نشانه‌هایی از نجوم مدرن در کتیبه‌های باستانی

به گزارش گروه علم و فناوری آنا به نقل از نیویورک تایمز، «مرداک» خدای حامی مردمی بود که در شهر باستانی بابل زندگی می‌کردند بنابراین زیاد تعجب‌آور نیست که منجمان بابلی همواره در پی حرکات و رفت و آمدهای سیاره مشتری، که به عنوان مظهر آسمانی مرداک در نظر گرفته می‌شد، بودند.

موضوع شگفت‌انگیز روش پیچیده‌ای است که با توجه به نوشته‌های حکاکی‌شده روی یک لوح سفالی کوچک که قدمت آن به 350 تا 50 سال قبل از میلاد مسیح برمی‌گردد، منجمان بابلی از آن برای دنبال کردن حرکات این سیاره استفاده می‌کردند.

این لوح که طول و عرضش بیشتر از چندین سانتی‌متر نیست، نشان می‌دهد که ستاره‌شناسان بابلی از نوعی جبر پیشرفته برای توصیف حرکات مشتری در آسمان شب استفاده می‌کردند که به فاصله ستاره‌های دیگر در پس‌زمینه آسمان نیز مرتبط بوده است. تا به امروز، افتخار استفاده از چنین تکنیک پیشرفته‌ای در ریاضی متعلق به اروپاییانی بود که 15 قرن بعد از بابلی‌های باستان زندگی می‌کردند.

متیو اوسندریور، پرفسور دانشگاه هومبولت واقع در برلین، ضمن توصیف کشف نجومی باستانی خود در ژورنال ساینس می‌گوید: «این کشف واقعا حیرت‌انگیز است. این لوح نمایه‌ای است که نمودار سرعت در برابر زمان را توصیف می‌کند و دارای مفهومی بسیار مدرن و امروزی است».

محاسبات ریاضی حکاکی‌شده روی چهار لوح دیگر نشان می‌دهد که مردم بابل متوجه این موضوع بودند که سطح زیر منحنی در چنین نموداری نشان‌دهنده مسافت طی شده است.

الکساندر جونز، پروفسور موسسه مطالعات دنیای باستان در دانشگاه نیویورک، که نقشی هم در این تحقیق داشته است، در این‌باره می‌گوید: «به عقیده من این کشف بسیار قابل توجه است. این مسئله با توجه به متن لوح واضح و مبرهن است».

بابلی‌های باستان در سرزمینی زندگی می‌کردند که اکنون در کشور عراق قرار گرفته است. در جنوب بغداد امروزی، شهر پررونقی قرار داشت که در آن روزها مرکز تجارت و علم محسوب می‌شده است. مردم بابل بین 1800 تا 1600 قبل از میلاد مسیح می‌زیستند. ریاضیدانان اولیه بابلی دریافتند که چگونه مساحت یک ذوزنقه را به دست آورند و حتی می‌دانستند که چگونه یک ذوزنقه بزرگ را به دو ذوزنقه کوچک با مساحت برابر تقسیم کنند.

در بیشتر مواقع، بابلیان از مهارت‌های ریاضی خود در محاسبات معمول و روزمره مانند اندازه‌گیری مساحت یک تکه زمین استفاده می‌کرند. اما به نظر می‌رسد روی بعضی از لوح‌هایی که متعلق به دوره‌های بعدی بابلیان است، ارتباطی میان برخی از محاسبات ذوزنقه با مشاهدات ستاره‌شناسی وجود داشته باشد.

در سال 1905، یک ریاضیدان و مورخ علمی اتریشی آمریکایی به نام «اتو ای نیگبوار» به توصیف دو لوح بابلی پرداخت. دکتر اوسندریور نیز در پژوهش اخیر خود دو لوح دیگر را نیز توصیف کرده است. اما باز هم مشخص نشد که منجمان بابلی در حال محاسبه چه چیزی بوده‌اند.

سال گذشته، یکی از بازدیدکنندگان یک سری عکس از لوح‌های بابلی را به دکتر اوسندریور نشان داد که اکنون در موزه بریتیش واقع در لندن نگهداری می‌شوند. دکتر اوسندریور متوجه لوحی شد که تا پیش از این ندیده بود. این لوح که شامل نشانه‌های خط میخی فشرده‌شده روی خاک رس می‌شود، به مسائل ذوزنقه‌ها اشاره‌ای نکرده بود بلکه حرکات سیاره مشتری روی آن ثبت شده بود. همچنین اعدادی مشابه با اعداد محاسبات ذوزنقه روی این لوح به چشم می‌خورد.

به گفته دکتر اوسندریور، وی در آن زمان اطمینان کامل یافت که این محاسبات متعلق به سیاره مشتری بوده‌اند.

هنگامی که سیاره مشتری برای اولین بار در آسمان شب پدیدار می‌شود، با سرعت نسبی خاصی نسبت به ستاره‌های دیگر در پس زمینه حرکت می‌کند چراکه مشتری و زمین هر دو دائما در حال چرخیدن در مدار خود هستند.

برای مشاهده‌کنندگان سیاره زمین، حرکت مشتری شروع به آهسته شدن می‌کند و پس از 120 روز این سیاره کاملا قابل رویت می‌شود، سپس مشتری در آسمان ثابت می‌شود و در آخر این روند به صورت برعکس تکرار می‌شود.

در ماه سپتامیر، دکتر اوسندریور به موزه بریتیش، جایی که لوح‌ها پس از کشفشان در قرن نوزدهم میلادی نگه‌داری می‌شود، رفت. یک نگاه نزدیک به لوح جدید، نظریه وی را تایید کرد: بابلیان در حال محاسبه مسافت طی‌شده مشتری، که شامل موقعیت‌هایی می‌شود که این سیاره از زمان ظهورش تا 60 روز بعد در آن قرار می‌گیرد، در آسمان بوده‌اند. آنها از روش تقسیم یک ذوزنقه به دو ذوزنقه کوچک‌تر با مساحت برابر استفاده می‌کردند تا دریابند چقدر زمان سپری می‌شود تا مشتری نیمی از آن مسیر را طی کند.

به گفته دکتر اوسندریور، وی به طور دقیق نمی‌داند که انگیزه اصلی از این محاسبات ارتباطی با نجوم یا ستاره شناسی داشته است یا خیر.

وی در ادامه اضافه می‌کند: «یکی از مشکلات عدم درک درست از این مسئله، نداستن این موضوع است که نمی‌دانیم به چه دوره‌ای از تاریخ برای سرنخ‌های بیشتر نگاه کنیم. ستاره‌شناسان و ریاضیدانان یونانیان باستان هیچ‌وقت نمودارهای چیزی بر زمان نساخته‌اند. تا به امروز، هیچ موردی از چنین محاسباتی پیشرفته‌ای در تاریخ تا قبل از قرن چهاردم میلادی که دانشمندان انگلیسی و فرانسوی انجام دادند، دیده نشده است. شاید این ریاضیدانان قرون وسطایی برخی از این محاسبات متعلق به بابلیان را دیده بودند یا شاید هم خودشان به طور مستقل تکنیک‌های مشابه را توسعه داده باشند».

در آخر وی می‌گوید: «این محاسبات پیش نگرشی از محاسبه انتگرال است. آنها به طور کامل برای همه فیزیکدانان و ریاضیدانان امروزی آشنا و قابل درک هستند».

مترجم: هانا حیدری