افول نگاه خلاق در سایه نظام گزینشی/معماری دانشگاه‌ها بازتاب شرایط اجتماعی آن‌ها است

به گزارش خبرنگار حوزه فرهنگی و هنری گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، طراحی و معماری ساختمان دانشگاه به عنوان نماد آموزشی و دانش یک منطقه، شهر یا کشور به شمار می‌رود. معماری دانشگاه‌ها و دانشکده‌ها از آن جهت که می‌تواند محل شکل گیری خاطره‌های جمعی باشد یا بخشی از هویت یک شهر و یک نسل یک کشور را نشان دهد مهم است.

طراحی یک مجموعه آموزشی می‌تواند متاثر از فرهنگ یا نوع نگاهی باشد که مردم یک کشور به موضوعی خاص دارند و همچنین این معماری می‌تواند به فراخور رشته‌های مختلف متفاوت و متنوع باشد.

در بسیاری از کشورها معماری دانشگاه‌ها و سازه‌های دانشگاهی نقش به سزایی در معرفی آن دانشگاه در سطح جهان دارند و حتی برخی از آن‌ها سبب معرفی شهر و یا کشور خود نیز هستند. برخی اوقات حتی رنگ‌ها تبدیل به نمادی برای یک دانشگاه در دنیا شده‌اند. به عنوان مثال دانشگاه هاروارد در آمریکا با رنگ اختصاصی زرشکی شناخته می‌شود و از این رنگ در هویت بخشی به اکثر سازه‌های این دانشگاه استفاده شده است.

علیرغم اینکه ایران کشوری با سابقه درخشان در حوزه معماری است و در طول دوره‌های تاریخی مختلف سازه‌ها و بناهای تاریخی مهمی را در خود جای داده است اما طی سالیان اخیر در حوزه‌های دانشگاهی به تبعیت از حوزه‌های شهری اتفاق مهم و چشم گیری در حوزه معماری دانشگاهی وجود نداشته است و بسیاری از ساختمان‌های و سازه‌ها فاخر و ماندگار مربوط به سال‌ها پیش هستند که مدت زیادی از ایجاد بنای آن‌ها می‌گذرد.

البته در ایران نیز بنای بسیاری از دانشگاه‌ها یا سر در آن‌ها از معماری کم نظیری برخورداند و دارای هویت خاص خود هستند. نظیر ساختمان دانشگاه هنر تهران، دانشگاه هنر شیراز، سر در دانشگاه تهران، واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی و علم و صنعت و امیرکبیر. اما شمار این دانشگاه‌ها کم است و بیشتر آن‌ها در سال‌های بسیار دور طراحی و ساخته شده‌اند.

در این راستا خبرنگار گروه دانشگاه خبرگزاری آنا در سلسه مصاحبه‌هایی با عنوان «غفلت از معماری هویت بخش در دانشگاه‌ها» سراغ متخصصانی از حوزه‌های جامعه شناسی، روانشناسی و معماری و دانشگاهی رفته و نظر آنان را در ابن رابطه جویا شده است. در شماره اول از این گفت‌وگوها نظر کامل دلپسند جامعه‌شناس را در این رابطه می‌خوانید.

کامل دلپسند جامعه‌شناس در گفت‌وگو با خبرنگار حوزه فرهنگی و هنری گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، اظهارکرد: اساسا معماری رابطه مستقیمی با نظام اجتماعی دارد و حتی معماری شهرها و دانشگاه‌ها بازتاب شرایط اجتماعی آن‌ها است.

وی ادامه داد: از حدود ۳ قرن پیش که نظام دانشگاهی به شکل امروزی شروع به رشد کرد بسیاری از دانشگاه‌ها با نام‌های مختلف در سراسر دنیا ایجاد شدند و برای سازندگان دانشگاه‌ها مهم بود که معماری دانشگاه‌ها و دانشکده‌ها بازتاب رشته‌های تحصیلی یا شهرها باشد.

این جامعه‌شناس گفت: در حال حاضر خیلی از دانشگاه‌ها با اسم شهری که در آن هستند شناخته می‌شوند، یعنی دانشگاه‌ها به نوعی می‌توانند نمادی برای شهرهایی که در آن قرار گرفته‌اند باشند.

همگونی معماری سازه‌ها با رشته تحصیلی روی شخصیت افراد تاثیر گذار است

دلپسند اظهار کرد: رشد دانشگاه‌ها در ایران از سال ۱۳۱۳ با ایجاد دانشگاه تربیت معلم، دانشسرا یا خوارزمی فعلی شروع شد و بعد دانشگاه تهران به وجود آمد. مشاهده می‌شود که معماری دانشگاه تهران بازتاب شرایط اجتماعی و فرهنگی و برخی دانشکده بازتاب نوع رشته‌ای هست که در آنجا تدریس می‌شود.

