کووید-19؛ ویروس تابوشکن/ سرعت توسعه واکسن برای کرونا رکورد زد!

به گزارش خبرنگار حوزه علم، فناوری و دانش‌بنيان گروه دانشگاه خبرگزاری آنا،  فردریک راسل پزشک آمریکایی است که برای نخستین بار واکسن حصبه را ساخت، ازقضا امروزه در شرایطی به سر می‌بریم که یک ویروس  مناسبات جهانی را بر هم زده است. روزانه عده‌ قابل‌توجهی از انسان‌ها جان خود را از دست می‌دهند، در این شرایط به‌سختی می‌توان بی‌تفاوت بود.

انتظار می‌رود با تولید واکسن به عنوان یک ابزار قدرتمند برای کاهش سرعت همه‌گیری کووید-19، بتوان وضعیت اخیر را بهبود بخشید. اخباری که هفته‌ گذشته در مورد واکسن روسی در رسانه‌ها منتشر شد این نوید را می‌دهد که درنهایت می‌توان بر این ویروس غلبه کرد.

به محض توالی‌یابی کووید-19، پژوهشگران در آزمایشگاه‌های سراسر جهان شروع به کار کردند و تست روی نمونه‌های اولیه را به سرعت آغاز کردند. فعالیت‌های همزمان این پژوهشگران بی‌ثمر نبوده و در حال حاضر بیش از 130 گروه و شرکت تحقیقاتی  روی توسعه واکسن کرونا کار می‌کنند. ده‌ها مورد از تحقیقات نیز در فاز  آزمایش‌ها بالینی قرار دارند.  

واکسن؛ راه نجات

واکسن‌ها یکی از مهم‌ترین ابزارهای مبارزه با بیماری‌های عفونی هستند اما ساخت آنها فرایندی طولانی و پرهزینه است. همان‌طور که بی‌شک شنیده‌اید واکسن‌ها به افراد سالم داده می‌شوند تا از ابتلا به بیماری جلوگیری شود. بنابراین حساسیت روی آزمایش‌ها و ایمنی آن حتی بیشتر از روش‌های درمانی اهمیت دارد. به عبارت دیگر، مصرف عمومی واکسن به سال‌ها کارآزمایی بالینی نیاز دارد و میزان شکست و عقبگرد بسیار زیاد است و محققان برای تولید واکسن ایمن و مؤثر، چندین گزینه را آزمایش می‌کنند.

بدبین‌ترین افراد نسبت به آینده‌ بشر(حتی پیروان تکینگی فناوری) نیز تصور نمی‌کردند که تنها ظرف یک سال، انسان‌ها این چنین درگیر یک مصیبت فراگیر شوند. به نظر می‌رسد در حال حاضر تولید یک واکسن موثر، مقرون به صرفه و در ابعاد گسترده تنها راه غلبه بر کروناست. تجربیات بیماری‌های عفونی قبلی نشان می‌دهد تولید واکسن بسیار زمان‌بر است اما در حال حاضر بیشتر از هر زمانی به واکسن احتیاج داریم. به همین دلیل تلاش‌های بسیاری در خصوص کووید-19 صورت گرفته که تا پیش از این در مورد هیچ بیماری دیگری انجام نشده است.

 برای تولید واکسن چه مراحلی پشت سر گذاشته می‌شود؟

تمام واکسن‌های مجازی که در حال حاضر در دسترس عموم هستند بر مبنای یک مدل توسعه واکسن سنتی ساخته شده‌اند. در این روش به دلیل هزینه‌های بالا و نرخ عدم موفقیت، معمولاً از یک دنباله‌ خطی پیروی می‌شود.

پنج مرحله برای این فرایند وجود دارد، تحقیقات اکتشافی معمولاً دو الی پنج سال طول می‌کشد و شامل تحقیقات آزمایشگاهی می‌شود که به دنبال یافتن راه‌هایی برای القای پاسخ ایمنی بدن در سطح مولکولی هستند. مرحله پیش‌بالینی معمولاً دو سال طول می‌کشد و شامل آزمایش روی حیوانات برای ارزیابی ایمنی و مناسب بودن واکسن‌های بالقوه برای انسان است. سپس با آزمایش بالینی سر و کار داریم که شامل آزمایش واکسن‌های احتمالی روی انسان می‌شود و دارای سه فاز است.

