توضیحات معاون آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی درباره برنامههای آموزشی این دانشگاه
گروه دانشگاه آنا، پروین طالبیان؛ دکتر علیرضا رهایی، مهندس عمران از دانشگاه امیرکبیر، دارای مدرک کارشناسیارشد و دکتری از فرانسه، سابقه تدریس 37 ساله در دانشگاههای صنعتی امیرکبیر، علم و صنعت و خواجه نصیرالدین طوسی دارد و استاد تمام رشته عمران است.
او در سال 88 چهره ماندگار کشور شد و 10 سال ریاست دانشگاه صنعتی امیرکبیر را بر عهده داشته است، از سال 1373 تاکنون، در شورای عالی برنامهریزی و گسترش آموزش عالی حضور دارد. علیرضا رهایی اکنون معاون آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی است. رهایی برنامههای زیادی در حوزه مسئولیت خود تعریف کرده که مشروح گفتوگوی او با خبرنگار آنا را در زیر میخوانید:
خطمشی مدیریت جدید دانشگاه در حوزه آموزش دانشگاه چیست؟
با وجود تغییراتی که به وجود آمده، خط و مشی عمومی ما تدوین شده است. اولین خطمشی ارتقای جایگاه علمی دانشگاه در سطح ملی و بینالملل است، دانشگاه آزاد اسلامی بزرگترین دانشگاه حضوری دنیاست و باید در ردیف 100 دانشگاه برتر جهان قرار گیرد. این اهداف بزرگ در فضای رقابتی کنونی با برنامهریزی گسترده و دقیق و براساس بهبود مستمر کیفیت حاصل میشود.
اکنون دانشگاه آزاد اسلامی حدود 28 هزار عضو هیات علمی دارد که امیدواریم با فعالشدن سیستم جذب دانشگاه و در مراحل جذب تا پایان سال 96 به 30 هزار عضو افزایش یابد، بخش عمده این اعضاء پتانسیل علمی بالایی دارند و برای شکوفایی توانایی آنها، باید بستر و زمینه لازم فراهم شود. استادان ما باید بتوانند با پشتیبانی دانشگاه و تالیف کتب مناسب، انجام تحقیقات گسترده موردنیاز کشور و چاپ نتایج تحقیقاتشان در قالب مقالات علمی داخلی و خارجی، انجام پروژههای اجرایی، خدماتی و صنعتی؛ جایگاه خود و دانشگاه را ارتقاء بخشند.
برنامه شما برای حوزه تحصیلات تکمیلی چیست؟
همچنین در قالب یک برنامهریزی جامع باید شرایط لازم برای تحصیل مناسب و بروز خلاقیت و نوآوری دانشجویان با استعداد و نخبه فراموش شود در این ارتباط ایجاد هستههای نخبگی زمینه رشد را برای دانشجویان فراهم میکند و برای آینده شغلی آنها نیز شرایط مناسبی ایجاد میکند. در مجموع یک برنامه مهم ایجاد بستر مناسب برای ارتقای همه جانبه اعضای هیات علمی است که علاقهمند به انجام کار علمی و تحقیقاتی هستند.
یکی از مزیتهای دانشگاه آزاد اسلامی توسعه تحصیلات تکمیلی در همه زمینههاست، به خاطر دارم در یکی از دیدارهایی که در دهه 80 با مقام معظم رهبری داشتیم، ایشان فرمودند دانشگاههای بزرگ در افق چشمانداز، حداقل 30 درصد ظرفیت خود را به دورههای تحصیلات تکمیلی اختصاص دهند و این خط مشی بسیاری از دانشگاهها شد. این امر باعث توسعه تحقیقات و افزایش تولیدات علمی و طرحهای خدماتی و صنعتی و رفع نیازهای کشور میشود. در شرایط کنونی که 8 سال به افق چشمانداز مانده است، دانشگاه آزاد اسلامی حدود 35 درصد ظرفیت خود را به دورههای تحصیلات تکمیلی اختصاص داده است که تحول بزرگی است. البته اگر شرایط علمی مناسب در واحدها برای ارائه دروس، پایاننامه و رسالهها فراهم نباشد، این توسعه ممکن است آثار نامطلوبی به دنبال داشته باشد.
