۵۴ هزار نمونه ژنتیکی و زیستی ذخیره شد/ ضرورت حمایت از بیوبانک‌های کشور

به گزارش خبرنگار خبرگزاری علم و فناوری آنا؛ شرایط اقلیمی خاص کشور باعث شده ایران از تنوع ژنتیکی و زیستی عظیمی در گیاهان، جانوران، میکروارگانیسم‌ها و باکتری‌ها برخوردار باشد، اما متاسفانه این ذخایر ارزشمند و گران‌بها بنا به دلایل با حوادث طبیعی، تغییر اقلیم، بی‌توجهی انسان در حال از بین رفتن هستند؛ ذخایری که امروزه در دنیا به منظور توسعه محصولات بیوتکنولوژی، تولید واکسن‌ها، ارتقای کیفیت زندگی و پیشرفت جوامع بشری، ثروتی دست نیافتنی قابل  استفاده هستند.

در این بین مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران یکی از عناصر کلیدی زیرساخت‌های علمی و فناوری زیستی کشور می‌تواند با کشف، شناسایی، جمع‌آوری و نگهداری این ذخایر نقش بسزایی در حفظ تنوع زیستی و محیط زیست و انجام تحقیقات بنیادی داشته باشد.

۱۵ فروردین، روز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی بهانه‌ای شد تا گفت‌و‌گویی با جعفر رازقی، سرپرست مرکزملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران داشته باشیم.

مشروح گفت‌وگو به شرح زیر است؛

*به‌عنوان نخستین سوال بفرمایید چرا باید ذخایر ژنتیکی و زیستی را حفظ و نگهداری کنیم؟

رازقی: تغییر اقلیم و دخالت‌های انسانی و فعالیت‌های مختلف صنعتی و کشاورزی جوامع باعث شده تا بسیاری از گونه‌های موجود در طبیعت در معرض خطر انقراض و نابودی قرار بگیرند. کشور ایران نیز از این امر مستثنی نیست.

 امروزه کشور‌ها به منظور پیشگیری از انقراض و نابودی برخی از جانوران، گیاهان و میکروارگانیسم‌ها برنامه ریزی‌های دقیق و منسجمی برای حفظ ذخایر زیستی و ژنتیکی در پیش گرفته‌اند. مسئله‌ای که افزایش امنیت غذایی، سلامت و کشاورزی را تضمین می‌کند. برای تحقق این مهم باید بذر‌های گیاهی، سلول‌های جانوری مختلف، میکروارگانیسم‌ها و داده‌های ژنومی در یک شرایط استاندارد نگهداری شوند.

*با توجه به اینکه فردا روز ذخایر ژنتیکی و زیستی است بفرمایید مرکز ذخایر ژنتیکی و زیستی چه اقداماتی در این راستا انجام داده است؟

رازقی: ۱۵ فروردین ۱۳۸۶ طبق دستور مقام معظم رهبری مرکز دخایر زیستی و ژنتیکی کشور راه اندازی شد تا ضمن رفع دغدغه‌های این مسئله، شرایط استانداردی برای حفظ ذخایرزیستی و ژنتیکی ایران به وجود آید، ذخایری که گنج و ثروت خدادادی هر کشوری محسوب می‌شوند و باید برای نسل‌های آینده حفظ و نگهداری آنها کوشا باشیم.

این مرکز ضمن اینکه دسترسی به این منابع را برای نسل‌های بعدی تضمین می‌کند، در شرایط فعلی می‌تواند مورد استفاده حوزه‌های مختلف قرار بگیرد. به عنوان مثال در حوزه کشاورزی از بذر‌های کشاورزی مختلف و در حوزه صنعتی از میکروارگانیسم‌های مختلف مانند پروبیوتیک‌ها برای صنایع غذایی، برای زیست‌پالایی (پاک‌سازی زیستی) و کاهش آلودگی هوا و همچنین برای کاهش آلودگی‎‌های نفتی مورد استفاده قرار بگیرند.

*چه حوزه‌های دیگری می‌توانند از این ذخایر بهره‌مند شوند؟

 رازقی: در بحث زیست فناوری، صنعت و معدن می‌توانیم از میکروارگانیسم‌ها برای استخراج یک سری ترکیبات و عناصر کمیاب و بسیار گرانبها استفاده کنیم.

امروزه در بحث داروسازی و واکسن سازی نیز از سل‌لاین‌ها استفاده می‌شود. اگر این رده از سلول‌ها در کشور تامین نشود، محققان مجبور خواهند بود با صرف هزینه‌های گزاف چند میلیون دلاری سل‌لاین‌ها را از خارج از کشور تأمین کنند. در حالی که اکنون مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران می‌تواند با حفظ این ذخایر هزینه‌ها را به مقدار زیاد کاهش دهد و در زمان نیز صرفه جویی کند.