فاز اول، آزمایش ایمنی که معمولاً دو سال طول می‌کشد و بین 10 الی 50 نفر برای شرکت در آزمایش‌ها شرکت دارند. فاز دوم، دریافت پاسخ ایمنی که گاهی بین دو الی سه سال طول می‌کشد و حداقل صدها نفر در این فاز باید شرکت کنند. فاز سوم، ارزیابی اینکه آیا واکسنی که به عنوان کاندیدا انتخاب شده و تا این مرحله پیش رفته است برای همه گروه‌ها پاسخ مثبت می‌دهد و عوارض جانبی جدی ندارد، که گاها بین پنج تا 10 سال طول می‌کشد و هزاران نفر را برای شرکت در آن مورد نیاز هستند.   

مرحله بررسی و تصویب مقررات، شامل ارسال داده‌ها و اطلاعات به مراجع پزشکی برای اخذ مجوز برای واکسن که می‌تواند دو سال طول بکشد. ساخت زیرساخت‌ها و امکانات ویژه برای تولید واکسن به مقیاس بالا که  می‌توان بسیار پر هزینه باشد.

مراحل فوق، قوانینی است که تا همین یک سال پیش برای تولید واکسن لازم الاجرا تلقی می‌شدند. بدین ترتیب تولید واکسن سنتی می‌توانست بیش از 10 سال طول بکشد و بین 200 تا 500 میلیون دلار هزینه‌بر باشد. همه‌ ما می‌دانیم که این اعداد ارقام و تاریخ‌ها برای تولید واکسن کووید-19 به اندازه کافی سریع نبود.

 چه چیزی تغییر ‌کرد تا تولید واکسن کووید-19 سرعت یابد

ساخت واکسن در اسرع وقت و با ایمنی بالا به یک مدل جدید نیاز داشت و لازم بود کارها به سرعت آغاز شود و مراحل به صورت موازی انجام شوند، و پیچیدگی این راهبرد جدید اینجا مشخص می‌شد که تمام این مسائل باید قبل از اینکه بدانیم چه عواملی مؤثر است و چه عواملی موثر نیست انجام می‌گرفت. به طور کلی سه عنصر مهم در مورد واکسن کووید-19 تاکنون اثرگذار بوده‌اند. قبل از هر چیز باید به نقش فناوری اشاره کرد. به لطف فناوری، مرحله تبدیل توالی ژنتیکی به یک واکسن اولیه به طرز شگفت‌آوری سریع انجام شد و این پژوهشگران را چند سال به جلو انداخت.

بدون تردید مسئله‌ بعدی، بحث سرمایه‌گذاری بود. آماده‌سازی چندین مرحله‌ تولید واکسن به طور همزمان به سرمایه‌گذاری بسیار زیادی نیاز داشت. تخمین زده می‌شود حداقل 2 میلیارد دلار برای تولید واکسن و یک میلیارد دلار برای توزیع نیاز است. این بودجه باید فورا تأمین می‌‌شد.  برخی از این سرمایه‌گذاری‌ها شکست می‌خورند اما هزینه‌ عدم سرمایه‌گذاریِ کافی در مورد چیزی که می‌تواند یک ابزار مهم برای حل همه‌گیری اخیر باشد بسیار بیشتر بود. برای بیماری ابولا چنین تلاش یکپارچه و نیرومندی چه از نظر بودجه و چه از نظر فناوری صورت نگرفت.

