پروژه‌های تحقیقاتی هدف‌محور، سکوی پرش دانشگاه آزاد اسلامی/ خدمت بزرگ دانشگاه به اقتصاد ملی

مصطفی فیض، خبرنگار خبرگزاری آنا در سمنان- دانشگاه آزاد اسلامی که روزگاری باور شکل‌گیری آن برای بسیاری دشوار و غیرممکن می‌نمود، امروز پس از قریب به 4 دهه کار و تلاش و تحمل رنج دوران از فراز و نشیب‌های زمانه به‌خوبی گذر کرده و همچنان در مسیر بزرگ و هدفمند خود پیش می‌رود. دانشگاهی که روزگاری برای کمترین امکانات و نیروی انسانی، خود را به آب‌وآتش می‌زد و نیازمند کمک بود تا پاسخگوی نیاز جامعه‌ای باشد که عطش علم‌آموزی دارد.

امروز دانشگاه آزاد اسلامی به مدد تلاش انسان‌های خوش‌فکری که بنیان آن را بنا نهادند و در ادامه راه، راهبری‌اش کردند، با جذب نخبگان و تربیت استعدادهای درخشان این آب‌وخاک، خود یاری‌رسان دیگر مجموعه‌های علمی شده است.

جذب و تربیت نیروی انسانی کارآمد از ارکان توسعه شگفت‌انگیز دانشگاهی است که اکنون عنوان بزرگ‌ترین دانشگاه حضوری جهان را به خود گرفته است.

دکتر مهدی رفیعی از جمله سیل مشتاقانی بود که هویت خود را در دانشگاه آزاد اسلامی جست‌وجو و راه پویایی، شکوفایی و خدمت صادقانه را از این مسیر ترسیم کرد.

با رفیعی در حاشیه برگزاری مسابقات سازه‌های چسبی دانشگاه آزاد اسلامی سمنان آشنا شدم. آن روز در گوشه‌ای از سالن برگزاری مسابقه او در یک گپ‌وگفت دوستانه از خودش گفت و افکار و انگیزه‌هایی که در زندگی حرفه‌ای دنبال می‌کند. آن‌قدر صمیمی و متواضع بود که در همان برخورد اول منش واقعی یک استاد باسواد را می‌شد در چشمانش دید. حرف‌ها و درد دل‌های آن روزش گویی باری بود بر شانه‌هایم. دیگر ندیدمش تا وقتی‌که فهمیدم در برگزاری چهارمین همایش دانش‌آموختگان ایرانی خارج از کشور دستی بر آتش داشته. به همین مناسبت با او قراری گذاشتم تا گپ‌وگفتی داشته باشیم. خودش آمد. سر وقت، بی‌تکلف، ساده و مهربان مثل قبل. همان ابتدا از من قول گرفت که بتواند به‌موقع به کلاسش برسد. دوست نداشت دانشجوهایش منتظر بمانند.

* از خودش شروع کردیم، سن و سال و زادگاهش، از خانواده و تبارش، از کم و کیف مسیر درازی که در زندگی پیموده تا به این مرحله رسیده است.

- متولد 1357 در شهرستان میانه در استان آذربایجان شرقی و متاهل و دارای یک فرزند دختر هستم. پس از پایان تحصیلات تا سطح دبیرستان در همان شهرستان و در ادامه تا مقطع کارشناسی مکانیک در تبریز در سال 1381، وارد کار جدی در صنایع مختلف از جمله قطعه‌سازی، کارخانه‌های خودروسازی و در بحث نگهداری و تعمیرات و طراحی و تجهیز خطوط رنگ خودروسازی ابتدا در تبریز و سپس در تهران شدم. بنده اکثر اوقات علاوه بر تحصیل در دانشگاه مشغول به کار در زمینه تحصیلی خود برای کسب تجربه و البته درآمد بوده‌ام و این رویه را برای کسب و ذخیره تجربیات علمی و عملی برای دانشجویان بسیار مفید و لازم می‌دانم.

* نحوه آشنایی و جذب شما در دانشگاه آزاد اسلامی واحد سمنان چگونه بود؟

- از بهمن‌ سال 1386 و در ترم آخر تحصیل در دوره کارشناسی ارشد علوم و تحقیقات از طریق آگهی جذب هیات علمی نصب‌شده در دانشگاه محل تحصیل با دانشگاه آزاد اسلامی واحد سمنان همکاری به‌صورت حق‌التدریس را آغاز کردم و پس از پایان دوره کارشناسی ارشد در رشته مهندسی مکانیک و پس از یک سال و چند ماه همکاری به‌صورت حق‌التدریس، سال 1388 با طی همه مراحل استخدام از جمله مصاحبه تخصصی و سایر مراحل گزینش به‌ عنوان عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سمنان مشغول به کار شدم.