در حوزه بینالمللی چه برنامههایی دارید؟
یکی از برنامههای مهم دانشگاه آزاد اسلامی توسعه فعالیتهای بینالمللی است، در شرایط کنونی واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی در امارات، لبنان و افغانستان فعال و دانشجویان ایرانی و خارجی در آنها مشغول به تحصیل هستند. فعالیت واحد آکسفورد به دلیل نداشتن دانشجو راکد است. در برخی واحدهای داخلی مانند قم و مشهد نیز تعدادی دانشجوی خارجی مشغول به تحصیل هستند که رقمش رو به افزایش است. با توجه به پتانسیل گسترده دانشگاه لازم است با برنامهریزی لازم، ایجاد واحدهای مستقل یا مشترک در سایر کشورها مانند عراق، سوریه، قطر و کشورهای آسیای میانه در دستور کار قرار گیرد، به این ترتیب علاوه بر انجام دورههای بینالمللی، امکان درآمدزایی نیز فراهم میشود و رتبه دانشگاه در نظام رتبهبندی بینالمللی هم بهبود خواد یافت. شورایی در دانشگاه آزاد اسلامی با مسئولیت بنده ایجاد شده است که فعالیتهای بینالمللی دانشگاه از این طریق افزایش مییابد.
در واحدهای خارج از کشور یا در داخل که برای جذب دانشجوی خارجی فعال هستند، آیا تحصیلات تکمیلی در اولویت است؟
بحث اصلی تحصیلات تکمیلی است. در ارزیابی که در گذشته داشتیم، در لبنان و عراق دانشگاههای بزرگی وجود دارد، در شهرهایی مانند بصره، کوفه، کربلا و حلب دانشگاههایی است که 20 تا 30 هزار دانشجو در مقطع کارشناسی در آنها درس میخوانند، در این دانشگاهها جای تحصیلات تکمیلی خالی است. روسای این دانشگاهها تقاضا دارند که ما بحث تحصیلات تکمیلی را دنبال کنیم. برنامهریزی در دانشگاه آزاد اسلامی در دورههای مشترک یا مستقل و جذب دانشجو در این کشورها و شهرها میتواند بسیار اثرگذار باشد.
با توجه به کاهش جمعیت کشور و متقابلا کاهش تقاضا برای ورود به دانشگاه، مهمترین برنامه شما برای جذب دانشجو چیست؟
استقبال محدود از برخی رشتههای تحصیلی داخل کشور رو به رشد است. با توجه به اشباع جامعه از دانشآموختگان برخی رشتهها، بسیاری از ظرفیتها خالی مانده است. باید با سیاستهای مناسب گروههای آموزشی را تشویق به بازنگری در برنامهها و دروس کنیم و به سمت رشتههای بین رشتهای جدید برویم که دانشآموختگان آنها با سهولت بیشتر جذب بازار کار شوند. در این ارتباط تجدید ساختار و فعالسازی شورای برنامهریزی دانشگاه نیز دنبال میشود.
در گذشته تاسیس و توسعه برخی رشتههای تحصیلی بیبرنامه بوده است، برای رفع این مشکل باید با ارزیابی نیازها، استعدادهای منطقهای، پتانسیل هیات علمی و تجهیزات واحدها، طرح آمایش دانشگاه آزاد اسلامی تدوین شود.
برنامه داریم که در واحدها دورههای مختلفی را در رشتههای متعدد برگزار کنیم. بسیاری از سرفصلهای مصوب وزارت علوم کلاسیک است و جاذبه ندارد. مثلا در رشتههای مهندسی برخی از برنامههای درسی بیش از 50 سال است که ارائه میشود. برخی از این دروس باعث شده که رشتهها با کاهش تقاضا مواجه شوند به طوریکه ظرفیت پذیرش در بعضی به صفر رسیده است. باید به سمت رشتههای جدید برویم. مثلا رشته عمران که گرایشهایی مانند سازه و ساخت و ساز دارد، گرایش جدید مدیریت ساخت بسیار مورد توجه قرار گرفته است. این گرایش هم مدیریت و هم تکنولوژی و ساخت است. این رشته بعد از چند سال بالاترین تقاضا را به خود اختصاص داده، چون در بازار کار تقاضای زیادی دارد. باید به این سمت برویم، در انرژی یا نساجی، مدیریت انرژی و مدیریت نساجی ایجاد کردهایم که تلفیقی از دو رشته بود. این تیپ رشتهها باید شناسایی، برنامهریزی و ارائه شوند.