 در کنار این دو عامل، همبستگیِ تحقیقاتی نیز تأثیرگذار بود. تمام دنیا می‌خواهند به یک واکسن برسیم. بنابراین در بسیاری از موارد، نتایج تحقیقات منتشر می‌شد تا گروه‌ها از نتایج یکدیگر بهره ببرند. اولین آزمایش واکسن تنها 60 روز بعد از انتشار توالی ژنتیکی ویروس توسط دولت چین صورت گرفت، اتفاقی که سازمان بهداشت جهانی آن را یک دستاورد باورنکردنی نامید.

از این‌رو برای توسعه سریع واکسن  کووید-19، دولت‌ها، محققان، توسعه‌دهندگان و سرمایه‌گذاران باید با هم همکاری می‌کردند تا فرایند توسعه واکسن ساده‌‌تر ‌شود، این بدان معنی است که مراحل مختلف توسعه و تولید، همزمان انجام ‌شود تا سریع‌تر به واکسن برسیم. از سوی دیگر تا حد امکان باید کاندیداهای مختلف واکسن با استفاده از روش‌های متنوع مورد تست قرار گیرند، نمی‌دانیم واکسن کووید-19 از کجا و با کدام ترکیب به دست خواهد آمد، بنابراین هرچه بیشتر فناوری‌های مختلف و جدید را امتحان کنیم، بیشتر می‌توانیم امیدوار باشیم که با یکی از روش‌ها به نتیجه سریع برسیم.

آزمایش‌های بالینی در نقاط مختلف جهان تست شوند، نه فقط در کشورهای با درآمد بالا، این روش بهترین فرصت را ایجاد می‌کند تا اطمینان حاصل شود تولید واکسن برای همه بی‌خطر و مؤثر است. ظرفیت تولید جهانی را باید مهیا کرد، به میلیاردها دوز واکسن نیاز خواهیم داشت. برای رفع این تقاضا باید قبل از اتمام کارآزمایی‌های بالینی، سرمایه‌گذرای مناسب برای تولید آن انجام شود  تا به محض تأیید واکسن بتوان تولید آن را آغاز کرد.

به جای اینکه سایت‌های فعلی را برای تولید واکسن تغییر کاربری دهیم لازم است سایت‌های تولید جدید ایجاد کنیم زیرا مکان‌های فعلی هنوز برای تولید واکسن‌های دیگر مانند MMR  یا واکسن فلج اطفال مورد نیاز هستند. مردم در اقصی نقاط جهان باید نکات ایمنی را تا مدت نامحدودی به طور روزمره رعایت کنند تا از بار مضاعف شیوع ویروس جلوگیری شود. مجبوریم تمام امکانات را فراهم کنیم بدون اینکه بدانیم آیا واکسن‌های کاندیدا مناسب هستند یا خیر.

همچنین باید اطمینان حاصل کرد که سایت‌های تولید، از نظر جغرافیایی پراکندگی مناسب داشته باشند، اگر واکسنی ایجاد شود باید بطور عادلانه در جوامع سراسر جهان توزیع شود. ممکن است واکسن‌هایی که امروز خبر تولیدشان به گوش رسیده 100 درصد عالی نباشند اما باید کار روی این کاندیداهای امیدوارکننده را ادامه دهیم، حتی اگر همه‌گیری فعلی به پایان برسد.  باید در مسیری قدم بگذاریم که بتوان واکسن‌های موفق را برای آزمایش‌ها و شرایط اضطراری برای شیوع احتمالی بیماری‌های دیگر در آینده آماده داشته باشیم، حتی اگر جلوی بیماری فعلی را به طریق دیگری گرفتیم.

تبدیل ساخت واکسن به یک مسئله‌ ملی یا گروهی، راهی تفرقه‌آمیز است و همه باید برای این منظور هماهنگ باشند و بدون شک با کسب مجوزهای لازم از نهادهای بین‌المللی می‌توان امکان تست و خطا را پایین آورد و هیچ موسسه یا سازمان واحدی نباید خودبه‌خود واکسن ایجاد کند. موفقیت، بدون سرمایه‌گذاری قابل توجه و همکاری‌های دولتی، خصوصی و بشردوستانه در سطح جهانی هرگز امکان پذیر نخواهد بود.