«ج» مثل جنگل، «و» مثل ویرانی/ وقتی الفبای حفظ جنگل درس داده نشده است

امیر فیروزی راد، گروه اجتماعی- دیگر زمان هشدار درباره تاثیرات نابودی محیط زیست ایران از طرف کارشناسان و فعالان محیط زیست گذشته است و هر ایرانی چه در هیرمند سیستان و بلوچستان، خوزستان یا آذربایجان و یا تهران، آسیب‌های تخریب محیط زیست را در زندگی روزمره خود حس می‌کند. اما گویا هنوز این موضوع دغدغه گروهی از مسئولان نیست. بی‌توجهی وقتی دردناک‌تر می‌شد که یک مسئول حفاظت از همین منابع طبیعی در معرض نابودی، از اجتناب ناپذیر بودن یک ویرانی بزرگ دیگر در کشور صحبت کند و صحبت از کهنگی جنگل‌های با ارزش در دست تخریب می‌کند.

بهزاد انگورج تقوی، معاون امور جنگل و آبخیزداری سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور، دو روز پیش در گفت و گو با ایلنا در واکنش به نابودی صدها هکتار از جنگل‌های هیرکانی به خاطر ساخت سد شفارود در شهرستان پونل استان گیلان گفته بود: «عناصر پیر و فرتوت جنگل‌های هیرکانی که در‌‌ نهایت ۱۰ سال دیگر می‌خواهد بیفتد، چه ارزشی بیش از جنگل‌های جوان دارد؟ بالاخره ما باید به جای آن، عناصر جوان بنشانیم، زیرا در غیر این صورت تجدیدپذیری جنگل معنا پیدا نمی‌کند.»

آخانی: در هیچ جای جهان جنگل پیر و فرتوت وجود ندارد

حسین آخانی، استاد گیاه‌شناسی دانشگاه تهران، نیز از جمله افرادی است که از صحبت‌های این مقام مسئول در موضوع جنگل‌های کشور شگفت‌زده شده است، او به آنا می‌گوید: «این حرف‌هایی که انعکاس پیدا کرده است عجیب است و باید دید اینها حرف‌های واقعی ایشان بوده و یا به نوعی گفته‌هایشان نادرست منتقل شده است. ولی اگر به واقع ایشان یا هر کسی چنین حرفی بزند که جنگل‌های خزری پیر و فرسوده شده‌اند و باید جوان شوند، نشان‌دهنده عدم آگاهی آن فرد درباره اکولوژی جنگل هست. در هیچ کجای دنیا جنگلی که به آن پیر یا فرتوت گفته شود نداریم. جنگل یک اکوسیستم کاملا زنده است و اگر هم شرایط درختی به روزی برسد که موجب مرگ آن درخت شود، همان مرگ نقش بسیار مهمی را در تنوع زیستی در همان جنگل ایفا می‌کند چرا که تنه پوسیده آن می‌تواند مورد استفاده تعداد بسیار زیادی از حشرات، قارچ‌ها و باکتری‌ها قرار بگیرد و ضمن اینکه خود آن تنه پوسیده هم تبدیل به هوموس می‌شود و در نوسازی جنگل کمک خواهد کرد. پس بنابراین مفهوم پیر و فرسوده بودن درختان جنگلی مفهومی غیرعلمی است که مورد تائید هیچ کسی هم قرار نمی‌گیرد.»

آخانی که مدرک دکترای گیاه‌شناسی دارد، ادامه می‌دهد: «جنگل‌های هیرکانی جنگل‌های قدیمی هستند مثلا از این نظر که خیلی از گونه‌های موجود در آنها در نیمکره شمالی منقرض شده است و بنابراین اهمیت بسیار زیادی دارند و حفظ تعادل این جنگل‌ها هم باید با عدم دخالت در شرایط زیستی‌شان باشد.»

انگورج: بیکار نیستم که تکذیبیه بنویسم!

