کرسی‌های آزاداندیشی مهجور و غریب مانده است/ دانشگاه‌های ما از اول دارالترجمه بودند

به گزارش خبرنگار حوزه اندیشه و کرسی‌های آزاداندیشی گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، برگزاری کرسی‌های آزاداندیشی که قریب به دو دهه همواره مورد تأکید مقام معظم رهبری است، مورد بی‌توجهی مسئولان فرهنگی و علمی دانشگاه‌ها و تشکل‌های دانشجویی واقع شده و همچنان مغفول مانده است.

یکی از دغدغه‌های همیشگی خبرگزاری آنا پیگیری موضوعات و مطالباتی است که عزمی برای اجرایی شدن آن دیده نمی‌شود، مطالبه‌گری و مسئله‌محوری از جمله مسائلی است که مورد تأکید این خبرگزاری علمی بوده و در این راستا در سلسله گزارش‌هایی به چرایی عدم برگزاری کرسی‌های آزاداندیشی در دانشگاه‌ها و چالش‌ها و موانع پیش روی آن می‌پردازد.

آنا: منظور از کرسی آزاداندیشی چیست؟ یک تبیین کلی دراین‌باره بفرمایید.

کوشکی: کرسی آزاداندیشی در واقع، یکی از ابزارهای تولید علم است. همچون پژوهش کردن، فکر کردن، آزمایش کردن. همه این‌ها نوعی از ابزارهای تولید علم است؛ اما متأسفانه کرسی آزاداندیشی در روزگار ما مهجور و غریب مانده است و شناخت جامعی از آن نداریم.

به همین دلیل است که وقتی رهبری در مورد کرسی‌های آزاداندیشی و نظریه‌پردازی سخن می‌گویند، برای ما غریب و ناشناخته می‌آید. درحالی‌که این پدیده در ایران تمدنی ما، وجود داشته بود. کرسی‌های آزاداندیشی در ایران و از قرون 5 و 6 تا اواخر قرن 10 میلادی رواج داشت.

بیشتر بخوانید:

چرا دانشگاه‌ها از برگزاری کرسی‌های آزاداندیشی شانه خالی می‌کنند؟

در حال حاضر در تمدن غرب نیز رواج دارد. ماهیت کرسی‌های آزاداندیشی این است که شخصی که در یک پدیده خاصی اهل تخصص و نظر است، فکر می‌کند، تحقیق می‌کند، بررسی می‌کند و فکر و ایده جدیدی به دست می‌آورد و آن ایده جدید را در جامعه علمی بیان می‌کند.

این فرد که معمولاً استاد یا دانشجوی دکتری است، چندین سال در خصوص ایده‌اش تخصص به دست می‌آورد و در آزمایشگاه‌ها یا محیط‌های میدانی، ایده و نظریه خود را چکش‌کاری می‌کند و با نمونه‌های مختلف در سراسر دنیا آشنا می‌شود و درنهایت، آن فکر جدید را موردبررسی و ارزیابی صاحب‌نظران قرار می‌دهد.

 در کرسی‌های آزاداندیشی، ایده‌ای مجال مطرح‌شدن پیدا می‌کند و درنهایت مورد نقد و ارزیابی قرار می‌گیرد. البته ممکن است یک ایده‌ای درست و دقیق نباشد اما صرف این‌که ایده جدیدی مطرح شود و مطابق با آن روش تخصصی و زبان و ادبیات آن عرضه شود بسیار مهم است. اگر در حوزه فنی است نمونه آزمایشگاهی آن ساخته می‌شود. اگر در حوزه علوم تجربی است ایده در عرصه آزمایشگاه مورد مطالعه واقع می‌شود و اگر در حوزه علوم انسانی است آن ایده در محیط نخبگانی بیان می‌شود. حتی اگر نتیجه درستی نداشته نباشد.

بیان ایده باید شرط روش‌مندی را داشته باشد. اگر ایده‌ای روش‌‌مند نباشد، نمی‌شود اسم تفکر و اندیشه بر آن گذاشت. هر صحبتی که متخصصی بزند اندیشه نیست. اندیشه گزاره‌ای است که محصول ذهن متخصص در چارچوب روش استاندارد باشد و پشتوانه فکری و اجتماعی داشته باشد و از ساحت‌های مختلف بررسی واقع شود.