در علوم پایه هم اقبال کم شده است، برای رشتهها علوم پایه پیشبینی شما چیست؟
در علوم پایه هم با علاقهمندی فراوانی که به رشتههای تجربی ایجاد شده است با کاهش دانشجو مواجه هستیم. درصورتیکه این رشته به عنوان رشتههای زیربنایی هستند. در آنجا هم باید رشتههای جدید ایجاد شود. مثلا در شیمی رشته جدید شیمی دارویی شاید مشوق خوبی باشد.
در سطح کاردانی نیز باید به سمت زمینههای مهارتی برویم که با دروس نظری متفاوت است. کاردان فنی در کشور کم است، دروههایی باید طراحی شود که بعد از فارغالتحصیلی، افراد آماده کار باشند.
به طور کلی برای ساماندهی آموزشی، طرح آمایش در کشور تعریف شده که وزارت بهداشت پیشقدم شده و طرح آمایش را اجرا کرده است و تاحدودی هم موفق بوده است. وزارت علوم هم طرحی تهیه کرده است و کم کم به سمت اجرا میرود. دانشگاه آزاد اسلامی هم باید قدم جدی در این زمینه بردارد. با ارزیابی نیازهای منطقهای، 10 منطقه تعریف میشود، در هریک از مناطق رشتههای مورد نیاز را شناسایی کنیم و با شناسایی پتانسیلهای موردنیاز به سمت بازتعریفی از رشتهها برویم که متناسب با طرح آمایش آموزش است.
برای ارتباط یکپارچه آموزشی چه برنامهای دارید؟
واحدهای مختلف سامانههای متفاوت برای مسائل آموزشی پژوهشی و مالی دارند که با هم تطبیق ندارد و امکان مرتبط شدن و ارزیابی وجود ندارد. برنامهریزی کردهایم یک پرتال یکپارچه حاوی اطلاعات آموزشی، پژوهشی، مالی و دانشجویی ایجاد کنیم، کمیتهای برای کدگذاری دروس و واحدها تشکیل و چارچوب آن نیز تدوین شده است. این برنامه تحولی در سیستم ایجاد میکند.
همچنین به دلیل عدم امکان نظارت، تخلفات و اشکالات آموزشی در واحدهای مختلف، یک سامانه جامع نظارت و ارزیابی در برنامه کاری ما قرار دارد به کمک این سامانه امکان ارائه مرتب گزارش عملکرد سالیانه برای اعضای هیات علمی فراهم و رتبهبندی گروهها و واحدها نیز امکانپذیر میشود.
در مدت ششماه این سامانه راهاندازی میشود، امکان دارد برای طی مراحل تکمیلی یک تا سال هم طول بکشد. امیدواریم از تابستان آینده اطلاعگیری را آغاز کنیم.
آیا برای همسطح سازی واحدها موضوع امتحانات مشترک مطرح است؟
تعداد واحدهای دانشگاهی کم نیست، ابتدا نیاز است الگویی برای واحدها تعریف کنیم که چه چیز مطلوب است و بعد به آن سمت برویم. این که ادعا کنیم همه این 500 واحد را در یک سطح قرار میدهیم شاید رویایی باشد و اجرایی نمیشود. در میان واحدهای دانشگاهی واحدهای محدودی را به عنوان نمونه معرفی میکنیم، شاخصهایی هم پیشنهاد شده است تا به واحدهای نمونه ارائه شود. بعد میگوییم اینها نمونههای موفق ما هستند این واحدهای نمونه برای دیگر واحدها الگو میشوند و از امتیازات ویژه نظیر تفویض اختیار برخوار خواهند بود. با آن امتیازات ویژه بقیه هم تشویق میشوند که به سمت آن واحدهای نمونه هدایت شوند.
