شناسایی ساختارهای معماری غنی 6هزارساله در پشته شرقی محوطه چگاسفلی

به‌گزارش گروه فرهنگی آنا از روابط‌عمومی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، عباس مقدم مدیر پروژه پیش‌ ازتاریخی زهره، امروز یکشنبه 17 اردیبهشت 96 با اعلام این خبر گفت: «فصل دوم از برنامه بلندمدت پژوهشی پروژه پیش‌ ازتاریخی زهره با کاوش در محوطه تل چگاسفلی دنبال شد.»

وی هدف از این کاوش‌ها را شناسایی ساختارهای معماری متعلق به ادوار پیش‌ازتاریخی در پشته شرقی محوطه تل چگاسفلی عنوان کرد.

این باستان‌شناس اظهار کرد: «دو کارگاه کاوش الف و ب در پشته شرقی محوطه تل چگاسفلی، کارگاه الف به‌ابعاد ۷در۱۰ مترمربع در دامنه شرقی و کارگاه ب به‌ابعاد ۵در۹ مترمربع در رأس شمالی محوطه، ایجاد شد.»

مقدم، با اشاره به انتخاب هر دو کارگاه برمبنای بررسی‌های ژئومغناطیس صورت‌گرفته در سال گذشته، تصریح کرد: «آنچه بررسی‌های یادشده مشخص کرده بود شواهدی از بقایای معماری آجری یا خشت حرارت‌دیده بود که برمبنای تفسیرهای متخصصان آرکئوژئوفیزیک پروژه، بیشتر آن بقایا یا دست‌کم بخش سطحی آن را لایه‌های آواری تشکیل می‌داد.»

نمایان شدن دیوارهای چینه‌ای

وی با تأکید بر این نکته که کاوش‌های صورت‌گرفته تفسیرهای متخصصان را تأیید کرد افزود: «در کارگاه الف، یک واحد ساختمانی وسیع با دو اتاق تودرتو و دو درگاه شناسایی شد که سقف این واحد ساختمانی به‌دلایل نامعلوم فروریخته بود و همین امر سبب نمایان شدن لایه‌ای از آوار در تمام سطح واحد ساختمانی با دیواره‌های چینه‌ای شد.»

به‌گفته او، در لابه‌لای بقایای فروریخته سقف مشاهده شد که سقف این ساختمان با استفاده از نی و اندود ضخیم گل ایجاد شده بود و اثر نی‌های به‌کاررفته در سقف به‌وفور دیده شد.

مقدم، با بیان اینکه بخش‌های وسیعی از کف این واحد ساختمانی به‌واسطه فروریزی سقف از بین رفته است، اظهار کرد: «بخش‌های برجامانده حکایت از دستاورد مهمی دارد که در سنت معماری اوایل دوره شوشان جدید (برابر با ۴۳۰۰ پیش‌ازمیلاد) تاکنون دانسته نشده بود.»

علاوه‌برآن، در دیواره‌های این واحد ساختمانی از نوعی اندود گلی ضخیم که بر اثر حرارت به‌اندود پخته‌شده تبدیل شده بود به‌کار رفته است.

وی افزود: «این شواهد به‌همراه حجم زیادی از بقایای سوخته‌شده گندم بیانگر آن است که فضاهای مذکور احتمالاً بخشی از فضایی است که برای ذخیره محصولات کشاورزی به‌کار گرفته می‌شده است.»

به‌گفته او، براساس قطعه سفال‌های به‌دست‌آمده از این کارگاه، به‌طور نسبی می‌توان این واحد ساختمانی را متعلق به دوره‌ای دانست که در جدول گاه‌نگاری خوزستان به شوشان د یا شوشان جدید ۱ شناخته شده است.

مدیر پروژه پیش‌ازتاریخی زهره، با بیان اینکه در کارگاه ب نیز گروه با یک واحد ساختمانی وسیع با لایه فوقانی دارای انبوهی از آوار خشت‌های حرارت‌دیده و سوخته‌شده مواجه شد، اظهار کرد: «این کارگاه نیز پیرو بررسی‌های ژئومغناطیس شناسایی شده بود؛ ماهیت این لایه آواری بر ما مشخص نشده است، چراکه هیچ اثری از بقایای کوره یا اجاق بزرگ که دلیلی بر آن حرارت‌دیدگی بالا باشد به‌دست نیامد.»

وی افزود: «در زیر این لایه آواری، واحد ساختمانی وسیعی با دیواره‌های ضخیم خشتی مشاهده شد. در این واحد ساختمانی نیز آثاری از درگاه به‌دست آمد، ولی به‌دلیل تعطیلی کاوش، درک این واحد ساختمانی گسترده حاصل نشد.»

ساختمانی با قدمت 6هزارساله

مقدم گفت: «برپایه قطعات سفال به‌دست‌آمده از این کارگاه، می‌توان به‌طور نسبی تاریخ این واحد ساختمانی را به مرحله پایانی شوشان جدید، که برابر است با تاریخی حدود ۳۹۰۰ پیش‌ازمیلاد، برگرداند.»

