دیپلماسی شهری و تنظیم روابط سیاسی

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری آنا، دیپلماسی شهری به‌عنوان یکی از شاخه‌های مهم دیپلماسی عمومی که می‌تواند به‌عنوان نوعی از انواع دیپلماسی دولتی نیز تلقی شود در تنظیم روابط بین‌الملل نقش بسیار مثبتی را ایفا می‌کند و از جهاتی ورای مشکلات موجود بین دولت‌ها در دیپلماسی دولتی تصور می‌شود، چراکه فرض بر آن است که در کشورهای توسعه‌یافته و دموکراتیک، تصمیمات شهری از پایین به بالا اتخاذ می‌شود و شهرداری‌ها صرفاً بازتاب‌دهنده منافع دولتی نیستند و سیاست‌های مجزایی را در دیپلماسی شهری در پی می‌گیرند. به‌طور مثال سفر شهردار سابق تهران در سال ۱۳۸۷ به توکیو و هیروشیما و روابط موفق شهری در اوج اختلافات دولت‌های ژاپن و ایران بر سر مسئله هسته‌ای از نمونه‌های اثرگذار دیپلماسی شهری بود که به ابتکار شهرداری پایتخت‌های دو کشور برقرار گردیده و با یادآوری و محکومیت جنایت اتمی آمریکا علیه مردم ژاپن طبعاً در تنظیم روابط سیاسی دو دولت در مورد مسائل هسته‌ای که یک‌طرف آن آمریکا بود نیز تأثیر داشت.

 یکی از مصادیق رایج دیپلماسی شهری، روابط خواهرخواندگی یا خواهر شهری است که عموماً بین شهرهایی که تشابهات تاریخی، علمی، جغرافیایی یا فرهنگی مخصوصی دارند باهدف تبادل تجربیات و دانش‌های مدیریت شهری یا تعاملات فرهنگی و مقاصد گردشگری و یا حتی اهداف سیاسی انجام می‌پذیرد.

به‌طور مثال رابطه خواهر‌شهری تهران و پاریس در اوت ۲۰۰۰ یا پیمان خواهر‌شهری تهران با مسکو در سال ۲۰۱۵ که هردو در آستانه مذاکرات سیاسی در موضوع هسته‌ای صورت گرفتند، موجبات نزدیکی و تنظیم یا بهبود روابط سیاسی را نیز در پیش داشتند. البته ناگفته نماند که به دلیل تمایز اختیارات شهرداری‌ها با دولت‌ها و تفکیک سیاست‌هایشان در کشورهای دموکراتیک و توسعه‌یافته، مواردی پیش آمده که کاملاً سیاست‌های متضادی در موضوعی واحد بین دولت و شهرداری‌ها وجود داشته است که از مصادیق آن سیاست ضد جنگ شهرداری لندن در برابر حمایت کامل دولت انگلستان از جنگ آمریکا علیه عراق در سال ۲۰۰۱ است، بطوریکه شهردار وقت لندن در صف اول تظاهرکنندگان ضد جنگ در خیابان‌های لندن حضور داشت و همین باعث شد تا وجهه سیاسی انگلیس نزد افکار عمومی مسلمانان خدشه کمتری بردارد.

 ظرفیت‌سازی برای دیپلماسی رسمی و دولتی که سکان روابط سیاسی را به دست دارد از قسمت‌های مهمی است که در دیپلماسی عمومی و غیررسمی دنبال می‌شود که از شقوق مهم آن دیپلماسی فعال شهری است.

شهرها با ایجاد پیمان خواهر‌شهری، برگزاری کنفرانس‌ها و کارگاه‌های تخصصی مشترک، تعاملات فرهنگی، انتقال تجربیات فنی و دانش شهری و سایر فعالیت‌های مشابه می‌توانند برای دیپلماسی رسمی ظرفیت‌سازی کرده و با کانالیزه شدن در روابط سیاسی دولتی، موتور سیاست خارجی کشور را با هدف توسعه روابط، به گردش بیشتری در آورند که این از عناصر مهم دیپلماسی شهری است.

جذب سرمایه‌گذاران خارجی که از مسائل بسیار مهم در دیپلماسی اقتصادی دولتی است، نیز می‌تواند از طریق شهرداری‌ها در دیپلماسی شهری دنبال شود. شهرداری‌ها می‌توانند با تبلیغ ظرفیت‌های اقتصادی شهری و پروژه‌های در دست احداث و ایجاد امنیت و ارائه چشم‌انداز مناسب و جذب سرمایه‌گذار، ایجاد اشتغال عمومی را تسریع و تعمیق نمایند و از این طریق در وهله اول به تنظیم روابط اقتصادی و سپس روابط سیاسی کشور با دولت‌های دیگر به دستگاه متولی سیاست خارجی کمک کنند. شهرداری‌ها با عضویت در سازمان‌ها و تشکیلات بین‌المللی اقتصادی از امتیازاتی که آن سازمان‌ها برای اعضای خود در نظر می‌گیرند بهره‌مند شده و در جهت تحقق اهداف اقتصاد ملی مشارکت می‌کنند و چه‌بسا در این راستا، زمینه بسط روابط اقتصادی با آن سازمان و اعضای آن را با مذاکرات حاشیه‌ای و یا رسمی فراهم آورند.