همچنین تقویم آموزشی یکسان به همه واحدها ابلاغ شده است که همه واحدها در این دوره زمانی ماموریتهای خود را دنبال کنند. ارائه طرح درس برای دانشجویان نیز باید مشخص شود. برنامه درسی هر یک از دروس باید از ابتدای ترم اعلام شود و دانشجویان بدانند که تا پایان ترم چه محتواهایی را دریافت میکنند. همچنین از همه واحدها درخواست شده که مکان لازم برای استقرار استادان را پیشبینی کنند. برنامه دروس در روزهای مختلف و به صورت دو جلسه در هفته پیشبینی شده است و باید وقت برای رفع اشکال دانشجویان در نظر گرفته شود. جذب هیات عملی هم مساله مهم دیگر است. در فاز اول بخشی از روند جذب را انجام دادیم.
فراخوانهای جذب هیات علمی سال گذشته چه وقت تعیین تکلیف میشوند؟
برخی از اعضای هیات علمی که فعالیت کمتری دارند به آنها گفته شد که فعالیت علمی بیشتر داشته باشند. برای استفاده بهینه از اعضای هیات علمی طرح تعاون استانی به اجرا گذاشته شد. به این صورت که استادان برای تکمیل بار موظف خود میتوانند در واحدهای مختلف یک استان تدریس کنند. جذب هیات علمی که مدتی متوقف شده بود از بعد سطح علمی و عمومی شروع به کار میکند. همچنین با توجه به کاهش داوطلب رشتهها، طرح ساماندهی رشتهها و قطببندی تخصصی واحدها در هر استان در دستور کار است. در یک استان 10 واحد داریم که یک رشته دارند، این ظرفیت کم است، این رشتهها کم میشود. شاید در رشتههای کماقبال بگویم مثلا یک واحد، آن رشته را داشته باشد یا گرایشها را بین واحدها تقسیم کنیم. ما نیاز به حرکت دینامیک برای آینده داریم تا شرایط مطلوب ایجاد کنیم.
در آخرین فراخوانی که داشتیم افرادی که ثبتنام کردند مراحل مقدماتی درباره سطح علمی انجام و بعد موضوع متوقف شده است. شاید یکی از علل آن کار متوقفشده این بود که نیازسنجی دقیقی انجام نشده بود. امروز که لیست ثبتنامیها را نگاه میکنم میبینم که نه تنها در بسیاری از زمینهها هیات علمی کم نداریم بلکه زیاد هم داریم. در عین حال بعضی از رشتههایی که نیاز به هیات علمی دارد، اصلا در فراخوان ذکر نشده است. بازنگری کلی انجام خواهد شد و زمینههایی که موردنیاز دانشگاه است، افراد به کار گرفته میشوند، برای زمینههای جدید هم فراخوان جذب جدید خواهیم داد. سپس مجموعه این افراد را وارد پروسه بررسی صلاحیت علمی و عمومی خواهیم کرد. انشاالله این کار در شهریور اجرایی خواهد شد. یعنی ما در شهریور شروع ارزیابیها را خواهیم شد. وقتی نیاز علمی اثبات شد وارد بررسیها بعدی میشویم.
توان جذب هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی چقدر است؟
براساس برنامهریزی تا پایان امسال از 28 هزار عضو هیات علمی به 30 هزار میرسیم، همچنین اگر برخی اعضای موجود امکان حضور تماموقت در دانشگاه را نداشته باشند، آنها را تبدیل به نیمهوقت میکنیم یا آنها را جایگزین خواهیم کرد. اکنون در جامعه تعداد زیادی فارغالتحصیل دوره دکتری از دانشگاه آزاد و سایر دانشگاهها وجود دارد که بسیار بااستعداد و پرتوان هستند، اگر بشود، میخواهیم آنها را جذب کنیم و وارد فضای علمی دانشگاه کنیم تا به ارتقای علمی دانشگاه کمک کنند.
برنامهای برای حذف رشتهای از کاردانی تا دکتری دارید؟
برنامه برای محدودکردن رشتهها داریم نه حذف. مثلا رشته مهندسی شیمی را در نظر بگیرید این رشته دیگر اشباع شده است، مثلا اگر از 400 واحد 100 رشتهمحل مهندسی شیمی داریم، شاید لازم باشد که به 50 رشته محل برسیم و به جایش مثلا شیمی دارویی راهاندازی کنیم. گرایشهای جدیدی که در جامعه جاذبه دارد را دایر میکنیم. در مهندسی شیمی رشتهای به نام HSE داریم که مهندسی ایمنی بهداشت و محیط زیست است. به این رشته به شدت در جامعه نیاز است. شاید مهندسی شیمی را باید کم کنیم ولی باید رشتهای مانند HSE را توسعه و ظرفیت آن را افزایش دهیم.
