داعش چگونه خشونت را خانه به خانه پیش برد؟

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری آنا به نقل از المانیتور، در مواجهه با داعش که بسیاری آن را قدرتمندترین و پیچیده‌ترین سازمان تروریستی در دنیا می‌دانند، رسانه‌های خبری عراق نمی‌دانند چگونه فعالیت‌های این گروه را پوشش بدهند. این رسانه‌ها ناخواسته در جهت پخش و انتشار تبلیغات داعش حرکت می‌کنند و باعث می‌شوند این گروه به اهداف خود برسد.

خشونت داعش و گسترش دامنه فعالیت آن طی دو سال گذشته، یکی از چالش‌های اصلی برای رسانه‌های عراقی بوده است. آیا پوشش دادن فعالیت‌های این گروه، خدمتی قانونی و عمومی است یا گسترده‌تر کردن تبلیغات این گروه تروریستی؟ در حالیکه سردبیران و مدیران رسانه‌ای در شبکه‌های اصلی خبری عراق نسبت به مباحث اخلاقی درباره استفاده از ابزارهای تبلیغاتی داعش آگاه هستند، اما مجموعه‌ای از دستورالعمل‌های سیاسی و همچنین نبود نظارت دقیق مانع از آن می‌شود که این آگاهی به درستی تببین شود.

علی السرایی، مدیر مسئول مرکز رسانه‌ای عراق (سازمانی که عملکرد رسانه‌های عراقی را بررسی می‌کند) در این زمینه به المانیتور می‌گوید: «رسانه‌های عراقی برای مقابله با ماشین تبلیغاتی بزرگ داعش باید زبان و استراتژی جدیدی را اتخاذ کنند.» او از اینکه رسانه‌های عراقی به صورت گسترده از تبلیغات داعش استفاده می‌کنند، ابراز تاسف می‌کند و می‌گوید: «انتشار چنین موضوعاتی در بیشتر موارد پیامدهای منفی به همراه دارد. جست‌وجویی سریع در وب‌سایت‌های و کانال‌های ویدئویی تعدادی از رسانه‌های مطرح عراقی، نشان می‌دهد که آنها هنگام مواجهه با تبلیغات تصویری داعش، عملکرد مثبتی نداشته‌اند.»

به نظر می‌رسد السومریه‌نیوز (یک شبکه رسانه‌ای عرب زبان و محبوب در عراق که کانالی تلویزیونی و همچنین شبکه آنلاین در اختیار دارد) در مواجهه با تبلیغات داعش چندان محدودیت و سخت‌گیری ندارد. در روز 30 ماه می سال گذشته (9 خرداد 94) این شبکه ویدئوی اعدام چند نفر در سوریه به دست داعش را با جزئیات تمام پخش کرد. در پوشش قتل‌عام 1700 نظامی شیعه در شهر تکریت در ماه ژوئن سال 2014 (دی 1393) نیز این شبکه خبری تمام حوادث و اتفاقات را به صورت جزئی نمایش داد.

حمید قاسم که تا پایان سال 2015 به عنوان ناظر اخبار در السومریه فعالیت داشت، استفاده از تبلیغات داعش در این شبکه را کم‌اهمیت می‌داند. وی در این زمینه گفت: «شاید در ابتدا چنین مسائلی پیش می‌آمد، اما سعی کردیم این مشکل را حل کنیم. البته ما در یک سازمان بزرگ فعالیت می‌کنیم و کنترل همه موارد کار آسانی نیست. معیارهای ما با ارزش‌های انسانی و اصول حرفه‌ای و روزنامه‌نگاری همخوانی داشت.» قاسم و دیگر سردبیران السومریه می‌گویند که نسبت به اهداف این گروه در ایجاد ترس در بین مردم آگاه هستند. اما با وجود تمام این تاکیدها، به نظر می‌رسد اقدامات این شبکه خبری در مورد تبلیغات داعش چندان با دستورالعمل‌های حرفه‌ای و اخلاقی سازگاری نداشته باشد.

تلاش گروه‌های تروریستی برای بهره‌برداری رسانه‌ای به منظور جلب مشروعیت و مقبولیت در چشم مردم، موضوعی تازه‌ای نیست و بارها مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته است. رسانه‌های سنتی و دیجیتال که سعی می‌کنند تمام موضوعات را از چشم مخاطبان خود دور نگه ندارند، گاهی به صورت ناخودآگاه به عنوان نیروهایی عمل می‌کنند که به داعش اجازه جذب مخاطب بیشتر را می‌دهد.

در کنار رسانه‌های عرب‌زبان در عراق، رسانه‌های کردی نیز در جهت تحقق اهداف تبلیغاتی داعش گام بر می‌دارند. در منطقه خودمختار عراق، شبکه خبری رودا که در سال 2013 آغاز به کار کرد و توسط نچیروان بارزانی، نخست‌وزیر دولت منطقه‌ای کردستان تامین مالی می‌شود، ماه‌هاست صحنه‌های خشونت و جنایات داعش را به تصویر می‌کشد. زمانی‌که داعش در فوریه 2015 (اسفند 1394) تصاویر زنده سوزاندن معاذ الکساسبه، خلبان اردنی را نشان دادند، شبکه رودا بارها آن را نمایش داد.