به‌گفته این باستان‌شناس احتمالاً این واحد ساختمانی هم‌زمان با گورهایی است که در فصل گذشته کاوش شده است.

وی افزود: «کاوش‌های صورت‌گرفته در پشته شرقی محوطه، روشن کرده است که دو واحد ساختمانی به‌دست‌آمده بخشی از واحدهای منسجم و گسترده ساختمانی دیگر است که در سرتاسر این پشته پراکنده است.»

مقدم در ادامه نکته حائز اهمیت را، تداوم فرهنگی از مرحله نخست شوشان جدید تا مرحله پایانی آن دانست و گفت: «به عبارت دیگر، پشته شرقی محوطه تل چگاسفلی محتوی ساختارهای معماری گسترده‌ای است که شناسایی ثبت و ضبط دقیق و حفاظت از آن یکی از اهدافی است که پروژه پیش از تاریخی زهره در دستورکار خود دارد.»

وی با بیان اینکه اقدامات حفاظتی گسترده‌ای در این فصل صورت گرفته اظهار کرد: «بخش‌هایی از پشته شرقی که به‌واسطه بارندگی‌ها به‌صورت آبکند درآمده بود و رفته‌رفته داشت جسم محوطه را می‌خورد و لایه‌های منسجم معماری آن را نابود می‌کرد، با استفاده از تکنیک‌های حفاظتی محلی (چیدمان قلوه‌سنگ با ملاط گل)، مهار شد و سطح آبکندهای ایجادشده با ماسه و خاک پُر شد.»

به‌گفته او، در دو کارگاه ایجادشده، با دقت عملیات حفاظتی با استفاده از کاه‌گل صورت پذیرفت و درنهایت با شن و ماسه پر شد.

گازرسانی عامل بروز مشکل برای هیئت باستان‌شناسی

مدیر پروژه پیش‌ازتاریخی زهره در ادامه گفت: «از مدت‌ها پیش از شروع فصل دوم، مسئولان محلی و شوراهای روستایی منطقه مسئله گازرسانی به روستاهای منطقه و مخصوصاً روستای تل چگاسفلی به‌طور جدی پیگیری شد.»

وی با بیان اینکه با توجه به تصویب و ابلاغ ضوابط و خطوط عرصه و حریم محوطه تل چگاسفلی، هر گونه عملیات عمرانی در عرصه و حریم آن محوطه باید طبق ضوابط مصوب صورت گیرد افزود: «همین امر باعث شد که عملیات گازرسانی به منطقه به‌دلیل توجه نکردن مجریان طرح به موازین حفظ میراث‌فرهنگی با مشکل روبه‌رو شود و اما درنهایت آن مسئله دامن‌گیر پژوهش‌های باستان‌شناسی شد.»

وی گفت: «برای حل موضوع گازرسانی، پس از مدت‌ها تلاش هیئت باستان‌شناسی، بالأخره جلسه‌ای در دفتر معاون میراث‌فرهنگی کشور با حضور مدیران و کارشناسان مربوط برگزار شد و پیرو آن نیز جلساتی در منطقه، آن هم به‌همت هیئت باستان‌شناسی، با مسئولان محلی و عوامل گازرسانی برگزار شد؛ اما هیچ‌یک به نتیجه درخوری نینجامید و درنتیجه ادامه فعالیت‌های پژوهشی هیئت باستان‌شناسی با مشکل مواجه شد.»

مقدم افزود: «پس از دو مرحله از اقدام شوراهای محلی برای به‌تعطیلی کشاندن فعالیت هیئت باستان‌شناسی، نهایتاً در تاریخ 95/12/16 عملیات کاوش باستان‌شناختی در محوطه تل چگاسفلی با فشار شوراهای روستایی و به‌طور کاملاً غیرقانونی تعطیل شد. متأسفانه هیئت باستان‌شناسی بدون حصول نتیجه‌ای درخور مجبور به بستن کارگاه‌های کاوش در این فصل شد.»

به‌گفته این باستان‌شناس، هیئت باستان‌شناسی همچنین با توجه به مشکلات پیش‌گفته و برای ارزیابی نهشته‌های باستانی در بخش عرصه و در محدوده‌ای که شرکت گاز قصد اجرای لوله‌گذاری دارد سه گمانه آزمایشی ایجاد کرد که این گمانه‌ها پس از خوانش لایه‌ها و ارزیابی کیفی نهشته‌ها پُر شد.

وی گفت: «با توجه به کاوش‌های انجام‌شده در دو فصل گذشته، اینک می‌دانیم که علاوه‌بر گورستان بی‌نظیر، پشته شرقی محوطه تل چگاسفلی از حیث دارا بودن ساختارهای معماری بسیار غنی است.»

این باستان‌شناس در پایان اظهار کرد: «توالی تاریخی ساختارهای معماری در این محوطه بسیار حائز اهمیت است و ضروری است تا برای حفاظت از این محوطه و عرصه مصوب آن، معاونت میراث‌فرهنگی اقدامات لازم را به‌جا آورد.»

گفتنی است این محوطه در شهرستان بهبهان واقع شده است.