آنا: پس باید کرسی‌های آزاداندیشی توسط دانشجویان دکتری و اساتید انجام شود؟

کوشکی: باید آن فرد اندیشه داشته باشد. ممکن است دانشجوی ترم دو باشد اما نخبه باشد. روش استاندارد را بشناسد و کار تخصصی کرده باشد. مهم آن روش‌مندی است. حال می‌خواهد استاد باشد یا دانشجوی کارشناسی. آزاداندیشی یعنی اندیشه. هر صحبت و ایده‌ای، اندیشه نیست؛ اولاً اندیشه باید روش استاندارد داشته باشد و دوماً، باید قابل اطلاق به فکر باشد. مثلاً فردی که در حوزه فلسفه، اندیشه جدیدی مطرح می‌کند، باید زیرساخت اندیشه فلسفی را داشته باشد. کسی که فاقد زیرساخت اندیشه‌ای باشد چگونه نظریه‌پردازی می‌کند؟

اندیشه زمانی که جدی‌تر شود تبدیل به کرسی می‌شود و کرسی، ساحت اساتید و متفکران علمی است. آن اساتید اهل نظریه‌پردازی هستند و اندیشه‌ورزی را تجربه کردند و ده‌ها اندیشه را پشت سر گذاشتند تا اینکه به یک سطحی رسیدند و به‌وسیله استانداردهای روشی، اندیشه خود را به نظریه علمی تبدیل کردند. همان چیزی که در زبان لاتین تئوری نام دارد. تئوری یک استانداردی دارد. هرکسی که صحبتی می‌کند نمی‌توانیم بگوییم تئوری یا نظریه علمی دارد.

تئوری باید استانداردها را داشته باشد؛ و نکته کرسی آزاداندیشی و نظریه‌پردازی هم این است. متأسفانه در دانشگاه‌های ما جا نیفتاده است و به بی‌راهه رفته است. مثلاً ما در دانشگاه فکر می‌کنیم اگر مطلبی از غرب ترجمه شود علمی است و غیر آن با علمی بودن فاصله دارد.

اگر یک مقاله‌ای صدها رفرنس انگلیسی داشته باشد علمی است اما اگر نداشته باشد علمی نیست. در این حالت دانشگاه به‌جای تولید علم به مترجمی روی می‌آورد. به همین دلیل است که بعضاً کرسی آزاداندیشی را درک نمی‌کنند. به‌عنوان‌مثال، فردی در دوره دکتری رتبه نخست را به دست می‌آورد که خوب ترجمه کند. متأسفانه همین فرد سریعاً رشد می‌کند. استادی داریم که فقط کتاب لاتین ترجمه می‌کند.

نظام دانشگاهی باید درس خارج داشته باشد و شروع به‌ نقد کردن و حاشیه زدن به اندیشه‌های دیگر صاحب‌نظران کند. دانشگاه‌ها باید حرف تازه‌ای داشته باشند. دانشگاه‌های ما از اول دارالترجمه بودند و معتقد بودند هر چیزی از غرب ترجمه شود، صحیح است.

یا حتی کتب ترجمه‌ای را به اسم تألیف چاپ می‌شود. 50 منبع لاتینی را به هم می‌چسبانند و کتاب می‌نویسند. همین فرد سریعاً می‌تواند استاد شود یا مدارج علمی را سریعاً طی کند؛ اما اگر فردی بخواهد با منابع به دست آورده خود که روش‌مندی درست دارد، اندیشه‌ای را بیان کند، با برچسب غیرعلمی مواجه می‌شود. متأسفانه کرسی‌های آزاداندیشی به معنای صحیح خود در کشور جا نیفتاده است و صرفاً دانشگاه‌ها به مترجمی روی آورده‌اند و به همین دلیل بعضاً دانشگاه و حوزه‌های ما درجا می‌زنند و پیشرفتی نمی‌کنند.

 دانشگاه‌های ما از اول دارالترجمه بودند

آنا: یکی از موانع کرسی آزاداندیشی همین غرب‌زدگی است.

کوشکی: ما در حوزه‌های علمیه روش کهنی داریم. مثلاً در درس خارج، فقیه با رعایت تمام آداب، اندیشه‌ای را نقد می‌کند، حاشیه می‌زند و رد می‌کند. دروس خارج خود کرسی نظریه‌پردازی و آزاداندیشی است که در فقه رواج دارد. نظام دانشگاهی باید درس خارج داشته باشد و شروع به‌ نقد کردن و حاشیه زدن به اندیشه‌های دیگر صاحب‌نظران کند.

دانشگاه‌ها باید حرف تازه‌ای داشته باشند. دانشگاه‌های ما از اول دارالترجمه بودند و معتقد بودند هر چیزی از غرب ترجمه شود، صحیح است. به همین دلیل اساتید دنبال رفرنس انگلیسی هستند. غرب‌زدگی منجر شده است که ما خودمان را در حد تولیدکننده علم و اندیشه ندانیم و مشغول تقلید و ترجمه باشیم. معلوم است که در این دانشگاه کرسی آزاداندیشی برگزار نمی‌شود و اساتید حرفی برای گفتن پیدا نمی‌کنند.

