در گفت‌وگوی تفصیلی با آنا تبیین و بررسی شد؛
پیامد‌های الحاق رسمی ایران به سازمان همکاری‌های شانگهای
دانشیار روابط بین‌الملل و عضو هیئت علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه، الحاق رسمی جمهوری اسلامی ایران به سازمان همکاری‌های شانگهای را از چهار بعد سیاسی، امنیتی، اقتصادی و فرهنگی قابل بررسی دانست.
گروه استان‌های خبرگزاری آنا؛ بی‌تردید الحاق رسمی ایران به سازمان همکاری‌های شانگهای، علاوه بر تقویت همکاری‌های امنیتی منطقه‌ای، موجبات توسعه همکاری‌های اقتصادی، تجاری و ترویج مبادلات فرهنگی میان مردمان کشور‌های عضو سازمان را فراهم خواهد آورد. عضویت ایران در سازمان شانگهای تعامل دوسویه و مطلوبی را برای اعضا به دنبال خواهد داشت؛ چراکه می‌توانند از امتیازات و ظرفیت‌های یکدیگر بهره‌مند شوند.
علیرضا رضایی دانشیار روابط بین‌الملل و عضو هیئت علمی گروه علوم سیاسی و روابط بین‌الملل دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان در گفت‌وگو با خبرنگار گروه استان‌های خبرگزاری آنا در همدان، درباره اینکه چرا عضویت ایران در شانگهای مهم است؟ و پیامد‌های این عضویت چیست، اظهار کرد: ظرفیت‌های سازمان همکاری شانگهای با توجه به عضویت دو عضو از پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل (روسیه و چین) در این سازمان، دارابودن بیش از یک‌سوم جمعیت جهان، وسعت قابل توجه و توانمندی‌های اقتصادی، نوید ائتلاف بالقوه توانمند را می‌دهد.
وی افزود: با توجه به اینکه جمهوری اسلامی ایران اکنون عضو دائم سازمان همکاری‌های شانگهای است به نظر می‌رسد بررسی پیامد‌های عضویت ایران در این سازمان در قالب تبیین فرصت‌ها و چالش‌های عضویت، بتواند سیاست‌گذاری در ارتباط با این موضوع را در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران تسهیل کند.
عضو هیئت علمی گروه علوم سیاسی و روابط بین‌الملل دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان بیان کرد: از دیدگاه نهادگرایان لیبرال در روابط بین‌الملل، نهاد‌های بین‌المللی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین بازیگران عرصه نظام بین‌المللی در کنار دولت‌ها حائز اهمیت‌اند. این نظریه‌پردازان برآنند که نهاد‌های بین‌المللی می‌توانند تأثیر مهمی روی رفتار همکاری جویانه کشورها و نظم بین‌المللی داشته باشند. آنان با آنکه برای نهاد‌های بین‌المللی هویت مستقل در سیاست بین‌المللی قائل‌اند، معتقد هستنند که نهاد‌های بین‌المللی، مستقل از منابع قدرت و ترجیحات کشورها، نتایج بین‌المللی و رفتار کشورها را تعیین می‌کنند.
رضایی عنوان کرد: نهاد‌های فراملی می‌توانند با ایجاد همگرایی، نقش مهمی در ایجاد زمینه‌های همکاری بین‌المللی به‌ویژه همکاری بین دولت‌ها برای حل بحران‌های بین‌المللی و نیز دستیابی به اهداف مشترک ایفا کنند. همگرایی منطقه‌ای به جای آنکه به حاکمیت، توانایی نظامی و موازنه قدرت بپردازد، معطوف به وظایف، مراودات، ادراک‌ها و یادگیری است.