* از عزیمت خود به اتریش و ادامه تحصیل در آنجا برایمان بگویید.

- از سال 1388 و افزون بر خدمت در دانشگاه در پروژه‌های تونلی کشور به‌ویژه پروژه‌های تهران به‌عنوان مشاور، فعالیت جدی داشتم. با توجه به همکاری با یک تیم مشاوران قوی و باتجربه بین‌المللی اتریشی در بحث‌های ایمنی و تهویه تونل و کسب آشنایی اولیه از محل تحصیل و پروژه‌های موجود، سال 1391 برای تحصیل دوره دکتری با هزینه شخصی به کشور اتریش مهاجرت کردم و آذر سال 1395 در رشته مهندسی مکانیک با گرایش تبدیل انرژی از دانشگاه فنی گراتس فارغ‌التحصیل شده و برای ادامه خدمت به دانشگاه برگشتم.

تلاش اولیه بنده این بود که از مزایای بورسیه تحصیلی دانشگاه آزاد اسلامی برای مربیان استفاده کنم و حتی اقداماتی هم در این زمینه انجام دادم اما به هر دلیلی (از جمله محدودیت‌های بخشنامه‌ای و امثال این‌ها) این فرصت برای بنده فراهم نشد اما به دلیل احساس نیاز و علاقه‌ای که در بنده شکل‌ گرفته بود و به هر سختی و زحمتی بود، تصمیم به ادامه مسیر با استفاده از مرخصی بدون حقوق از دانشگاه برای تحصیل کردم و در اینجا لازم است از همکاری دانشگاه، همکاران گروه و سازمان مرکزی دانشگاه تشکر کنم.

* شما در تجربه عملی خود هم فعالیت‌های قابل‌ملاحظه‌ای در پروژه‌های عمرانی کشور داشته‌اید که این موضوع، شما را به‌عنوان نمونه خوبی از ارتباط موثر دانشگاه با صنعت و جامعه مطرح می‌کند. قدری درباره تجربیات علمی و عملی خود بگویید.

- با توجه به موضوع تحقیقاتی بنده در دوره دکتری (ایمنی و تهویه تونل‌های پیچیده در شرایط حریق و مدل‌سازی پراکنش آلاینده‌های زیست‌محیطی) علاوه بر تحصیل در خارج از کشور در چند پروژه و طرح در کشور و به‌عنوان طراح مشغول فعالیت بودم و اعتقاد دارم بهترین راه اعزام دانشجو برای تحصیل به خارج از کشور هم همین روش است که از طرفی دانشجویان می‌توانند در پروژه‌ها و طرح‌های ملی کشور خدمت و فعالیتی موثر داشته باشند و افزون بر کمک به هزینه تحصیل در انتقال علوم و تکنولوژی به داخل می‌توانند بسیار تاثیرگذار باشند. از طرف دیگر امکان و مسیر بازگشت فارغ‌التحصیلان به کشور فراهم خواهد بود.

حاصل تلاش چندین ساله‌ام در دوره کارشناسی ارشد و دکتری، فعالیت به‌عنوان مجری در سه پروژه بین صنعتی – دانشگاهی و مسئول طراحی سیستم ایمنی و تهویه در چندین پروژه و طرح تونلی است. مجموعاً 8 مقاله در مجلات علمی و کنفرانس‌ها و همایش‌های مختلف ملی و بین‌المللی نیز منتشر کرده‌ام و چندین مقاله در دست تهیه و چاپ است.

مهر سال 1395 به‌عنوان عضو هیات علمی همایش سد و تونل در بخش ایمنی و تهویه تونل‌ها انتخاب شدم. اسفند سال 1395 هم به‌عنوان عضو کارگروه فنی مهندسی ستاد اجرایی چهارمین همایش دانش‌آموختگان ایرانی خارج از کشور فعالیت کردم.

* به‌عنوان یکی از مسئولان برگزاری چهارمین همایش دانش‌آموختگان ایرانی خارج از کشور اهداف این همایش چه مواردی بوده است؟