در نتیجه سراغ بهزاد انگورج تقوی می‌رویم تا صحت و سقم نقل قول‌های منعکس شده از او را جویا شویم. انگورج در پاسخ به این پرسش که آیا واقعا این حرف‌ها را زده است، به آنا می‌گوید: «از کسی که این را نوشته سئوال کنید که آیا این را شنیده یا نه. آنها صدا را ضبط می‌کنند و آن قسمتی هم که دلشان بخواهد پاک می‌کنند. شما هم سوال‌هایتان را کتبی بنویس من هم کتبی جواب بدهم.»

این مقام مسئول در پاسخ به این پرسش که آیا نقل قول‌های این مصاحبه را تکذیب می‌کند یا خیر، می‌گوید: «چیزی نگفتم که آن را تکذیب کنم. من چرا باید تکذیب کنم؟ من بیکار نیستم که تکذیبیه بنویسم.»

انسان نمی‌تواند جنگل بسازد

بسیاری از تخریب‌های بزرگی در منابع طبیعی ایران، یعنی ثروت‌های ملی همه ایرانیان، به شرط پرداخت غرامت از سوی تخریب‌گران به دولت صورت گرفته است اما آیا این پرداخت بابت تخریب به دولت سودی هم برای مردم دارد و یا باعث التیام درد طبیعت ایران می‌شود؟

حسین آخانی درباره این گفته که به جای هکتارها جنگل طبیعی که قرار است در سد شفارود نابود شود جنگل‌کاری انجام خواهد شد، می‌گوید: «اصولا تصور اینکه جنگل را دست‌کاشت کنیم و خودمان یک جای دیگر جنگل بکاریم تصوری غیرعلمی و متاسفانه بسیار خطرناک است این تصور در گذشته هم وجود داشت و عده‌ای حتی در اروپا هم دنبالش بودند اما الان در اروپا به این نتیجه رسیده‌اند که جنگل‌ها باید تا آنجایی که ممکن است به صورت طبیعی حفظ شوند و هیچ وقت انسان نمی‌تواند در ایجاد یک جنگل آنطور که باید و شاید موفق باشد. روند تشکیل یک جنگل یک روند کاملا طبیعی است و زمان‌بر است که مستلزم ایجاد تعادل و توازن در همه اجزای طبیعت است که این کار از دست بشر خارج است.»

نگاه بهره‌بردارانه به منابع طبیعی باید تغییر کند

سازمانی که بهزاد انگورج معاونت بخش جنگل آن را برعهده دارد مسئولیت اداره بخش وسیعی از منابع طبیعی یعنی بخش وسیعی از کشور ایران را برعهده دارد. بنابراین با انتشار چنین دیدگاه‌هایی از سوی این سازمان، نگاه موشکافانه به دیدگاه‌های این سازمان درباره مساله حفاظت از این منابع طبیعی اهمیت پیدا می‌کند.

از دکتر حسین آخانی می‌پرسیم که تصور او از نحوه رفتار سازمان جنگل‌ها همین نگاه دست‌کاشت کردن جنگل‌هاست یا این سازمان نگاهی اکولوژیک به حفظ جنگل‌ها دارند؛ او در پاسخ به آنا می‌گوید: «سازمان جنگل‌ها یک سازمان عریض و طویل است و افراد گوناگونی در آن کار می‌کنند. من هم با بسیاری از دوستان در این سازمان ارتباط و آشنایی دارم. نظر کارشناسان و مدیران در آنجا خیلی با هم یکی نیست. منتها عملکرد این سازمان در بخشی که رویکرد اقتصادی و بهره‌برداری از جنگل و منابع طبیعی دارد با انتقاد جدی روبرو است. به خصوص اینکه کشور ما الان از نظر جنگل‌ها بسیار فقیر شده است. این کشور نمی‌تواند به این جنگل‌های کم وسعتش نگاه اقتصادی داشته باشد بنابراین من فکر می‌کنم دیدگاه سنتی حاکم بر سازمان جنگل‌ها و مراتع که به بیش از 60-70 سال پیش بازمی‌گردد، باید با دیدگاه مدرن تنوع زیستی و نگاه اکولوژی اصلاح شود و مدیرانی هم که همچنان نگاه اقتصادی به جنگل‌ها دارند به هر حال باید با افزایش دانش خود درک کنند که شرایط کشور ما شرایط نیم قرن پیش نیست و این شرایط فعلی بسیار بحرانی است. تخریب جنگل‌ها بسیار شدید است و آنها هم باید تلاش کنند که این میراثی که باقی مانده را همان طور که وظیفه قانونی‌شان ایجاب می‌کند به بهترین نحو مورد حفظ و حراست قرار دهند.»