وی اضافه کرد: سازمان همکاری شانگهای به‌عنوان سازمان منطقه‌ای در منطقه آسیای مرکزی ازجمله این نهاد‌هاست که زمینه‌های شکل‌گیری آن پس از فروپاشی ساختار دوقطبی نظام بین‌الملل و پایان جنگ سرد فراهم آمد. این سازمان که به‌طور عمده نماد فرایند شکل‌گیری همگرایی در آسیای مرکزی بوده با رشد و گسترش خود امروزه جایگاه به نسبت مهمی را در معادلات منطقه‌ای و بین‌المللی به دست آورده است.
رضایی گفت: روند شکل‌گیری سازمان همکاری شانگهای به مذاکرات مرزی چین، شوروی (که بعداً روسیه نامیده شد) در اوایل دهه ۱۹۹۰ میلادی بازمی‌گردد. در نتیجه توافقنامه‌هایی که در سال‌های ۱۹۹۱ و ۱۹۹۴ میلادی بین دو کشور منعقد و خطوط مرزی بین چین و روسیه تنظیم شد. ۷ هزار و ۵۰۰ کیلومتر خطوط مرزی چین و روسیه بار‌ها در دهه ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ میلادی شاهد درگیری‌های مرزی بین نیرو‌های نظامی دو کشور بوده است. پس از فروپاشی شوروی، سه کشور تازه استقلال‌یافته آسیای مرکزی که هم‌مرز با چین بودند، یعنی قرقیزستان، تاجیکستان، قزاقستان در مذاکرات مرزی بین چین و روسیه شرکت کردند و سرانجام، آوریل ۱۹۹۶ میلادی پنج کشور مذکور توافقنامه‌ای را با عنوان «توافقنامه اعتمادسازی در مناطق مرزی» به امضا رساندند.
عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان ادامه داد: جمهوری اسلامی ایران، تیر ۱۳۸۴ مصادف با پنجمین نشست سران سازمان شانگهای در آستانه قزاقستان به‌عنوان عضو ناظر در این سازمان پذیرفته شد و تقاضای خود مبنی بر عضویت دائم در این سازمان را هم در این تاریخ ارائه کرد.
رضایی مطرح کرد: به اعتقاد بسیاری از تحلیلگران، قرن حاضر، قرن آسیاست و بسیاری از معادلات قدرت در سطح جهانی در این منطقه تعیین می‌شود؛ بنابراین اهمیت آسیا در آینده نظام بین‌الملل در حال افزایش بوده و لازم است قدرت‌های آسیایی جایگاه خود را در نظام جدید بین‌الملل تعریف کنند. به همین دلیل این سازمان نمی‌تواند در آینده به‌عنوان سازمان منطقه‌ای بماند؛ زیرا حضور دو قدرت بزرگ چین و روسیه در شرایط متحول جهان کنونی موجب خواهد شد که این سازمان به‌عنوان سازمان فرامنطقه‌ای خود را مطرح کند.
وی درباره پیامد‌های عضویت دائم جمهوری اسلامی ایرانی در سازمان همکاری‌های شانگهای توضیح داد: این دستاورد از چهار بعد سیاسی، امنیتی، اقتصادی و فرهنگی قابل بررسی بوده و در زمینه پیامد‌های سیاسی آن باید گفت که وقوع انقلاب اسلامی در ایران با داعیه «نه شرقی، نه غربی، جمهوری اسلامی» و پیامد‌های آن، از همان ابتدا این کشور را در برابر ایالات‌متحده آمریکا قرار داد. این رویارویی تاکنون هزینه‌هایی را بر هر دو طرف تحمیل کرده و هنوز هم جریان دارد؛ البته فقط ایران نیست که یک‌جانبه‌گرایی‌های ایالات‌متحده را در عرصه بین‌المللی برنمی‌تابد. روسیه و چین هم‌چنین دیدگاهی را در تعاملات خود با ایالات‌متحده دنبال می‌کنند.
عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی همدان افزود: پیشینه تعاملات میان اعضای تأثیرگذار سازمان شانگهای (چین و روسیه) با ایالات‌متحده آمریکا، یک اتحاد طبیعی میان ایران، چین و روسیه با هدف ایجاد موازنه در برابر هژمونی ایالات‌متحده آمریکا در عرصه نظام بین‌الملل را پررنگ می‌سازد. سازمان همکاری شانگهای بستر مناسبی برای تبدیل این اتحاد طبیعی به اتحاد استراتژیک بوده و ایجاد موازنه در برابر یک‌جانبه‌گرایی‌های هژمونیک ایالات‌متحده آمریکا در چارچوب این سازمان قابل رهگیری است.
رضایی بیان کرد: عضویت دائم جمهوری اسلامی ایران در سازمان همکاری شانگهای به لحاظ سیاسی پیامد‌های خواهد داشت از آن جمله اینکه ایران با همکاری چین و روسیه می‌تواند در برخی موارد از تنش‌های میان این کشورها و ایالات‌متحده آمریکا، به نفع خود بهره‌برداری کند و تهدید مشترک ناتو و آمریکا برای ایران و دیگر اعضای سازمان کمرنگ‌تر خواهد شد؛ تقویت روند منطقه‌گرایی در نظام بین‌الملل و احتمال تأثیرگذاری آن بر سیاست‌گذاری‌های کلان بین‌المللی؛ گسترش روحیه اعتماد، حسن نیت، همکاری، ثبات و تثبیت و تقویت چهره دوسـتانه و مثبـت کشورمان در تعاملات منطقه‌ای؛ زمینه‌ای مناسب برای ایجاد ائتلاف سازنده برای رویارویی با تحریم‌ها و موانع دسـتیابی بـه انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای را به دنبال خواهد داشت.
وی تشریح کرد: جای هیچ تردیدی نیست که در جهان یکپارچه امروز نمی‌توان در انزوا به اهداف امنیتی، نائل آمد. وابستگی متقابل کشورها بر اهمیت روابط متقابل، مذاکرات و همکاری افزوده و نیاز فزاینده به رهیافتی جامع درباره توسعه، ضرورت تغییر نظریات راجع به روابط بین‌المللی را نشان می‌دهد، تغییر روش تعقیب منافع ملی به قیمت نابودی دیگران به رابطه‌ای بر اساس احترام و منافع دوجانبه تبدیل شده است. در این راستا سازمان همکاری شانگهای نقش رهبری در روابط بین‌المللی اعضا می‌یابد.
این کارشناس مسائل روابط بین‌الملل بیان کرد: عضویت ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای هر چند به‌صورت غیرمستقیم می‌تواند نوعی بازدارندگی در برابر تهدیدات آمریکا علیه کشورمان ایجاد کند؛ اما پیامد‌های امنیتی این عضویت را می‌توان در موارد مهمی مانند انتخابی مناسب برای رویارویی با خطرات احتمالی اسرائیل، ناتو و آمریکا در همسایگی ایران، نقطه عطف در گسترش همکاری‌های دوجانبه با کشور‌های عضو در امر مبارزه با مواد مخدر، مبارزه با تروریسم، اعتمادسازی و توسعه همکاری‌های سیاسی و اقتصادی؛ زمینه‌ای مناسب برای ایجاد طرح نظام امنیت دسته‌جمعی با هدف مقابله با حضور قدرت‌های فرامنطقه‌ای؛ شرایطی مطلوب برای پیگیری فعال‌تر رژیم حقوقی و امنیتی دریای خزر؛ عضویت دائم ایران در این سازمان به معنای تأیید حرکت‌های سرکوبگرانه کشور‌های عضو، درباره حرکت‌های اسلامی و آزادی‌خواهانه تلقی خواهد شد که بایستی با دیپلماسی مدیریت شود خلاصه کرد.