برای ایجاد رشتههای جدید پتانسیلهای هیات علمی موجود مهم است. فرض کنید وقتی 5 متخصص در یک رشته داریم، از گرایشی به گرایش دیگر در همان رشته میرویم که بتوانیم از آن پتانسیل استفاده کنیم.
آیا برنامهای برای برگزاری دورههای پسادکتری دارید؟
پسادکتری را به عنوان یک دوره نگاه نمیکنیم، دوره کلاسیکی که منجر به مدرک شود، نیست، موضوع پسادکتری یک برنامه تحقیقاتی در ادامه دوره دکتری است. یعنی داوطلبانی که شرایط علمی مناسبی داشته باشند و دوره دکتری خود را با موفقیت از نظر پژوهشی به اتمام برسانند، با پیشنهاد استاد راهنمای مشخص میتوانند ادامه فعالیتهای تحقیقاتیشان را در دوره پسادکتری بگذارنند و در صورت موفقیت، گواهی پسادکتری کسب کنند. با این وجود سطح تولیدات علمی در دانشگاه آزاد افزایش پیدا میکند. ما باید به سمت برنامههای پسادکتری برویم اما این برنامهها به شدت وابسته به اعضای هیات علمی است. یعنی چیزی نیست که دانشگاه بگوید که در این 10 زمینه میخواهم داوطلب پسادکتری بگیرم. ما باید اعضای هیات علمی داوطلب داشته باشیم که مایل باشند دوره پسادکتری را بگیرند و بتوانند فعالیت کنند.
برای اینکه نظام تشویقی برای این موضوع در نظر گرفته شود، آییننامه کوچکی در دروه پسادکتری تهیه و تا پایان شهریور اعلام میکنیم. اینگونه هم تحقیقات در دانشگاه توسعه مییاید و هم توسعه تولیدات علمی دانشگاه افزایش خواهد داشت. اگر سیاست تشویقی خوبی تدوین شود میتواند موفقیتهای خوبی به همراه داشته باشد. معاون علمی ریاست جمهوری برای داوطلبان پسادکتری که از خارج جذب میشوند، تسهیلات ویژه در نظر گرفته است. ما هم برای توسعه برنامههای بینالمللی باید بتوانیم داوطلبان پسادکتری هم از داخل و هم از خارج جذب کنیم.
قبلا اعلام شده بود که آییننامهای به منظور تهیه بانک اطلاعاتی استادان ایرانی مقیم خارج تدوین شده، آیا آن بانک اطلاعاتی اکنون تهیه شده است؟
آنچه من اطلاع دارم، صرفا در برخی واحدهای بینالمللی به طور محدود از اساتید خارجی برای ارائه دروس استفاده میکنیم ولی سیستم منسجمی پیدا نکرده است، به نحوی که هیات علمی مشترک ما باشند و ما در وب سایتهایمان اعلام کنیم، وجود ندارد، اینها برایمان امتیازآور است.
باید بتوانیم زمینهای برای جذب اساتید خارجی و برگزاری فرصت مطالعاتی برای اساتید خارجی در ایران فراهم کنیم و فعالیتهای مشترک را با اساتید داخلی داشته باشیم. در برخی دانشگاههای کشور در این زمینه کار شده است ولی ما باید جدیتر عمل کنیم.
در سازمان سما قرار است چه تغییراتی ایجاد شود، با توجه به تداخل رشتههای کاردانی مهارتی با واحدهای سما چه برنامه دارید، آیا برنامهای برای واگذاری کاردانی به سما یا عکس آن دارید؟
گرفتن که حتما نیست. سما، سازمان مجزا دارد، آنچه که من در هیات رئیسه میشنوم، سما قرار است دو فعالیت مهم را دنبال کند. قرار است آن وزنی که برای جذب دانشآموز میگذاشت، تقویت شود. یعنی باید از نظر کیفیت کار آنقدر سطح را بالا ببرد که مثل خیلی از مدارس غیرانتفاعی شهرهای بزرگ مانند تهران موفق عمل کنند. سما با جذب معلمان خوب و با کیفیت به دنبال جذب دانشآموزان خوب پیش میرود، این جزو کارهای محوری سماست.