آنا: البته در فهم کرسی‌های آزاداندیشی نیز مشکلاتی داریم. این مشکلات چه چیزهایی هستند؟

کوشکی: بله. خیلی از دوستان، کرسی‌های آزاداندیشی را اشتباه متوجه شدند. مثلاً در دانشگاه کشاورزی و دام‌پروری، دانشجوهای ترم دو کارشناسی در خصوص حجاب صحبت می‌کنند. این کار اصلاً روش‌مند نیست؛ و خلاف علم است.

آیا دانشجوی رشته تجربی در این خصوص اندیشه‌ای دارد؟ یک‌زمانی صحبت از تریبون آزاد است که در آن دانشجویان با تفکرات متفاوت نظراتشان را بیان می‌کنند. فردی در شبکه‌های مجازی مطلبی خوانده است و آن را در تریبون بیان می‌کند. در تربیون‌ها عده‌ای مخالف موضوعی هستند و عده‌ای موافق؛ اما در کرسی آزاداندیشی بحث موافق و مخالف نداریم. تریبون آزاد که کرسی آزاداندیشی نیست که همه افراد در خصوصش نظر بدهند.

همان‌طور که گفتم در کرسی‌های آزاداندیشی بحث تخصصی و اندیشه‌ای است. مشکل این است که افراد در جایگاه علمی خود نیستند. فردی که در رشته فنی تحصیل‌کرده و استاد شده است در حوزه کلامی و فقهی نظر می‌دهد، یا استاد رشته الهیات در مورد فیزیک کوانتوم دیدگاه ارائه می‌دهد.

پس نکته اول این است که کرسی آزاداندیشی ربطی به تریبون آزاد ندارد. نکته دوم در مورد کرسی‌های آزاداندیشی این است که کرسی جای بحث‌های سیاسی نیست. در کرسی‌های آزاداندیشی و نظریه‌پردازی مباحث تخصصی مورد نقد و ارزیابی قرار می‌گیرند. کرسی‌های آزاداندیشی جای مناظره و جدل نیست. عده‌ای در دانشگاه‌ها به نام کرسی آزاداندیشی، مناظره‌ای ترتیب می‌دهند؛ و شروع به بحث‌وجدل بدون مبنای علمی می‌کنند. کرسی‌های آزاداندیشی سازوکار خاص خود را دارد و روش‌مند است.

آنا: در این راستا چه اقداماتی صورت گرفته است؟

کوشکی: به‌صورت محدود کارهایی انجام‌شده است اما اقدامات مبنایی شکل نگرفته است. در دانشگاه‌ها باید هفته‌ای چند بار کرسی آزاداندیشی وجود داشته باشد. در دانشگاهی که در یک هفته‌ پایان‌نامه‌های متعددی دفاع می‌شود باید هفته‌ای حداقل چند کرسی آزاداندیشی با استاندارد داشته باشد. این‌که دانشگاهی بگوید من یکی، دوتا انجام دادم، کفایت نمی‌کند. کرسی آزاداندیشی باید برنامه روتین دانشگاه‌ها باشد.

آنا: دانشجویان در این خصوص چه اقداماتی را باید انجام دهند؟

کوشکی: دانشجویان، محافظه‌کاری اساتید را ندارند، باید تشکل‌های انقلابی با دعوت از اساتید کرسی‌های آزاداندیشی را شروع کنند و منتظر مسئولان نباشند. دراین‌باره باید انجمن‌های علمی را تشویق نمود تا وارد موضوع کرسی‌های آزاداندیشی شوند.

آنا: شورای عالی انقلاب فرهنگی و وزارت علوم مسئول اجرای کرسی‌های آزاداندیشی هستند؛ اما این اقدامات بسیار ضعیف بوده است. چرا؟

کوشکی: چرا باید اتفاق بیفتد؟ ما یک مثل داریم که فاقد شی‌ء نمی‌تواند معطی شی‌ء باشد، کسی که چیزی را ندارد نمی‌تواند او را عطا بکند و ببخشد. در وزارت علوم چند نفر کرسی نظریه‌پردازی برگزار کردند؟ چند نفر دیدند و می‌شناسند؟ وقتی نمی‌شناسند، چگونه اجرا کنند؟ کرسی‌های آزاداندیشی پدیده‌ای است که از بدنه باید شروع شود.

اگر دانشجویان کرسی‌های آزاداندیشی را برگزار کردند آن زمان می‌توانند بعد از مسئول شدن، کرسی‌ها را رواج دهند. درغیر این صورت نمی‌شود کرسی‌های آزاداندیشی را به‌صورت فراگیر اجرا نمود.

انتهای پیام/4133