حمین لیهونی، مدیر بخش دیجیتال این شبکه از تصمیم خود برای نشان دادن اعدام این خلبان دفاع می‌کند و می‌گوید: «قصد داشتیم با این روش، ماهیت داعش را به مخاطبان نشان دهیم. این شبکه در اکتبر 2015 (آبان 1394) سیاست خود در مورد نمایش خشونت‌های داعش را اصلاح کرد. لیهونی می‌گوید اگر ویدئوی سوزانده شدن الکساسبه هم اکنون منتشر شود، این شبکه دیگر آن را به راحتی نمایش نمی‌دهد زیرا مردم نسبت به ماهیت داعش اطلاع پیدا کرده‌اند. شواهد و قرائن نیز تغییر و اصلاح این سیاست را در شبکه خبری رودا نشان می‌دهد. به عنوان مثال اگر در ژانویه 2015 (دی 1394) ویدئوی بریده شدن سر یکی از نیروهای پیشمرگه را به صورت کاملا نشان می‌داد، اکنون یا چنین تصاویری را پخش نمی‌کند یا صورت اسرای کرد را تار نشان می‌دهد.

السرایی عقیده دارد که رسانه‌های عراق در مقابل تبلیغات داعش، رویکرد غلط و اشتباهی را اتخاذ کرده‌اند. وی در این زمینه گفت: «زمانی‌که بحث مقابله با تبلیغات داعش می‌شود، رویکرد رسانه‌های عراقی به جای آنکه استراتژیک باشد، بیشتر احساسی است. آنها تصور می‌کنند با این روش، ابراز همدردی بیشتری با قربانیان می‌شود و خشونت‌های وحشیانه داعش به مخاطبان توضیح داده می‌شود. اما نتیجه کاملا بر عکس است زیرا آنها در حال انتشار قدرت و خشونت داعش هستند».

بنا به گفته وی، نتیجه این سیاست‌ها زمانی مشخص شد که داعش در اواسط سال 2014 قلمرو خود را در عراق گسترش داد. در آن زمان، بسیاری از شهروندان و حتی نیروهای امنیتی به واسطه ترس از همین خشونت‌ها، از شهرها فرار کردند و هیچ مقاومتی نکردند.

حتی شبکه‌ها و رسانه‌های مرتبط با دولت نیز در این زمینه عملکرد موفقی نداشته‌اند. شبکه رسانه‌ای عراق (IMN) با این هدف طراحی شد که روزی به بی‌بی‌سی عراق تبدیل شود؛ با این حال هم اکنون بیشتر رسانه‌ای است که در جهت انعکاس نظرات و منافع دولت و ائتلاف حاکم حرکت می‌کند.

به عنوان مثال این شبکه اعدام نیروهای نظامی شیعه در استان صلاح‌الدین را بدون سانسور نشان داد. سردبیران این شبکه خبری نیز همچون دیگر مدیران رسانه‌ای عراق، دلیل این کار خود را نشان دادن ماهیت واقعی داعش اعلام کرده‌اند. در این زمینه جعفر ونان، سردبیر اخبار این شبکه که تا سال گذشته در این سمت بود به المانیتور گفت: «در مورد اعدام خلبان اردنی، می‌خواستیم ماهیت داعش را به جامعه اعراب نشان دهیم. ما قصد داشتیم اعراب را علیه داعش تحریک کنیم و نشان دهیم که این تروریست‌ها هر فردی را قربانی خود می‌کنند.»

در میان تمام رسانه‌های خبری عراق، شبکه تلویزیونی کرد زبان «اِن آر تی»، سیاستی متفاوت دارد و تصاویر این خشونت‌ها را حذف می‌کند. توانا عثمان مدیر گروه رسانه‌ای نالیا که «اِن آر تی» زیر مجموعه آن است، می‌گوید پس از آنکه داعش مناطق وسیعی از کشور را در اواسط سال 2014 به کنترل خود در آورد، دستورالعمل‌های جدیدی برای اخبار وضع کردیم.

وی افزود: « این مساله به بخشی از سیاست ما تبدیل شد که چنین تصاویری را پخش نکنیم. اگر این کار را انجام می‌دادیم، در واقع به داعش کمک می‌کردیم که به اهداف سیاسی و روانی خود برسد». جست‌وجو در سایت «اِن آر تی» در مورد خشونت‌های داعش، این گفته عثمان را تایید می‌کند. به عنوان مثال، به هنگام گزارش اعدام تعدادی از نیروهای پیشمرگه در اواخر سپتامبر گذشته (شهریور 1394)، «اِن آر تی» تنها تصویری را پخش کرد که شامل لوگو این شبکه بود. عثمان اینگونه نتیجه‌گیری می‌کند: « پیش از آنکه حضور داعش در عراق بیشتر شود، این گروه تروریستی با ترساندن ما توانسته بود جنگ رسانه‌ای را پیروز شود. ما با انتشار تبلیعات‌شان، ناخودآگاه در رسیدن آنها به این موفقیت سهیم بودیم».