- استفاده نکردن از نیروی انسانی آموزش‌دیده و فرهیخته در خارج از کشور در حقیقت یک نوع سرمایه سوزی است. مخصوصا اگر بخشی از این آموزش و رشد با هزینه ملی انجام‌گرفته باشد. به همین دلیل اخیراً اقداماتی برای جذب و استفاده از ظرفیت علمی و تجربیات آنان در داخل کشور آغاز شده و تلاش‌های خوبی هم تاکنون انجام‌گرفته است. نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در امور دانشجویان ایرانی خارج از کشور، سالانه همایش‌های هم‌اندیشی، مذهبی، فرهنگی و سفرهای زیارتی و سیاحتی برای دانشجویان ایرانی خارج از کشور در داخل کشور برگزار می‌کند. در اعزام به حج و عتبات عالیات هم فعالیت خوب و مستمری دارد. در همین راستا برای دانش‌آموختگان هم برنامه‌های سالیانه‌ای در نظر گرفته‌شده است که چهارمین همایش دانش‌آموختگان ایرانی خارج از کشور سال گذشته 5 اسفند در دانشگاه تربیت مدرس برگزار شد. به‌طورکلی اهداف چهارمین همایش دانش‌آموختگان ایرانی خارج از کشور را می‌توان به این شکل عنوان کرد:

-فراهم کردن زمینۀ استفاده از تجارب فرهنگی، علمی و پژوهشی دانش‌آموختگان خارج از کشور با تبیین نقاط قوت و ضعف تحصیل در خارج از کشور.

- آماده‌سازی بستر هم‌اندیشی و ارتباط فارغ‌التحصیلان خارج از کشور با یکدیگر پس از دوران تحصیل.

-به اشتراک‌گذاری تجربیات دانش‌آموختگان موفق در راه‌اندازی شرکت‌ها و مراکز علمی، تجاری، فرهنگی و... و کمک‌ به جذب افراد بااستعداد برای راه‌اندازی شرکت‌های دانش‌بنیان.

-فراهم کردن راه‌های تعامل مستقیم مسئولان مربوطه و پشتیبانی ارتباط مستمر مسئولان علمی و پژوهشی کشور با فارغ‌التحصیلان.

-بیان انتظارات دانشجویان و فارغ‌التحصیلان از نهادهای فرهنگی داخل کشور در خصوص شرایط تحصیل و زندگی دانشجویان خارج از کشور و همچنین وضعیت تشکل‌های دانشجویی موجود.

-تشکیل نشست‌های تخصصی مستمر، به‌منظور تحلیل و ارزیابی مسائل و مشکلات دانش‌آموختگان ایرانی در خارج یا داخل کشور در طول سال.

لازم است بگویم در این همایش تصمیم گرفته شد با ایجاد دبیرخانه دائمی به‌طور مستمر این اهداف پیگیری و برای کمک به پیشبرد آن‌ها اقدامات موثرتری انجام شود.

* ارزیابی شما از نظام آموزشی در کشوری مانند اتریش چیست؟ دوران تحصیل در آنجا چگونه گذشت؟

-کشور اتریش به‌ عنوان یک کشور اروپایی و در قلب اروپا واقع‌شده است. این کشور کوچک اما پیشرفته، دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی در رشته‌های مختلف و کارخانه‌های صنعتی متعددی دارد. ارتباط بین دانشگاه و صنعت به‌طور دقیق کلمه مشهود است. دوران تحصیل در اتریش برای بنده فرصتی بسیار خوب و مغتنم بود که علاوه بر آشنایی با صنایع مختلف یک کشور پیشرفته و فرهنگ مردمان آن کشور، تجربیات فنی و تخصصی بسیاری از محل تحصیلم کسب کردم و به دلیل اینکه باید همه دانشجویان دوره دکتری در پروژه‌های صنعتی و دانشگاهی مشغول به تحقیق شوند بنده هم در برخی پروژه‌های فنی و صنعتی برون دانشگاهی در دانشگاه محل تحصیل فعالیت می‌کردم.

کار و تحصیل در کشورهای صنعتی کار آسانی نیست زیرا برای کار کردن باید بسیار دقیق و منظم بود و مسئولان پروژه‌ها که معمولا استادان دانشگاه‌ها هستند، تلاش می‌کنند که کارکنان و دانشجویان در یک محیط آرام و به‌ دور از حاشیه بر روی کار خود متمرکز شوند و هر کسی باید در قبال یک کاری مسئول و در نهایت پاسخگو باشد و به بهترین شکل ممکن به نتیجه برساند. این‌طور نیست که پایان‌نامه یا کار پژوهشی صرفاً به هر طریق و کیفیتی انجام‌شده و بایگانی شود بلکه حاصل تحقیقات چیزی است که طبق قرارداد فی‌مابین دانشگاه و مشتری باید اجرایی و عملیاتی شود و در این میان استادان و مسئولان پروژه بیش از همه کار و فعالیت می‌کنند و این برای بنده بسیار جالب بود.