وی با اشاره به اینکه بسیاری سازه‌های هنری متناسب با رشته‌هایی که در آن سازه تدریس می‌شود طراحی شده است، افزود: دانشکده معماری توسط یکی از بهترین معماران وقت طراحی شده است و از سازه بسیار زیبایی تشکیل شده و همچنین سازه دانشکده مهندسی مکانیک تهران به نحوی طراحی شده که بتوان تمام آزمایش های ممکن در رشته مورد نظر را در آنجا انجام داد.

وی ادامه داد: همچنین سازه‌های دانشگاهی از نظر نما، شکل و طراحی در رشته علوم انسانی می‌تواند بازتاب نوع رشته باشد و این همگونی معماری سازه‌ها با رشته تحصیلی می‌تواند روی فضای دانشی و فرهنگی که شخصیت افراد را شکل می‌دهد، تاثیر گذار باشد.

این جامعه‌شناس بیان کرد: در مورد طراحی ساختمان موزه‌ها مشاهده می‌شود که ساختمان با آنچه در موزه نمایش داده می‌شود متناسب است و این مساله تاثیرگذاری زیاد بر روی بینندگان دارد. همین امر در مورد تناسب دانشکده‌ها و دانشگاه‌ها با رشته‌های تخصیلی نیز می‌تواند اتفاق بیفتد.

دلپسند گفت: طبیعتا دانشگاه به عنوان جابی که به تعبیر بسیاری از بزرگان کارخانه آدم‌سازی است باید در معماری، رنگ آمیزی، طراحی و تصویرسازی با رشته‌های تحصیلی همگون باید باشد و بازتاب رشته‌های تحصیلی باشد.

وی ادامه داد: دانشجوی معماری که ابتدا به ساکن وارد دانشکده معماری می‌شود و این دانشکده را با طراحی خاص خود را می‌بیند تحت تاثیر قرار می‌گیرد و انگیزه می‌گیرد تا در جهت به کار گرفتن تلاش خود در راستای خلق نظایر همان چیزی که مشاهده می‌کند، فعالیت کند.

این جامعه‌شناس تاکید کرد: رابطه‌ معناداری بین سازه‌های معماری، طرح‌واره‌ها، رنگ‌ها و تصاویر و دانشکده‌ها وجود دارد و جوامع توسعه یافته این هارمونی محل تحصیل و سازه‌ها و المان را ایجاد می‌کنند.

دلپسند با اشاره به اینکه معماری و توجه به فضاسازی متناسب و زیباسازی دانشگاه‌ها در ساخت و سازهای دانشگاهی جایی ندارد، تاکید کرد: تجاری‌سازی و رشد سریع دانشگاه‌ها در حدود دو دهه گذشته موجب شده که نگاه به دانشگاه‌ها نه به عنوان محل آکادمیک بلکه به عنوان فضایی به منظور درآمدزایی برای طیف خاصی باشد و اهمیتی ندارد که ساختمان چه شکلی دارد و فقط مهم است که حداکثر کارایی و حداقل هزینه با جذب حداکثری دانشجو اتفاق بیفتد.

رابطه کاملا معنا داری با تجربه مستقیم دانش و خلق شخصیت، تاریخ شفاهی و خلق خاطرات جمعی وجود دارد و وقتی خاطرات جمعی شکل می‌گیرد مکان‌های شکل گیری این خاطرات خیلی مهم است. در حال حاضر مکان شکل گیری خاطره‌های جمعی برای دانشجویان کافه‌ها و پارک‌ها هستند.

ناشایسته سالاری معماری دانشگاه‌ها را تحت تاثیر خود قرار داده است

وی ادامه داد: بسیاری تصمیمات درست را شایسته‌ها می‌گیرند و نظام ناشایسته و نادانی تصمیم گیران موجب می‌شود که تصمیم‌گیری درستی در حوزه‌های مختلف از جمله معماری دانشگاه‌ها انجام نشود. تصمیم‌سازی‌ها توسط افراد بی‌دانشی گرفته می‌شود که این مسائل اصلاً برای آن‌ها اولویت نیست.

این جامعه‌شناس با بیان اینکه کشور ما از نظر سنی کشور جوانی محسوب می‌شود و نرخ بالایی از نظر تعداد دانشجویان را دارد گفت: با این وجود دانشگاه نتوانست محل تولید افراد توانمند در رشته‌های مختلف باشد و بخش مهمی از این مساله به تجاری‌سازی دانشگاه برمی‌گردد و اینکه حتی در اعضای هیات علمی دانشگاه‌ها نیز شایستگانی برای تصمیم‌گیری وجود نداشتند.

وی گفت: افراد بالادستی دانشگاه‌ها تصمیم می‌گیرند که معماری دانشگاه‌ها به چه نحو باشد و وقتی این بالادستی‌ها افراد با دانش و تأثیرگذاری نباشند قاعدتاً معماری دانشگاه‌ها نیز تأثیرگذار و خلاقانه نخواهد بود.