رضایی درباره پیامد‌های اقتصادی عضویت دائم جمهوری اسلامی ایران در سازمان همکاری شانگهای عنوان کرد: موضوع همکاری‌های اقتصادی منطقه‌ای فرصتی مشترک است که در گذشته بیشتر توسط اعضای ضعیف‌تر سازمان مورد تأکید قرار می‌گرفت و اکنون همه اعضا بر آن تأکید دارند. برخورداری از نزدیک به یک‌سوم جمعیت جهان و بخش اعظم منطقه اوراسیا با منابع فراوان انرژی و قرار گرفتن در موقعیت ژئواستراتژیک میان دو قطب پیشرفته اقتصادی جهان یعنی شرق آسیا و غرب اروپا، سازمان همکاری شانگهای را از منظر عناصر زیربنایی توسعه بسیار قدرتمند و توانا ساخته است.
وی بیان کرد: گسترش همکاری‌ها در حوزه انرژی و زمینه مناسب برای ایجاد ائتلاف‌های جدید در این باره، برای نمونه اوپک گازی؛ حفظ و گسترش بازار مصرفی بزرگ و بادوام برای نفت و صادرات غیرنفتی و رفع نیازمندی‌های تکنولوژیک و منابع مالی مورد نیاز برای توسعه صنعتی با توجه به ظرفیت کشور‌های عضو؛ گسترش و تقویت منافع اقتصادی ایران با احتمال گره خوردن منافع اقتصادی سازمان شانگهای با کشور‌های آسه آن، ژاپن و کره جنوبی؛ ایجاد مانع در راستای تحریم‌های جدید در شورای امنیت؛ ایجاد بازار جایگزین بزرگ و بادوام برای توسعه صادرات کشور به‌ویژه در برابر بازار‌های تحریمی ازجمله پیامد‌های اقتصادی عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگهای است.
این کارشناس مسائل روابط بین‌الملل تبیین کرد: جمهوری اسلامی ایران در منطقه آسیای مرکزی از امتیازات فراوانی بهره‌مند است، اکثر جمعیت کشور‌های آسیای مرکـزی مـسلمان هـستند. اشتراکات فرهنگـی و تـاریخی ایـران با کشور‌های منطقه آسیای مرکزی به گذشته‌ای بازمی‌گردد کـه کـشور‌های آن منطقـه بـا ایـران سرنوشت مشترکی داشته‌اند.
رضایی یادآور شد: عـضویت دائـم ایـران د ر سـازمان همکاری شانگهای پیامد‌های فرهنگی همانند تقویت گروه کشور‌های فارسی زبان در کنار تاجیکستان و احتمال عضویت افغانستان در آینده؛ خنثی کردن تبلیغات رسانه‌ای مبنی بر منزوی شدن ایران در سطح بین‌المللی؛ تضعیف رابطه علت و معلولی بین اسلام و تروریسم و پیشگیری از تندروی و رفتار ناشایست علیه مسلمانان؛ هرچند اغلب حرکت‌های افراطی اسلامی در منطقه ریشه در وهابیت دارد، لیکن باید توجه داشت که ایران با عضویت در سازمان می‌تواند با تأثیرگذاری بر تصمیمات اعضا از اعمال سیاست‌های نامناسب توسط سازمان علیه گروه‌های اسلام‌گرا ممانعت کند؛ تقویت بحث گفتگوی تمدن‌های اسلام، مسیحیت، کنفوسیوئیسم و بودائیسم را به دنبال خواهد داشت.
وی تأکید کرد: سیاست خارجی مطلوب باید مبتنی بر واقعیات جامعه بین‌المللی باشد، جمهوری اسلامی ایران اگر بخواهد به هژمون منطقه‌ای تبدیل شود، ناگزیر از تعامل با قدرت‌های بزرگ است؛ چراکه کشورها بر اساس قدرتشان دستور کار بین‌المللی را تعیین می‌کنند. نرم‌ها و قواعد رفتاری در عرصه بین‌المللی را قدرت‌های بزرگ تعریف می‌کنند. عضویت روسیه و چین در سازمان همکاری شانگهای فرصت مناسبی برای جایگزینی قدرت‌های آسیایی بجای قدرت‌های غربی در تعاملات جهانی ایران است.
گفتگو از مهدی صفرزاده
انتهای پیام/۴۱۲۱/
انتهای پیام/