شهر تهران به‌عنوان کانونی‌ترین شهر جمعیتی منطقه و از توسعه‌یافته‌ترین کلان‌شهرهای خاورمیانه و حتی آسیا، باید یکی از فعال‌ترین دیپلماسی‌های شهری بین همتایان قاره‌ای و جهانی خود را در دستور کار قرار بدهد. تدوین سند دیپلماسی شهری و دیپلماسی رسانه‌ای شهری در شهرداری تهران را می‌توان به‌عنوان یک اقدام جدی در جهت فعال کردن دیپلماسی شهری در دهه گذشته تلقی کرد که توفیقاتی از قبیل تأسیس مجمع شهرداران آسیایی، عضویت در هیئت‌مدیره ده‌نفره سازمان متروپلیس، عضویت در شورای اداری OICC سازمان شهرها و پایتخت‌های اسلامی، ریاست شهرداری تهران بر بخش خاورمیانه و غرب آسیای سازمان شهرها و حکومت‌های ملی متحد، دریافت جوایز جهانی بهبود کیفیت مدیریت شهری و ارتقای شهرنشینی از مجمع بین‌المللی شهرداران و جایزه بنیاد جهانی انرژی در واشنگتن در سال ۲۰۱۲ و سایر توفیقات بین‌المللی همگی از اهم نتایج اتخاذ و پیگیری دیپلماسی شهری در شهرداری تهران در دوره اخیر شهرداری تهران است.

در تاریخ ۲۴ آبان ماه سال جاری، انجمن ورزش‌های همگانی وزارت امور خارجه با مجمع شهرداران آسیایی، سند تفاهمی مبنی بر تهیه و تدوین سند جامع دیپلماسی ورزشی را امضا نمود که به‌موجب آن بهره‌مندی از ظرفیت این دیپلماسی و ارائه متقابل خدمات تخصصی مورد تأکید قرارگرفته است. نکته قابل‌ذکر آن است که این قدم و اهتمام قابل‌توجه وزارت خارجه و مجمع شهرداران آسیایی که یادگار دوره اخیر شهرداری تهران است، نباید متوقف در همین مرحله بماند. پیوند زدن دیپلماسی شهری با دیپلماسی رسمی دولتی می‌تواند موجب تسهیل نفوذ سیاسی و تجمیع توان دیپلماتیک کشور شود. بهره‌برداری از ظرفیت مجمع شهرداران آسیایی که دبیر کل آن، به‌صورت دائمی بک ایرانی خواهد بود و بیش از ۷۷ عضو دارد، می‌تواند شامل حوزه‌های مختلف و تخصصی دیپلماسی عمومی و رسمی شده و راهگشای بن‌بست‌های کنونی در سیاست خارجی و توسعه سطح و گستره روابط به‌صورت توأمان شود.

نکته بسیار قابل‌توجه آن است که به‌طور خاص، شهرداری پایتخت جمهوری اسلامی ایران می‌تواند با به‌کارگیری هنر دیپلماسی عمومی و شهری، با توجه به دامنه انتشار رسانه‌ای و دست نسبتاً بسته دولت‌های متخاصم ایران در موضوع دیپلماسی شهری، در جهت تقابل با هجمه رسانه‌ای و جنگ نرم نظام سلطه علیه جمهوری اسلامی ایران، نقش سازنده‌ای را ایفا کرده و افکار عمومی ملت‌ها را تحت تأثیر قرار بدهد و ظرفیت‌های فرهنگی کشور را در تعامل با سایر کشورها شکوفا نمایند. به‌طور مثال استفاده از پتانسیل فرهنگی نوروز که امروزه یک عید باستانی شناخته‌شده جهانی است می‌تواند دلیل مناسبی برای ایجاد کنفرانس‌های بین‌المللی شهرداری‌ها در تهران و زمینه‌سازی‌های بعدی و بهره‌برداری‌های فرهنگی، سیاسی و اقتصادی باشد.

 البته واضح است که تمام موارد فوق‌الذکر نیازمند حمایت داخلی و همراهی متصدیان سیاست خارجی با شهرداری‌ها است تا حداکثر منافع موردنظر تأمین گردد. امروزه می‌توان ادعا نمود شهرداری تهران با توجه به تلاش‌های زیادی که خصوصاً در دوره گذشته صورت گرفته است، یکی از فعال‌ترین شهرداری‌های جهان در عرصه دیپلماسی شهری است و این مایه مباهات است.

در پایان این مسئله قابل‌ذکر است که با پیوند دیپلماسی شهری به موضوع اپیدمی ویروس کرونا می‌توان از این ظرفیت برای کمک به مدیریت این بحران بهره‌برداری کرد. بیماری کرونا و پاندمی جهانی آن علیرغم ایجاد فضای فرو خفتگی دیپلماسی عمومی به معنای دوری گزینی موقت متولیان، از فضاها و کاربردهای آن، می‌تواند مهیاکننده ظرفیت دیپلماسی شهری در انتقال تجربیات قرنطینگی عمومی، مدیریت تهیه و توزیع ارزاق و مایحتاج عمومی شهروندان و غیره موردتوجه شهرداری‌ها خصوصاً شهرداری تهران قرار بگیرد. تشدید و شیوع روزافزون بیماری بحران‌زای کرونا، قطعاً دستگاه‌های مختلف حاکمیتی و خصوصاً شهرداری‌ها را در اقصی نقاط جهان درگیر می‌کند و دراین‌بین انتقال تجربیات موفقیت‌آمیز شهرهایی که نائل به مدیریت بحران شده‌اند، بسیار حائز اهمیت خواهد بود و می‌تواند کاهش تعداد جان‌باختگان و هدر رفت منابع مادی و معنوی را به دنبال داشته باشد.

سید میکائیل حسینی ماهینی

دانشجوی ارشد روابط بین‌الملل دانشگاه شهید بهشتی

انتهای پیام/4106/