استادان منظم‌تر، دقیق‌تر، جدی‌تر و بیشتر از افراد دیگر کار می‌کنند و به نظرم رمز موفقیت آنان در دقیق بودن و منظم بودن در موضوعات مرتبط با خودشان است. جالب است که این دقت نظر در کار و زندگی از توصیه‌های اکید دین مبین اسلام هم هست که آنان به‌خوبی رعایت می‌کنند و این چیزی است که خلاء آن کم‌وبیش در سیستم آموزشی ما به‌ویژه در دوره‌های تحصیلات تکمیلی احساس می‌شود و این نکته برای بنده بسیار آموزنده بود. در سایر مقاطع بیشتر از اینکه مطالب متنوع و فراوان و صرفا تئوریک به دانشجو آموزش داده شود طوری برنامه‌ریزی می‌شود که در پایان هر دوره دانش‌آموخته یک آموخته کاربردی داشته باشد.

* اکنون به‌طور کلی وضعیت رشته‌های تحصیلی و تعداد دانشجویان ایرانی خارج از کشور چگونه است؟

- آمار دقیقی از تعداد، رشته و مقطع تحصیلی دانشجویان ایرانی خارج از کشور در دسترس نیست، اما آمارهای تقریبی حاکی از آن است که حدود 80 تا 100 هزار دانشجوی ایرانی در دانشگاه‌های خارج از کشور مشغول تحصیل هستند و احتمال می‌رود از این تعداد حدود 40 درصد در دوره دکتری، 43 درصد کارشناسی ارشد و 17 درصد در مقطع کارشناسی مشغول تحصیل باشند. حدود 51 درصد از آنان هم در رشته‌های فنی مهندسی، 22 درصد علوم انسانی، 15 درصد علوم پایه، 10 درصد هنر و 2 درصد کشاورزی مشغول به تحصیل هستند. بر همین اساس مالزی، آمریکا، کانادا و آلمان چهار کشور اول میزبان دانشجویان ایرانی هستند.

اگر این آمار را به‌عنوان یک آمار تقریبی قبول کنیم باید بگویم که بیشترین دانشجویان ایرانی در رشته‌های فنی و در دوره دکتری مشغول به تحصیل‌اند. با توجه به استانداردهای آموزشی غالب دانشگاه‌ها، هر دانشجوی دوره دکتری در رشته‌های فنی باید به مدت 3 تا 4 سال در یک پروژه صنعتی که در نهایت به تولید ثروت یا تولید علم و تکنولوژی منجر شود، کار کند. معنای این حرف این است که اکثریت دانشجویان ایرانی در پروژه‌های صنعتی - دانشگاهی در کشورها و رشته‌های مختلف فنی مشغول به تحصیل هستند و این برای یک کشور در حال‌ توسعه مثل ایران می‌تواند یک مزیت بسیار مهم باشد و با یک برنامه‌ریزی دقیق با جذب و هدایت صحیح استعدادها، می‌توان از تجارب آن‌ها در صنایع مختلف بهره برد. گرچه بنده به دلیل رشته تحصیلی خود از منظر صنعت به موضوع نگاه می‌کنم اما نباید از سایر رشته‌ها و گرایش‌های تحصیلی غافل بود و از ظرفیت‌های رشته‌های علوم انسانی، علوم پایه، هنر و کشاورزی هم می‌توان به‌طور مشابه بهره برد.

نکته مهم دیگری که وجود دارد این است که یک نیازسنجی دقیق علمی و تحقیقاتی مطابق برنامه‌های توسعه کشور، برای جهت‌دهی صحیح به دانشجویان ایرانی خارج از کشور امری ضروری به نظر می‌رسد و این موضوع در درازمدت می‌تواند یک مزیت باشد و یک تصویر صحیحی از توزیع وضعیت برای دانشجویانی که قصد ادامه تحصیل در خارج از کشور دارند، خواهد داد.

*تبادل دانشجو به‌صورت عام و تحصیل دانشجویان ایرانی در خارج از کشور به‌طور خاص چه مزیت‌های علمی و فنی برای کشور دارد؟

- امروزه تبادل دانشجو (به‌صورت دوره‌های کوتاه‌مدت یا بلندمدت) بین کشورها به‌عنوان یک امر مهم شناخته شده و در آن با یک برنامه‌ریزی صحیح با توجه به اهداف توسعه‌ای مشخص اقدام می‌شود. اولین مزیت تبادل دانشجو آشنایی دانشجویان با کشورهای مختلف، فرهنگ‌ها، سطوح علمی کشورها است. با این اقدام دانشجویان که به‌عنوان یکی از اهرم‌های اصلی در برنامه‌های توسعه‌ای آتی کشورها محسوب می‌شوند از ابتدا در مسیر و برنامه توسعه قرار می‌گیرند. کشور ما هم می‌تواند با توجه به برنامه‌های توسعه‌ای خود، کشورها، دانشگاه‌ها و رشته‌های هدف را شناسایی و با فعال کردن دانشجویان مورد نیاز در آینده از آن بهره‌برداری کند.

