ارزش مبادلات «فلزات نادر خاکی» به 11 میلیارد دلار می‌رسد

احمد کریمی، خبرنگار اقتصادی خبرگزاری :منابع زیرمینی معدنی در اقتصاد ایران به‌عنوان اولویت‌های درجه دوم در استخراج و فرآوری شناخته ‌می‌شوند و کماکان تمرکز دولت به سمت منابع زیرزمینی فسیلی برای درآمدزایی بوده اما این درحالی است که بسیاری از کشورهای صنعتی به سمت استخراج و بهره‌وری از منابع زیرزمینی استراتژیک جدیدی رفته‌اند که این فلزات در توسعه صنایع مدرن به‌کار می‌روند.

فلزاتی هم‌چون نئودیمیم، دیسپروزیم و تربیوم در چند قرن گذشته ناشناخته بودند اما امروزه وجود این فلزات برای تولید گوشی‌های هوشمند، توربین‌های بادی و خودروهای هیبریدی بسیار حیاتی است اما در عین حال این فلزات استراتژیک تنها در مقادیر محدود در دسترس هستند و تاکنون هیچ جایگزینی مناسبی برای آنها یافت نشده و این موضوع یکی از علل نگرانی رو به رشد در میان قدرت‌های بزرگ جهانی محسوب می‌گردد.

اصطلاح عنصر و یا فلز خاکی کمیاب اشاره به مجموعه ای از هفده عنصر شیمیایی با خواص منحصربه‌فرد است، اما استخراج این فلزات، خطرناک و پرهزینه است، چرا که ذخایر بسیار کمی با بهره‌برداری بلند مدت و صرفه اقتصادی توجیه شده در سراسر جهان وجود دارد.

بر پایه این گزارش، چین تولید بیش از 90 درصد از فلزات استراتژیک جهان را در اختیار گرفته تا صنعت تکنولوژی مُدرن، فناوری اطلاعات و ارتباطات و همچنین بخش انرژی پایدار برای تامین عناصر خاکی کمیاب همگی وابسته به چین باشند چراکه یک منبع ضروری و غیر قابل جایگزین است.

نگرانی‌های صاحبان تکنولوژی از انحصار منابع نادر خاکی

علاوه بر این، دولت چین نسبت به موقعیت برتر خود در قبال این فلزات در بازارهای جهانی آگاه بوده و محدود کردن صادرات را به عنوان راهی برای افزایش قیمت و رشد صنعت داخلی خود به‌کار گرفته است.

البته آمریکا، ژاپن و اتحادیه اروپا به خوبی از ارزش استراتژیک عناصر خاکی کمیاب آگاه بوده و آشکارا نگرانی عمیق خود را در مورد کاهش منابع و عرضه به بازار و در نهایت انفجار قیمت‌ها ابراز می کنند.

از طرفی دیگر، در نگاه داخلی به این فلزات باید گفته شود که برخی فعالیت‌ها در بخش معدن و صنایع معدنی به دلیل اهمیت و ویژگی که دارند، از سایر امور تفکیک می‌شوند که برای مثال معادن نفت و گاز به قدری دارای اهمیت هستند که خود را در بسیاری فعالیت‌ها از سایر بخش معدن جدا شده‌ و این حوزه نیز به‌عنوان معادن پرتوزا در زیرمجموعه وزارتخانه‌های توسعه‌ای مشغول به اکتشاف و استخراج هستند.

بر همین اساس، فلزات استراتژیک باید به‌عنوان عناصر نادرخاکی به بخش معادن اضافه شود تا نگاه ویژه‌ای به بخش معادن کشور صورت بگیرد اما بسیاری از مردم و حتی برخی از تصمیم‌گیران عناصر نادر و عناصر استراتژیک را در یک گروه قرار داده و حتی برای آن یک نسخه واحد می‌پیچند.

جذابیت سرمایه‌گذاری در بخش منابع نادر خاکی

سرمایه‌گذاری در عناصر استراتژیک به‌ویژه فلزات استراتژیک هنوز به ظرفیت خود نرسیده اما جذب سرمایه‌گذار در این مقوله از جذابیت بالایی برخوردار خواهد بود زیرا فلزات استراتژیک در آینده نقش بسیار مهمی در صنعت ایفا خواهند کرد.

رشد سرمایه گذاری‌ها در حوزه فلزات پر ارزش اما کمتر شناخته شده باعث شد تا ارزش مبادلات «عناصر نادر خاکی» در سال 2014میلادی به 5میلیارد دلار برسد و مطابق پیش‌بینی کارشناسان این رقم تا سال 2020 میلادی به 11میلیارد دلار برسد و طی هر سال رشدی 2برابری داشته باشد.

