ابراهیم حاتمی‌کیا که از دوستان قدیمی سعید صادقی است برای تهیه‌کنندگی این فیلم اعلام آمادگی نکرده بود، شاید تصویربرداری این فیلم هرگز ادامه پیدا نمی‌کرد!

در ادامه‌ جلسه، یوسف حاتمی‌کیا در پاسخ به پرسش ناصر صفاریان درباره‌ «تلاش برای ارائه‌ی یک تصویر واقعی‌ از سعید صادقی» و «تغییر احتمالی برخی جزییات در زندگی سوژه‌ی فیلم به دلیل برخی مناسبات» گفت: نکته این‌جاست که ما وقتی می‌خواستیم این فیلم را بسازیم، با سه دوربین شامل سه تصویربردار و سایر عوامل فنی به سعید صادقی مراجعه کردیم، اما از آن‌جا که روحیه‌ی او با این نحوه‌ی کار و فیلم‌سازی هم‌خوانی ندارد متوجه شدیم او حتی قادر به گفتن ساده‌ترین حرف‌ها هم نیست! به همین دلیل کار مدتی به تعویق افتاد و من و مهدی برجیان پس از صحبت‌های مجدد با سعید صادقی، کم کردن تعداد دوربین‌ها و تبدیل دوربین تصویربرداری به هندی‌کم، تولید فیلم را ادامه دادیم.

برجیان سپس درباره‌ی نحوه‌ی تقسیم وظایف هنگام ساخت این فیلم گفت: در زمان تولید «چشم جنگ» تصویربرداری بر عهده‌ی یوسف حاتمی‌کیا بود و به همین خاطر کنترل صحنه‌ها، پیدا کردن سوژه‌ها و ارتباط برقرار کردن با آن‌ها کار من بود. در حقیقت می‌توان گفت سهم هر دو ما در ساخت این فیلم، پنجاه پنجاه بود.

در ادامه‌ جلسه، حبیب احمدزاده گفت: در این فیلم با سعید صادقیِ عکاس روبه‌رو هستیم و این در حالی است که به تصویر آوردن آدم‌هایی چندوجهی با ویژگی‌های صادقی، نه تنها دشوار است بلکه جزو اهداف ساخت این فیلم هم نبوده است.

وی گفت: بخشی از احتیاط‌های یوسف حاتمی‌کیا و مهدی برجیان در ساخت این فیلم از آن‌جا ناشی شده که نگران بودند فیلم‌شان به ورطه‌ی دیگری بیفتد که قرار نبوده؛ ضمن این که شخصیت واقعی سعید صادقی در تصویرهایی که از جنگ به ثبت رسانده دیده می‌شود و نیازی به نمایش مجدد آن نیست.

وی سپس بخش‌های فرم‌گرایانه و به تعبیر او تکنیکال «چشم جنگ» را نقطه ‌ضعف این فیلم دانست و افزود: این بخش از فیلم فصل‌هایی است که از روند خود فیلم بیرون می‌زند، در حالی که امتیاز اصلی فیلم، نمایش آدمی از نسل جنگ است که برخلاف برخی هم‌دوره‌های خود به پایان نرسیده و هنوز و همیشه در حال حرکت است.

یوسف حاتمی‌کیا در پاسخ به پرسش ناصر صفاریان درباره‌ میزان همکاری ابراهیم حاتمی‌کیا در ساخت «چشم جنگ» گفت: پدرم اصلاً قرار نبود به عنوان تهیه‌کننده حضور داشته باشد، اما حضور ایشان بیش‌تر از آن جهت بود که اعتماد سعید صادقی برای ساخت این فیلم جلب شده و کار ادامه پیدا کند. وی با وجود این که تهیه‌کنندگی فیلم را بر عهده داشت، اما در نحوه‌ی ساخت آن هرگز دخالت نکرد.

حاتمی‌کیا هم‌چنین در پاسخ به پرسش دیگری درباره‌ی دلیل انجام برخی گفت‌وگوهای فیلم توسط پدر خود گفت: در تولید «چشم جنگ» گفت‌وگو با کمال خرازی، سیف‌الله صمدیان و محمود کلاری بر عهده‌ی پدرم بود اما احساس خودم این بود که ایشان به دلیل دوستی و کلیدواژه‌های مشترکی که با این چهره‌ها داشت، بهتر از من می‌توانست با آن‌ها ارتباط برقرار کرده و دریافت‌کننده‌ی پاسخ‌های بهتری باشد.

بخش پایانی جلسه‌ی نقد و بررسی «چشم جنگ» به صحبت‌های حبیب احمدزاده، پژوهشگر پُرسابقه‌ی دفاع مقدس اختصاص داشت. این نویسنده با اشاره به لایه‌های مختلف و موجود در مستند «چشم جنگ» گفت: سازندگان این فیلم لایه‌ای را انتخاب کرده‌اند که متناسب با سلیقه‌ی فیلم‌سازان مختلف می‌توانست شکل و فرم جداگانه‌ای داشته باشد.

وی گفت: سعید صادقی شخصیت خاصی دارد که گاهی در هیچ چهارچوبی قرار نمی‌گیرد. از این زاویه، سازندگان این فیلم کار سختی انجام داده‌اند که قابل تحسین است.

احمدزاده «نمایش قطعه‌ای از واقعیت جاری در مقابل چشم دوربین» را «خصیصه‌ی مستندهای طراحی شده» دانست و افزود: چه دوست داشته باشیم و چه نه، باید بپذیریم که جنگ هشت ساله‌ی ایران و عراق، تاریخ کشور ما را به قبل و بعد از خود تقسیم کرده است. بنابراین بهترین کار این است که از این اتفاق عبرت بگیریم و از الگوهایش برای آینده‌ی کشور بهره‌برداری کنیم.

توضیحات مهدی برجیان درباره‌ی دلیل عدم حضور خانواده‌ی سعید صادقی در این فیلم، پایان‌بخش جلسه‌ی نقد و بررسی «چشم جنگ» بود. وی گفت: خانواده‌ی آقای صادقی اصلاً تمایلی به حضور در این فیلم نداشتند و حتی اجازه‌ی حضور و تصویربرداری از داخل منزل را هم به ما ندادند.

برجیان سپس گفت: علی‌رغم تلاش‌هایی که برای انجام این کار کردیم یکی از شرط‌های سعید صادقی این بود که از خانواده‌ او هیچ تصویری در فیلم نباشد و ما به احترام او از این ایده چشم‌پوشی کردیم.