* در کشور ما بحث تبادل علمی و دانشجویی به‌صورت دوره‌های کوتاه‌مدت و در تعداد بسیار محدود برای دانشجویان دوره دکتری یا استادان دانشگاه وجود دارد. سوال اصلی این است که آیا این تبادل علمی محدود، در مسیر توسعه کلان کشور قرار دارد یا صرفاً برای پر کردن برنامه دانشجویان و استادان مجوزهای این‌گونه دوره‌ها صادر می‌شود؟

- در بحث دوره‌های بلندمدت هم امتیاز بورسیه برای دانشجویان دوره دکتری وجود دارد که سال‌های گذشته به‌ صورت های مختلف از قبیل آزمون و مصاحبه، جذب و برای تحصیل اعزام می‌شوند. با توجه به هزینه‌های کلان برای اعزام هر دانشجو باید نتایج آن در برنامه‌های توسعه‌ای کشور مشهود باشد که در غیر این صورت شاید نیازی به این هزینه نباشد. به‌عنوان‌ مثال اینکه دانشجویی با صرف هزینه‌های سنگین بورسیه و طی دوره دکتری چندین ماه و یا سال منتظر بماند که آیا دانشگاهی او را جذب خواهد کرد یا خیر، حاکی از عدم وجود برنامه است. بنابراین همان‌طور که در پاسخ سؤال قبلی هم اشاره شد در صورتی‌ که اعزام دانشجو و جذب دانش‌آموختگان با هدایت صحیح و منطبق بر نیاز کشور اتفاق بیفتد، می‌توان شاهد تحول عظیم در توسعه علم و فناوری کشور بود. اکنون هم با یک ارزیابی از وضعیت کلی دانش‌آموختگان ایرانی خارج از کشور و نحوه بهره‌برداری از آن‌ها می‌توان فهمید که آیا از این ظرفیت عظیم به‌درستی استفاده‌ شده است یا خیر!

* مزایا و یا احیانا مشکلات یا تبعات اختلاط و تبادل فرهنگی دانشجویان ایرانی خارج از کشور چه مواردی می‌تواند باشد؟

- یکی از اهداف تبادل دانشجو بین ملل مختلف (علاوه بر انتقال علم و تکنولوژی) در حقیقت انتقال و تبادل فرهنگی است که این موضوع به نوبه خود در تبادلات علمی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی آتی یک کشور با کشورهای مختلف در راستای برنامه‌های توسعه‌ای می‌تواند موثر باشد. خوشبختانه مردم ایران از این مزیت به دلیل وجود ادیان، قومیت‌ها و زبان‌های مختلف به‌طور ذاتی بهره می‌برد. مشکلی که می‌تواند به وجود آید این است که ممکن است دانشجو به‌جای تبادل فرهنگی و آشنایی با فرهنگ کشور هدف و شناساندن فرهنگ کشور خود برای کمک به پیشبرد برنامه‌های توسعه‌ای، در فرهنگ آن کشور حل‌شده و دچار خودباختگی فرهنگی شود. برای جلوگیری ازاین‌گونه مسائل، معمولا دانشجویان هر کشور تحت نظارت دقیق استادان خود (گاهی مقیم با دانشجویان در کشور هدف) قرار می‌گیرند و استاد یا سرپرست باتجربه گروه، مطابق یک چارچوب مشخص با اخذ گزارش‌های منظم، نسبت به هدایت دانشجویان اقدام می‌کند. بنابراین در هنگام گزینش دانشجویان برای اعزام، باید به این نکته توجه شود که صرف‌نظر از گرایش‌های سیاسی و امثال این‌ها، باید اشخاصی که واقعاً عاشق خدمت به توسعه و پیشرفت کشور خود هستند اعزام شوند که البته کشف این حقیقت کمی دشوار خواهد بود.

* تبعات و اثرات مثبت یا منفی بازگشت یا بازنگشتن دانش‌آموختگان ایرانی خارج از کشور چیست؟

- در پاسخ سوالات قبل به بخشی از مزیت‌های بازگشت و در چرخه توسعه کشور قرار گرفتن دانش‌آموختگان اشاره شد. در این قسمت لازم است به اثرات منفی بازنگشتن دانش‌آموختگان ایرانی خارج از کشور هم اشاره شود. اولین اثر منفی برنگشتن دانش‌آموختگان ایرانی خارج از کشور از دست دادن یک سرمایه انسانی است و این موضوع را نباید سهل گرفت. اگر به آمار محققان و پژوهشگران ایرانی خارج از کشور مراجعه شود این واقعیت مشهود بوده و این یک خسارت عظیم برای کشور است. از طرف دیگر با توجه به فرهنگ ایرانی و نوع روابط خانوادگی در این فرهنگ، برای دانش‌آموختگان ایرانی خارج از کشور هم ادامه زندگی در کشور دیگر آسان نیست و با مشکلات زیادی مواجه خواهند بود.

