دیده بان پیشرفت علم، فناوری و نوآوری
26 مهر 1394 - 13:23

المانیتور: آیا توافق هسته‌ای می‌تواند مانع همکاری منطقه‌ای ایران با عربستان باشد؟

توافق هسته‌­ای ایران و گروه 1+5 طرح گما‌نه‌­های تحول در روابط ایران با کشورهای عربی را سرعت بخشید. سخن از تأثیر توافق هسته‌­ای بر سیاست منطقه‌­ای ایران حتی پیش از توافق یادشده به‌ویژه در رسانه‌­ها و مراکز پژوهشی عربی مطرح بوده و هست. ­
کد خبر : 44506

به‌گزارش خبرنگار گروه بین‌الملل خبرگزاری آنا، پایگاه خبری و تحلیلی «المانیتور» در گزارشی نوشت: آنچه امروزه تحول در روابط ایران با کشورهای عربی را دوباره به موضوعی مهم تبدیل کرده است، واقعیت یافتن توافق هسته­‌ای، سفرهای منطقه­‌ای «محمدجواد ظریف» وزیر امورخارجه ایران و همچنین ابتکار وی برای گفت‌وگوی ایران و شورای همکاری خلیج‌فارس است که بنابر گزارش‌­ها به‌وسیله دولت قطر با جدیت پیگیری می­‌شود.


«المانیتور» می‌نویسد: با وجود این، همه می‌­دانند مهم‌تر از جدیت قطر، واکنش ریاض به ابتکار تهران و فراتر از آن، تصور ریاض از آینده رابطه با تهران است. ریاض از سویی جنگ در یمن را به سطح جنگ زمینی کشانده است و حمایت از مخالفان سوریه را به‌شدت افزایش داده است و از سوی دیگر نه تنها استقبال شایانی از توافق هسته­‌ای (جز پس از سفر «سلمان» به واشنگتن) نکرد بلکه در واکنش به افزایش کنش‌­های دیپلماتیک تهران در منطقه، در سطوح رسمی و غیررسمی، از آنها به دیده تردید سخن گفت. بنابراین، باید به این پرسش پاسخ گفت که چرا تحول در روابط تهران و ریاض دشوار و حتی در کوتاه­ مدت غیرممکن است.


«المانیتور» در پاسخ به این سوال، پنج عامل در تبیین چرایی دشواری تحول را مطرح می‌کند که عبارتند از:


نخست، اینکه در روابط تهران و ریاض، «امنیت‌­زایی» مهمترین اقدام ویژه‌ا­‌ی است که دو طرف از یکدیگر انتظار داشته‌­اند. «امنیت‌­زایی» شامل سطوح ملی و نیز گزینه‌­های استراتژیک در سطح منطقه­‌ای می‌­شود.


ریاض از سویی جنگ در یمن را به سطح جنگ زمینی کشانده است و حمایت از مخالفان سوریه را به‌شدت افزایش داده است و از سوی دیگر نه تنها استقبال شایانی از توافق هسته­‌ای نکرد بلکه در واکنش به افزایش کنش‌‌های دیپلماتیک تهران در منطقه، در سطوح رسمی و غیررسمی، از آن‌ها به دیده تردید سخن گفت.

در سطوح ملی، به تحریک نکردن و حمایت از اقلیت‌­ها و یا پشتیبانی از تحرکات گریز از مرکز و در سطح منطقه‌­ای، تحریک نکردن متحدان منطقه­‌ای طرف مقابل و مقابله نکردن با گزینه‌­های استراتژیک آن توجه شده است. گرچه در سطح ملی دو طرف تحرکاتی جدی علیه یکدیگر اتخاذ نکرده‌­اند، در بعد منطقه‌ای، «امنیت‌­زدایی» یا تصور امنیت‌­زدایی به سطح بی­‌سابقه‌­ای رسیده است تا جایی‌که دو کشور علیه گزینه‌­ها و متحدان استراتژیک یکدیگر اقدام کرده‌اند و می‌­کنند.


محورهای رویارویی را می­‌توان در سوریه و یمن دید. در سوریه عربستان برای سرنگونی «بشار اسد» و تضعیف «حزب‌الله» لبنان، سرمایه‌­گذاری گسترده­‌ای کرده است و در مقابل، ایران در مقابل کنش عربستان، حمایت از دولت سوریه را به سطح بی­‌سابقه‌­ای رسانده است. در یمن ایران از «انصارالله» به‌عنوان جنبشی مردمی و مستقل از اولویت­‌های یمنی ریاض، حمایت کرد و در مقابل، عربستان ائتلافی هوایی و زمینی برای سلب قدرت از «انصارالله» به راه انداخت. رقابت‌­ها در عراق، بحرین و لبنان نیز گسترش یافته است و فضای ناامنی را تشدید کرده است.