یکی از عواملی که یک ماده معدنی را استراتژیک می‌کند عوامل سیاسی آن است چراکه این عامل تاثیر زیادی بر اقتصاد خواهد داشت و یکی از موارد حاد این دسته‌بندی قلمداد می‌شود.

برای مثال آنتیموان یک فلز استراتژیک است و آگاهان بازار آنتیموان می‌دانند که چگونه کشور چین توانست با یک تصمیم سیاسی بازار غرب را طی تنها 2 روز ملتهب و بحرانی کند زیرا چین تصمیم گرفت تا صادرات آنتیموان را ممنوع اعلام کند که همین تصمیم بازار غرب را برای آنتیموان دچار بحران کرد و فروشندگان به قیمت دلخواه این ماده را می‌فروختند؛ اکنون 80درصد تولید شمش منیزیم در دست چین و 20 درصد بقیه در اوکراین و آلمان تولید می‌شود که البته ایران نیز به‌زودی به جمع تولیدکنندگان شمش منیزیم خواهد پیوست که بسیار سودمند خواهد بود.

وابستگی شدید فناوری‌های نوین

بر همین اساس، امروزه صنایع بزرگ جهانی از قبیل شرکت‌های با فناوری مدرن و های‌تک، انرژی‌های سبز، فناوری اطلاعات و ارتباطات جدید ICT، به این فلزات گران‌بها و استراتژیک وابستگی شدیدی پیدا کرده‌اند که میزان سوددهی و بهره‌وری آن را برای سرمایه‌گذاران بیش از پیش ارزشمند کرده است.

از سوی دیگر انرژی‌های تجدیدپذیر به شدت متکی به عناصر کمیاب خاکی هستند و لذا افزایش تقاضا در ارتباط با فلزات استراتژیک اصلا تعجب آور نیست زیرا قدرت‌های بزرگ دیگر بدون فلزات استراتژیک که وجود آنها در بخش‌های صنعتی بسیار ضروری است، قادر به فعالیت نخواهند بود.

بنابراین با کمیاب‌تر شدن این فلزات با توجه به مشکلات و هزینه‌های بالای استخراج، در حالی که هنوز تقاضا برای این فلزات رو به افزایش است، هیچ جایگزینی برای آنها تا به امروز یافت نشده است. این موضوع را می‌توان با بررسی سیر تحول افزایش قیمت عناصر خاکی کمیاب ملاحظه کرد: پس از یک دوره کاهش قیمت طولانی در دهه 90، قیمت این فلزات به همراه قیمت سایر کالاهای دیگر از سال 2000 افزایش یافت.

پراکندگی عناصر خاکی کمیاب

بر پایه این گزارش و با توجه به آمار USGS «سازمان زمین‌شناسی ایالات متحده آمریکا»، سهم جهانی از عناصر خاکی کمیاب در حدود 99 Mt معادل اکسید است که 37 درصد آن در چین، 19 درصد در روسیه و جمهوری‌های شوروی سابق،‌13 درصد در آمریکا، 6 درصد در استرالیا و 3 درصد در هند قرار دارد.

با این حال، پروسه جداسازی به همان مقدار که هزینه‌بردار است، پیچیده نیز هست و در شرایط محیطی دشوار (به جز در مناطق خاصی از چین) فرآیند استخراج بسیار پیچیده و هزینه بهره‌برداری از آنها در هر جایی خارج از چین معمولا بسیار پر هزینه است. به همین دلیل از دهه 90، چین اولین تولید کننده عناصر خاکی کمیاب است که تا 97 درصد تولید جهانی را تامین کرده و بازار این نوع فلزات در انحصار این کشور است.

دلیل اصلی توسعه عناصر استراتیک مخصوصا فلزات استراتژیک،‌ توسعه فناوری در آینده است که نیاز بشر به این مواد را روز به روز افزایش می دهد . برای مثال در صنایعی از قبیل «صنایع خودرو سازی و هوافضا»،‌ «فناوری اطلاعات و ارتباطات، فناوری‌های‌نوین، میکرو فناوری‌ها»، «انرژی برق و انتقال نیرو»، «مهندسی پزشکی»، «مهندسی مواد» و ده‌ها صنعت دیگر، عناصر استراتژیک و بویژه فلزات استراتژیک نقش کلیدی بازی خواهند کرد.