بنابراین بهترین راه برای حل این موضوع این است که همه دانش‌آموختگان به‌طور مستقیم در خدمت توسعه کشور قرار گیرند. اگر این امکان به هر دلیلی فراهم نشد می‌تواند به‌طور غیرمستقیم از این ظرفیت عظیم انسانی بهره برد و معتقدم که قطع کامل ارتباط آنان با مراکز علمی و تحقیقاتی کشور به مصلحت نبوده و نباید اتفاق بیفتد.

* نظر شما درباره گسترش رشته‌های تحصیلات تکمیلی در آموزش عالی کشور چیست؟

- گسترش رشته‌های تحصیلی در کشور می‌تواند یک مزیت مهم باشد زیرا بازوی اصلی تحقیق و توسعه و پیشرفت در بخش‌های مختلف کشور، فارغ‌التحصیلان دوره‌های تحصیلات تکمیلی هستند. در عین‌ حال در صورت نبود یک برنامه دقیق کلان و توسعه محور می‌تواند خطر و تهدیدی برای سیستم آموزشی - پژوهشی کشور باشد.

مزیت اصلی گسترش تحصیلات تکمیلی بی‌نیازی از اعزام دانشجویان ایرانی به خارج از کشور (چه با هزینه شخصی و دولتی)است و می‌تواند نسبت به افزایش رشد علمی کشور و سطح آگاهی جامعه کمک کند و همین رشد پرشتاب علمی کشور (در بخش مقالات) در سال‌های اخیر مرهون رشد شتابان تحصیلات تکمیلی است.

خطر و تهدید اصلی این موضوع این است که گسترش تحصیلات تکمیلی، صرفا برای تولید مقالات علمی باشد و مقالات علمی به ثروت تبدیل نشود که در این صورت علاوه بر اینکه هیچ کار سازنده‌ای برای کشور نشده است بلکه باعث افت علمی کشور در درازمدت به دلیل افت روحیه جوانان خواهد شد.

اگر به کشورهای توسعه‌یافته توجه کنیم معمولا مقالات علمی چاپ‌شده حاصل یک کار صنعتی – دانشگاهی (یا سایر موضوعات اجتماعی ، اقتصادی و سیاسی) برای کمک به حل مشکلی از مشکلات موجود یا توسعه و بهبود شرایط است و به‌عبارت‌دیگر یا به ثروت تبدیل‌شده یا در حال تبدیل‌شدن است و این معنای اصلی کار پژوهشی و تحقیقاتی است.

حال باید بررسی شود که چه مقدار از پایان‌نامه‌ها در دانشگاه‌های کشور قابل‌تبدیل به ثروت هستند و یا چه مقدار به بهبود شرایط در زمینه های مختلف کمک می‌کنند و در این صورت صحیح بودن برای حرکت و با برنامه بودن گسترش تحصیلات تکمیلی مشخص خواهد شد.

* مشکلات و موانع جذب فارغ‌التحصیلان خارج از کشور چیست ؟

- اصلی‌ترین مانع این است که در این راستا هیچ برنامه مشخصی وجود ندارد. البته خوشبختانه در سال‌های اخیر تلاش‌های زیادی برای جذب فارغ‌التحصیلان ایرانی خارج از کشور صورت گرفته است و طبق آمارهای ارائه‌شده تا حدودی هم موفق آمیز بوده است. اما مشکل اصلی برای جذب این افراد این است که اولا اکنون تقریباً مراکز تحقیقاتی و آموزشی قابل‌استفاده برای این افراد اشباع‌شده است و از طرف دیگر هم در داخل کشور هم هیچ برنامه مشخص یا از قبل تدوین‌شده برای جذب و استفاده آن‌ها وجود نداشته یا اجرا نشده است.

خوشبختانه بنیاد ملی نخبگان و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری اخیرا اقدامات خوبی از جمله راه‌اندازی سایت مخصوص برای این کار کرده است و هرکسی تمایل داشته باشد می‌تواند با مراجعه به سایت نسبت به پیگیری فرایند جذب اقدام کند. اما این کافی نخواهد بود زیرا در این حالت رزومه افراد گرفته می‌شود و صرفا به مراکزی برای فعالیت معرفی می‌شود و قطعا در مقایسه با شرایطی که فعلا در خارج از کشور دارند بهتر نیست تا مشوقی برای برگشت آن‌ها باشد. صرف برگشت دانش‌آموختگان خارج از کشور و قرار گرفتن در همان سیکل فعلی آموزشی – پژوهشی دانشگاهی مفید نخواهد بود و برای خود آن‌ها هم خوشایند به نظر نمی‌رسد بنابراین در آینده نمی‌تواند طرح موفقی باشد.