موازیکاری با بخشهای دیگر شکل نمیگیرد؟
در عین حال دورههای کاردانی هم قرار است در سما باشد، اما با همان جنبه مهارتی. از دورههای کاردانی کلاسیک باید دربیاید و به دنبال کاردانی مهارتی برود. دروههای مهارتی محتوایش با دورههای نظری متفاوت است. سما باید در این جنبه خیلی انرژی بگذارد.
خیر؛ در بحث کاردانیها شکلهای مختلفی مطرح است، ما هم باید تقسیم کاری در این زمینه داشته باشیم. دورههای کاردانی که جنبه مهارتی دارد باید یک طرف باشد و آنهایی که جنبه نظری دارد در بخش دیگری.
موضوع اختلاف کدرشتهها با وزارت علوم به کجا رسیده، آیا توافق نهایی حاصل شده است؟
در دورههای کاردانی، کارشناسی و دکتری که اختلافنظر خاصی با وزارت علوم نداشتیم. تنها مورد اختلافنظر در رشته محل کارشناسیارشد بود. وزارت علوم چارچوبی گذاشت که برای هر رشته باید سه استادیار معرفی شود، ما هم تبعیت کردیم و اطلاعات را دادیم. این رشتهمحلها بررسی شد، در مرحله اول 1500 کد رشته تایید شد. 700 رشته محل دیگر ارزیابی شد که اعلام نتیجه آن هنوز مانده است. بخشی از اختلافنظر هم درباره دورههای بینالمللی و مشترک بود که آنها هم پروندههایشان را دادهایم تا بررسی شود. کار را با تفاهم پیش میبریم تا در سال آینده دیگر مورد اختلافی نداشته باشیم.
یعنی دانشگاه آزاد به آن چیزی که حقش بوده است و قانون دارد، رسیده است؟
ما مشکل خاصی ندرایم، تقریبا با وزارت علوم به تفاهم رسیدهایم و از 2900 کد رشته محل نزدیک به 2500 مورد، تایید نهایی شده است.
شما قبلا رئیس دانشگاه امیرکبیر هم بودید، به نظر شما مهمترین مشکل دانشگاههای دولتی چیست؟
دانشگاههای دولتی الان مشکلات متعددی دارند، شاید بخشی از آن با دانشگاه آزاد اسلامی مشترک باشد. مهمترین مشکل، مشکلات مالی است. یعنی دانشگاههای دولتی تا جاییکه من در جریانم از نظر منابع مالی مشکلات عدیده دارند. حتی اوراق مدتداری که مطرح بود به راحتی در اختیار قرار نمیگیرد و به راحتی مشکلاتشان را برطرف نمیکند؛ بنابراین این جنبه جدی موضوع است. بخشی از ظرفیتها در دانشگاه دولتی هم خالی مانده است و اگر از 10 دانشگاه برتر بگذریم، در گروههای بعدی استقبال برای پذیرشها کم شده است.
موضوع مهاجرت هم مشکل دیگر دانشگاههای دولتی است. بسیاری از دانشجویان بااستعداد دوره کارشناسی، بعد از دوره کارشناسی به خارج از کشور مهاجرت میکنند، این ناشی از جدایی فعالیت دانشگاه از بخشهای دیگر است که در رشتههای ما میشود صنعت. ما اگر میتوانستیم طرحهای کلان ملی را توسعه دهیم و تعداد زیادی از دانشجویان با استعداد را بعد از مقطع کارشناسی جذب کنیم، خوب بود، یک فضای امیدوارکنندهای هم برایشان ایجاد میشد. اینکه الان ما دانشجو میگیریم و در پایان دوره کارشناسی رهایش میکنیم، بدون اینکه هیچ امیدی داشته باشد، اصلا مناسب وضعیت کشور نیست. چیزی که در ذهن این دانشجویان میچرخد این است که من یک فرصت ادامه تحصیل برای خودم به عنوان کار آینده میبینم، در صورتیکه نباید اینگونه باشد.
انتهای پیام/