وی با اشاره به برخی تنگ‌نظری‌ها در حوزه معماری اظهار کرد: این تنگ‌نظری‌ها حتی در بسیاری پارک‌های تهران برای وجود برخی تندیس‌ها نیز وجود دارد و سر خیلی از تندیس‌ها زده شده است. بنابراین وقتی این تندیس می‌خواهد وارد دانشگاه شود و از نظام گزینش و فیلتر کردن همه چیز بگذرد قطعاً نگاه خلاقانه از بین خواهد رفت.

با نوعی مرگ سیستمی نگاه خلاق در نظام دانشگاهی مواجه هستیم

وی تاکید کرد: حتی در انتخاب رنگ‌ها نیز محدودیت‌هایی وجود دارد و رنگ‌ها بار سیاسی و معنایی به خود گرفته‌اند این مساله خلاقیت را از کارکردهای دانشگاه حذف کرده است و ما هم اکنون با نوعی مرگ سیستمی نگاه خلاق در نظام دانشگاهی مواجه هستیم.

دلپسند اظهار کرد: رابطه کاملا معناداری با تجربه مستقیم دانش و خلق شخصیت، تاریخ شفاهی و خلق خاطرات جمعی وجود دارد و وقتی خاطرات جمعی شکل می‌گیرد مکان‌های شکل گیری این خاطرات خیلی مهم است. در حال حاضر مکان شکل گیری خاطره‌های جمعی برای دانشجویان کافه‌ها و پارک‌ها هستند.

وی ادامه داد: هنوز مکانی که سال ۱۳۴۰ شاعری با شاعر دیگری روی صندلی‌ای نشسته و گفت‌وگو کرده است، مورد توجه خیلی‌ها است و افراد دوست دارند به آن مکان بروند و روی آن صندلی بنشینند. بنابراین وقتی این مساله وجود دارد یعنی سازه‌ها صرفا سازه فیزیکی نیستند و از آن مهم‌تر اینکه نظام فرهنگی و اجتماعی سازه‌ها را معنا دار و برای آن‌ها در ذهن کنشگران خاطره جمعی ایجاد می‌کند.

هیچ گونه کنش خاطره‌انگیز جمعی در دانشگاه‌ها وجود ندارد

این جامعه‌شناس گفت: در حال حاضر این کارکردهای نظام دانشگاهی تقریبا از بین رفته است و هیچ گونه کنش خاطرانگیز جمعی در آن وجود ندارد و صرفا یکسویی در آن دیده می‌شود.

وی افزود: در حال حاضر ساختمان و سازه‌های دانشگاهی صرفا محل رفت و آمدند و از خود بیگانگی ساختاری نسبت به نهاد دانشگاه و سازه‌های دانشگاهی خلق شده است و رابطه انسان با اشیا به عنوان موقعیتی برای خلق شخصیت اجتماعی کاملا از بین رفته است.

در حال حاضر سر در دانشگاه تهران که یک سازه ملی و سازه بین المللی است مملو از شعارنویسی‌های سیاسی و جهت گیرانه شده و تخریب زیادی در آن اتفاق افتاده است اما آیا واقعا در توان بودجه‌ای دانشگاه نیست که آن را بازسازی کند؟

معماری دانشگاه‌ها جزو اولویت‌های مسئولان دانشگاهی نیست

این جامعه‌شناس گفت: عدم توجه به معماری دانشگاه‌ها ارتباط مستقیم با نظام فرهنگی و اجتماعی و نگاه از بالا به پایین سیاست‌گذاران دانشگاه‌ها دارد و حتی اگر فرصتی برای تغییر فضاهای دانشگاهی وجود داشته باشد مسئولان هرگز به آن فکر نمی‌کنند و در راستای آن قدم بر نمی‌دارند چرا که اصولاً این امر جزو اولویت‌های آنان نیست.

وی گفت: مساله اساسی در نبود امکانات و موقعیت نیست بلکه در نوع نگاه تصمیم گیران است به مسائل است و چه بسا بودجه‌های زیادی که در مسائل بیهوده دیگر صرف می‌شود اما در این امور اختصاص پیدا نمی‌کند.

وی تأکید کرد: البته در مواردی کمبود بودجه نیز مؤثر است مثلاً در دانشگاه در شهرستان که بودجه ماهیانه‌اش ۲ میلیون تومان است هرگز نمی‌توان از معماری خلاقانه و ماندگار صحبت کرد اما این مساله فراگیر نیست و مساله اصلی در اکثر موارد نوع نگاه است که به نظر نمی‌رسد تا مدت‌ها تصمیم‌گیری برای تغییر آن وجود داشته باشد.

سر در دانشگاه تهران با شعارنویسی تخریب شده؛ آیا واقعا بودجه‌ای برای بازسازی نیست؟

دلپسند افزود: در حال حاضر سر در دانشگاه تهران که یک سازه ملی و سازه بین‌المللی است مملو از شعارنویسی‌های سیاسی و جهت گیرانه شده و تخریب زیادی در آن اتفاق افتاده است اما آیا واقعاً در توان بودجه‌ای دانشگاه نیست که آن را بازسازی کند؟

انتهای پیام/۴۱۵۹/