*چه اقداماتی برای جذب و بهره‌برداری از توان و تخصصی فارغ‌التحصیلان خارج از کشور می‌تواند صورت پذیرد؟

- بهترین کار این می‌تواند باشد اولا به هر طریقی باید آماری از رشته، تخصص و توانمندی ایرانیان خارج از کشور که تمایل به بازگشت به کشور دارند، جمع‌آوری شود و بر اساس آن و با ملاحظه نیازهای پژوهشی و توسعه‌ای کشور در بخش‌های مختلف که کم هم نیست، پروژه‌های تحقیقاتی تعریف شود و یا این کار را به عهده خود این افراد می‌توان گذاشت تا با ارائه طرح‌های خود حمایت دولت یا بخش خصوصی را برای سرمایه‌گذاری جذب کنند. به‌این‌ترتیب می‌توان از توانمندی این افراد که قطعا راه تبدیل علم به ثروت را آموخته‌اند استفاده شود. این مسئله علاوه بر حل مشکلی از مشکلات کشور، می‌تواند به تحصیلات تکمیلی کشور هم کمک کند، زیرا با تعریف پروژه‌های کارشناسی ارشد و دکتری نتیجه محور از پروژه‌های کلان در حقیقت به توسعه و پیشرفت تحصیلات تکمیلی هم کمک خواهد شد. ثانیا زمینه اشتغال و زندگی راحت آن‌ها برای یک مدت مشخص فراهم و تضمین شود. همان کاری که کشورهای دیگر برای آن‌ها اکنون انجام می‌دهند در غیر این صورت این مسئله اولین مانع خواهد بود.

* اهمیت و نقش دانش‌آموختگان ایرانی خارج از کشور در توسعه ملی چه اندازه است؟

- علاوه بر فعالیت علمی و پژوهشی دانش‌آموختگان ایرانی خارج از کشور که در بخش قبلی توضیح داده شد دانش‌آموختگان ایرانی خارج از کشور چنانچه به‌درستی و در محل صحیح خود استفاده شوند در پیشبرد برنامه‌های کشور در تعاملات بین‌المللی نیز می‌توانند مفید و موثر واقع شوند به‌عنوان‌مثال اگر بخواهیم یک تعامل صنعتی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی یا مذاکره‌ای با یک کشور دیگری داشته باشیم چه‌بهتر ایرانیانی که شرایط و صلاحیت‌های لازم را دارند و در سیستم آموزشی آن کشور آموزش‌دیده و به فرهنگ قوانین و پیچ‌وخم‌های ارتباطاتی آن کشور مسلط هستند به کار گرفته شوند این موضوع خیلی می‌تواند به پیشبرد اهداف کمک کند.

علاوه بر این‌ها دانش‌آموختگان ایرانی خارج از کشور مقیم کشورهای مختلف علاوه بر اینکه خود یک سرمایه ملی محسوب می‌شوند دارای قابلیت‌های مختلف از جمله امکان سرمایه‌گذاری کلان و ایجاد اشتغال و انتقال تکنولوژی به کشور هستند و بسیاری از کشورها از این سرمایه‌های ملی خود به‌خوبی استفاده می‌کنند.

* به نظر شما دانشگاه آزاد اسلامی تا چه اندازه توانسته در توسعه کیفی آموزش عالی موفق عمل کند؟

- دانشگاه آزاد اسلامی به‌عنوان بزرگ‌ترین دانشگاه حضوری جهان با هدف حمایت از علم و دانش و افزایش توانمندی جوانان ایرانی تاسیس شده است و در سال‌های گذشته خدمات قابل‌توجهی به کشور و جوانان این مرزوبوم ارائه داده است. اگر توجهی به آمار قابل‌توجه دانش‌آموختگان از واحدهای مختلف این دانشگاه شود با یک حساب‌وکتاب ساده می‌توان فهمید که این دانشگاه چه خدمتی به اقتصاد ملی فقط از بابت جلوگیری از خروج ارز کشور برای اعزام دانشجویان به خارج از کشور ارائه کرده است. در این میان نباید از سایر خدمات دانشگاه از جمله کمک به کاهش مهاجرت نخبگان، کاهش مشکلات خانواده به خاطر تحمل هزینه‌های سنگین اعزام فرزندان به خارج از کشور و فراگیرکردن امکان تحصیل غافل بود. با توجه به آمار اشتغال و کارآفرینی فارغ‌التحصیلان در کشور این دانشگاه کمک قابل‌توجهی به رشد و اقتصاد ملی هم کرده است.