خانم ابتکار! اگر نمی‌توانید سد شفارود را متوقف کنید استعفا دهید

عامل حاشیه‌ای بروز تمام این بحث‌ها، سد ویرانگر در دست ساخت شفارود بوده است، سدی که برخلاف قانون کشور، مجوز ارزیابی زیست محیطی لازم را ندارد. حسین آخانی درباره ساخت این سد به آنا می‌گوید: «جنگل‌ها و کوه‌ها خود بهترین منابع طبیعی ذخیره آب هستند. ما اجازه نداریم درختی را قطع کنیم و به جایش یک حوض بسازیم چون آن درخت خودش به تنهایی مخزن عظیمی از نه تنها آب هست بلکه به عنوان تولید کننده اکسیژن و نگهدارنده چرخه‌های زیستی و از همه مهمتر توازن آب و هوایی نقش بازی می‌کند. اینکه در جایی مثل استان گیلان که بیشترین حجم بارندگی را در کشور دارد یکی از بزرگ‌ترین سدهای کشور را با نابودی بیش از 500 هکتار از جنگل‌های هیرکانی بسازیم خیلی راحت به شما بگویم این نگاه اگر نگویم احمقانه است باید بگویم یک عمل جنایت‌کارانه است که متاسفانه در حال انجام است. این در حالی است که حتی وزیر نیرو هم اخیرا خودش اعتراف کرده که سدسازی‌های ما در خیلی از موارد اشتباه بوده است.

این استاد گیاه‌شناسی دانشگاه تهران ادامه داد: ما با توجه به اتفاقی که در سد گتوند اتفاق افتاد که استان خوزستان را دارد نابود می‌کند نباید اقدامی چون ساخت سد شفارود را با نابودی جنگل‌ها در دست اجرا داشته باشیم. این سد هیچ تفاوتی با سد گتوند ندارد و در این مورد چه سازمان حفاظت محیط زیست و چه سازمان جنگل‌ها باید به وظیفه خودشان عمل بکنند و جلوی این جنایت را بگیرند. ما حق نداریم سرمایه‌های ملی را صرف نابودی میراثی بکنیم که از گذشته به ما رسیده و به تک تک فرزندان این آب و خاک و همه کسانی که در آینده در اینجا به دنیا می‌آیند تعلق دارد. اگر هم تاکنون هزینه‌ای برای این سد شده، جلوی ضرر را هر جا بگیرید فایده است.

وی تصریح کرد: امیدوارم دولت آقای روحانی که ادعا می‌کند یک دولت محیط زیستی است اجازه ندهد این خبط ادامه پیدا کند. از خانم ابتکار هم انتظار داریم که همانطور که سازمان متبوعش اعلام کرده که سد شفارود فاقد مجوز ارزیابی زیست محیطی است جلوی ساخت آن بیاستد و اگر این کار را نکند مطمئن باشد همانطور که درباره دریاچه ارومیه اتفاق افتاد و همانطور که درباره سد گتوند به وجود آمد و این خسارت بزرگ به کشور ما وارد شد در مورد شفارود هم این اتفاق خواهد افتاد و 10 یا 15 سال بعد باید بنشینیم درباره همین مساله صحبت کنیم و کسانی آن موقع خواهند گفت که ما نامه نوشتیم ولی دیگران انجام دادند. آن موقع دیگر ما حرف‌های خانم ابتکار را نمی‌توانیم قبول کنیم. امروز ایشان معاون رئیس جمهوری و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست است و کارشناسان دفتر ارزیابی سازمان تحت امر او هم به این نتیجه رسیده‌اند که این سد نباید ساخته شود به همین دلیل باید محکم جلوی آن بیاستد و اگر هم ایشان نمی‌تواند این کار را بکند، باید استعفا دهد.»