*چه نتایج دیگری می‌توان از ذخایر ژنتیکی و زیستی گرفت؟

رازقی: وجود این مرکز و توسعه آن آرامش خاطری برای کشور ایجاد می‌کند تا بتوانیم این ذخایر را برای نسل‌های بعد نگهداری کنیم و نیاز محققان و جامعه دانشگاهی را در حوزه‌های مختلف زیست فناوری، مطالعاتی برطرف کنیم. همچنین بتوانیم نیاز‌های صنایع مختلف پیرامون بحث‌هایی مانند سلامت، بهداشت، کشاورزی و صنعت غذا را نیز تامین کنیم و شاهد توسعه مباحث زیست فناوری و خدمت رسانی این حوزه‌ها به جامعه باشیم.

امروزه بحث زیست فناوری نقش بسیار مهمی در دنیا ایفا می‌کنند، از این‌رو کشور‌های مختلف از این حوزه در بحث‌های مختلف استفاده می‌کنند؛ بنابراین توسعه این مرکز و فعالیت‌های آن می‌تواند دراین حوزه بسیار مفید و کارساز باشد.

*آخرین آمار از حفظ و نگهداری نمونه های مرکز ذخایر ژنتیکی و زیستی بفرمایید.

رازقی: تاکنون نزدیک به ۵۴ هزار نمونه در ۴ بانک سلول‌های انسانی و جانوری، بانک گیاهی، بانک میکروبی، بانک DNA و داده‌های ژنوم در یک شرایط علمی مناسب و مطابق با استاندارد‌های جهانی نگهداری می‌شوند.

عمده این نمونه‌ها از مناطق مختلف ایران جمع آوری شده‌اند. نزدیک به ۷ هزار نمونه نیز طی سال‌های پیشین در بانک‌های ذخایر ژنتیکی و زیستی کشور‌های دیگر نگهداری می‌شدند که توانستیم با پیگیری‌هایی که انجام دادیم این نمونه‌ها را وارد ایران کنیم.

* آیا برای جمع آوری این نمونه‌ها از فناوری خاصی استفاده می‌شود؟

رازقی: طبیعتا برای هر نوع، روش جمع آوری خاصی وجود دارد؛ چراکه روش جمع آوری یک گیاه با یک باکتری یا ریز جلبک متفاوت است. در حال حاضر نمونه‌های ذخیره شده این ۴ بانک، طبق روش‌های مختلفی  شناسایی می‌شوند؛ روش‌هایی که مطابق با استاندارد‌های بین المللی هستند. نمونه‌هایی که اکنون در بانک‌های این مرکز نگهداری می‌شوند، شناسنامه دقیق علمی دارند. خانواده و راسته‌ی هریک از آنها به صورت دقیق شناسایی شده است؛ تمامی این گونه‌ها شناسنامه دارند.

 هرچند بحث تغییر اقلیم، کمبود میزان بارندگی‌ها، افزایش آلودگی هوا به صورت جهانی مطرح شده، اما کشور ایران نیز متاثر از این قضیه است. چه بسا زیستگاه‌هایی در ایران وجود دارند که امکان دارد طی دو الی سه دهه آینده از میان بروند. همان‌گونه که زیست‌گا‌ه‌هایی طی ۵۰ سال گذشته وجود داشتند؛ اما اکنون به کلی از میان رفته‌اند. از میان رفتن این زیستگاه‌ها به علت تغییر اقلیم اجتناب ناپذیر است، اما اگر ما بتوانیم این گونه‌ها را جمع آوری و نگهداری کنیم، امید می‌رود که این زیستگاه‌ها با استفاده از میکروارگانیسم‌ها احیا شوند بنابراین برای شناسایی، حفظ و نگهداری این گونه‌ها نیاز به حمایت داریم.

*درباره این حمایت‌ها توضیح بفرمایید.

رازقی: این حمایت‌ها باید از جنس حمایت‌های حاکمیتی در بحث منابع و توسعه این مرکز باشد. اگر این حمایت‌ها صورت بگیرد، جمع آوری و نگهداری نمونه‌ها سرعت بیشتری پیدا می‌کند. متاسفانه در حال حاضر نمونه‌های برخی از استان‌ها به دلیل کمبود منابع جمع آوری نشده‌اند بنابراین نیاز به این حمایت‌ها داریم تا شبکه جمع آوری نمونه‌هایمان را توسعه دهیم و افراد مختلفی را درگیر این موضوع کنیم.

 همچنین اکنون بیوبانک‌هایی به صورت پراکنده در نقاط مختلف کشور وجود دارند. بیوبانک‌هایی که عمدتا در آزمایشگاه‌های دانشگاه‌ها و پژوهشکده‌ها ایجاد شده‌اند. اگر بودجه حمایتی در اختیار مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران قرار بگیرد، این مرکز به لحاظ علمی می‌تواند این بیوبانک‎ها را نیز مورد حمایت و پشتیبانی مالی قرار دهد تا نمونه‎هایی ذخیره شده این بانک‌ها نیز در شرایط استاندارد نگهداری شوند.

هدف نهایی ما این است که مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی در کنار نگهداری نمونه های خودش بتواند شبکه سراسری خوبی در کشور ایجاد کند تا نمونه‌های بیوبانک‌های کشور نیز مورد حمایت و پشتیبانی مالی قرار بگیرند.