دوم، اینکه دو طرف خاورمیانه را در اوضاع گذار می‌بینند و تحلیل می‌­کنند. در چنین اوضاعی امکان گذار از ذهنیت‌­های مبتنی بر راه‌­حل­‌های با حاصل جمع صفر دشوار است. اوضاع گذار خود به‌وجود آورنده ذهنیت یادشده است. از سوی دیگر، تاریخ روابط دو کشور مبتنی بر همین ذهنیت بوده است. تفاوت دوره پس از توافق در آن است که از سویی ذهنیت غلبه دیپلماتیک و ژئوپلیتیک ایران در سطح بین‌­المللی و احتمالات منطقه‌­ای آن، ریاض را بیمناک کرده است و از سوی دیگر تهران تحرک مستقیم ریاض در یمن و تشدید کنش آن در سوریه را نمی‌­تواند بپذیرد و آن را در چارچوب ذهنی برد – برد جای دهد. بنابراین، توافق هسته‌­ای نه تنها کمکی به بهبود رابطه در دوره گذار نکرده است، بلکه دو طرف را بیش از پیش علیه یکدیگر تحریک کرده است و می‌­کند.


سوم، اینکه توازن امنیتی دیرین خاورمیانه میان ایران و عربستان، دست‌کم از منظر دستیابی ایران به توافق هسته‌­ای با غرب، دچار مشکل شده است. این نکته به‌ویژه برای ریاض نگران‌کننده است. اراده سیاسی برای تحول در روابط دوجانبه در اوضاع نبود توازن امنیتی شکل نمی‌­گیرد، زیرا سیاست در خاورمیانه پرتلاطم، بعد امنیتی غالبی دارد. این نکته به‌ویژه در نگاه به تاریخ روابط سیاسی ایران و عربستان صحت دارد. به‌عبارتی، حفظ نیازمندی‌­های امنیتی عینی و یا ذهنی دو طرف است که به وجود آورنده اراده سیاسی لازم برای رفع اختلافات است. حفظ همین نیازمندی‌­ها در اواخر سال 1990 و اوایل سال 2000، موجب بهبود روابط شد.


ایران رهاشده از چالش‌­انگیزترین پرونده دیپلماتیک تاریخ معاصر خود، مبارزه با تروریسم را در رأس اولویت‌­های سیاست منطقه‌­ای قرار داده است. در مقابل، ریاض همچنان اولویت مقابله با قدرت منطقه­‌ای ایران را هدف گرفته است.

با وجود این، در دوره نوین توافق هسته‌­ای، توازن امنیتی دیرین خاورمیانه را به‌وسیله رفع نگرانی‌­های گذشته تهران از گزینه نظامی واشنگتن از میان برده است. بنابراین، ریاض که همواره امنیت خود را به واشنگتن و رویکرد دشمنانه آن به ایران گره زده بود، نه تنها احساس امنیت بیشتر نمی­‌کند بلکه به‌دلیل افزایش تصور ناامنی، خریدهای تسلیحاتی و رویکردهای خصمانه خود در یمن و سوریه را افزایش می‌دهد و از واشنگتن خواستار ضمانت‌­هایی در برابر توافق هسته­‌ای می‌­شود.


چهارم، اینکه ایران رهاشده از چالش‌­انگیزترین پرونده دیپلماتیک تاریخ معاصر خود، مبارزه با تروریسم را در رأس اولویت‌­های سیاست منطقه‌­ای قرار داده است. در این راستا، «ظریف» از سویی ابتکارهای ایران برای حل وفصل بحران‌­های یمن و سوریه را با دیپلماسی منطقه‌­ای فعال‌­تری پیگیری و از سوی پیشنهاد گفت‌وگوهای ایران و شورای همکاری خلیج‌فارس را مطرح می‌­کند. در مقابل، ریاض همچنان اولویت مقابله با قدرت منطقه­‌ای ایران را هدف گرفته است. به همین دلیل افزون بر جنگ مستقیم در یمن علیه «انصارالله» و متحدان یمنی آ‌ن‌ها، کمک‌­های خود به مخالفان مسلح سوریه را افزایش می­‌دهد. بنابراین اختلاف یا تضاد اولویت‌­ها مانعی دیگر در برابر بهبود روابط دوجانبه است.


آخرین عامل، انتظار تغییر است که دو طرف از رفتارهای یکدیگر در دوره پس از توافق دارند. از سویی عربستان از زبان وزیر امور خارجه خود، انتظاراتش از سرریز نکردن سودهای مالی ایران از توافق هسته­‌ای به خاورمیانه و امید خود به تخصیص آنها به توسعه ایران را مطرح می­‌کند و چهره‌­های رسمی و غیررسمی سعودی خواستار تغییر رفتارهای استراتژیک ایران در خاورمیانه هستند. در مقابل، به‌نظر می‌آید ایران که تکیه عربستان بر گزینه‌­های واشنگتن را در دهه‌­های گذشته تجربه کرده است، انتظار تحول در رویکرد ریاض به تهران را پس از توقف تهدیدهای جدی غرب علیه ایران دارد. در حال حاضر انتظار تغییر به عاملی متقابل تبدیل شده است.


«المانیتور» در پایان گزارش خود می‌نویسد: مجموع عوامل یادشده، در کوتاه‌مدت مانع تغییر جدی در روابط تهران و ریاض خواهد شد. البته به بن‌­بست رسیدن راه‌­حل‌­های نظامی برای بحران­‌های اصلی خاورمیانه، که تهران و ریاض را رودرروی یکدیگر قرار می‌­دهد و گسترش تحرکات بین‌‌المللی در پرونده‌­های به بن‌­بست رسیده می‌تواند دو طرف را در میان‌مدت به‌سوی تعامل جدی‌تر سوق دهد.


انتهای پیام/

ارسال نظر
قالیشویی ادیب