در سال‌های اخیر خط‌مشی اصلی دانشگاه رشد کیفی است که اصلی‌ترین بخش آن یعنی اصلاح نسبت دانشجو به استاد به همراه توسعه انواع رشته‌های تحصیلی در مقاطع مختلف بوده است که اکنون تا حدود زیادی محقق شده است و اگر یک قضاوت کلی بخواهیم داشته باشیم باید به رشد چشمگیر مقالات این دانشگاه در مجلات معتبر داخلی و خارجی و طرح‌های پژوهشی و دانش‌بنیان اشاره‌ کنیم. اما به نظر می‌رسد که همین سیاست کیفی سازی با تمرکز در بخش رشد کیفی پایان‌نامه‌ها، جهت‌دهی کارهای پژوهشی با نیازهای کشور باید به‌صورت فراگیر ادامه داشته باشد.

با توجه به اینکه اکنون یکی از اهداف اصلی دانشگاه آزاد اسلامی توسعه تحصیلات تکمیلی است به نظر می‌رسد گسترش تحصیلات تکمیلی به همراه انجام پروژه‌های تحقیقاتی هدف‌محور، می‌تواند یک تحول عظیم در این دانشگاه ایجاد کرده و سکوی پرش بزرگی باشد. دانشگاه آزاد اسلامی می‌تواند با فعال کردن بخش پژوهش خود و ایجاد انگیزه در اعضای هیات علمی و دانشجویان نسبت به تعریف پروژه‌های کلان ملی اقدام کند و با توجه به ظرفیت‌های فراوان این دانشگاه قطعا می‌تواند به اهداف خود برسد. به‌عنوان‌مثال دانشگاه آزاد اسلامی می‌تواند در زمینه‌های کمک به حل معضلات کشوری نظیر کشاورزی، بهره‌وری آب و انرژی، صنایع مختلف، خودروسازی، مشکلات اجتماعی و محیط‌زیست سرمایه‌گذاری کرده و به کمک واحدهای مختلف و با انجام کارهای پژوهشی در قالب پایان‌نامه‌های دکتری و کارشناسی ارشد در حل معضلات ملی مشارکت کند. در این صورت با یک مطالعه دقیق می‌توان ظرفیت‌های سرمایه‌گذاری ملی را شناسایی کرد. نباید از یک اصل مهم و شناخته‌شده در تمام دنیا، یعنی ایجاد روابط با مراکز پژوهشی موفق ملی و بین‌المللی و استفاده از تجربیات آنان و تبادل دانشجو و استاد و جذب دانشجویان خارجی نیز غافل بود.

* چه برنامه‌ای برنامه برای آینده دارید؟

- به دلیل افزایش تعداد تونل‌های شهری، بین‌شهری، مترو و سایر فضاهای زیرزمینی مثل پارکینگ‌ها و ... و هم‌چنین به دلیل افزایش چشمگیر تعداد خودروها و درنتیجه افزایش شدید تقاضا برای استفاده از آن‌ها، نیاز به افزایش ایمنی این‌گونه فضاها مطابق استانداردهای معتبر قطعی است، تعلل در این موضوع می‌تواند به حوادث و خطرات جدی و علاوه بر ویرانی سازه‌ای به تلفات جانی منجر شود.

اکنون زمینه کار در زمینه مطالعات زیست‌محیطی به دلیل مشکلات متعدد در محیط‌زیست فراهم است علاوه بر ایمنی تونل‌ها، بخشی از تخصص کاری بنده به مدل‌سازی پراکنش آلاینده‌های زیست‌محیطی (آلاینده‌هایی با منابع خطی مثل ترافیک، نقطه‌ای مثل پرتال تونل یا نیروگاه‌ها و منطقه‌ای مثل منابع ریزگردها) مربوط می‌شود، برنامه‌ای که در آینده بنا دارم با جدیت پیگیری کنم راه‌اندازی یک مرکز تحقیقاتی و ساماندهی یک تیم تحقیقاتی در این زمینه‌ها، مشابه آنچه در محل تحصیل تجربه کرده‌ام، است تا بتوانم در این زمینه‌ها در کشور خدمتی در حد توانم انجام دهم و این مهم مستلزم کمک و حمایت دانشگاه است.

* و سخن پایانی؟

- لازم است از شما برای ترتیب دادن این گفت‌وگو تشکر کنم و امیدوارم بتوانم در آینده برای کشور و دانشگاه مفید واقع شوم.