هم‌زبان‌هایی که جایگاهی در جامعه دانشگاهی ایران ندارند/ لزوم سرمایه‌گذاری بر نخبگان افغانستانی

گروه بین‌الملل خبرگزاری آنا: عراق و افغانستان دو کشور غرب و شرق ایران هستند که با مردم کشورمان مراودات فرهنگی و تاریخی دارند و سال‌های مدیدی است که ایران علاوه بر میزبانی خیل کثیری از پناهندگان و مهاجران افغان، پذیرای مهاجران و پناهندگان عراقی نیز هست. با وجود این، به نظر می‌آید که توازنی میان استفاده از ظرفیت‌های دانشجویان عراقی و افغانستانی وجود ندارد، چراکه همه ساله دانشجویان عراقی زیادی وارد دانشگاه می‌شوند و با فراگرفتن علوم آکادمیک به عنوان یک شخصیت مطرح به عرصه‌های مختلف جامعه خود ورود پیدا می‌کنند.

دانشجویان عراقی‌ سوگُلی‌های خارجی دانشگاه‌های ایران

گرچه در باور مردم هر بار که از موضوعات مربوط به جامعه پناهندگان سخن به میان می‌رود، ناخودآگاه اتباع افغانستان به ذهن متبادر می‌شود، ولی دست‌کم به لحاظ تاریخی حضور پناهندگان عراقی در ایران از قدمت بسیار بیشتری نسبت به افغان‌ها برخوردار است. در میان این پناهندگان نخبگان عراقی نیز حضور دارند که با استفاده از فضای امن موجود در ایران از سویی و فعالیت مستمر رایزنی فرهنگی عراق در ایران از سوی دیگر، از تحصیلات دانشگاهی برخوردار می‌شوند. 

پس از موج نخست مهاجرت اتباع عراقی به ایران در سال 1980 میلادی و هم‌زمان با روی کار آمدن صدامِ دیکتاتور در این کشور و آغاز درگیری‌های مسلحانه حزب بعث با ایران، فعالان سیاسی عراقی در عرصه دانشگاهی که مخالف سیاست‌های حزب حاکم بودند و بارها تحت تعقیب, فشار و شکنجه قرار گرفته بودند به دلیل گرایش‌های سیاسی و مذهبی به ایران راهی کشورمان شدند.

گرچه آمار منتشر شده تعداد اتباع مهاجر عراقی را در موج دوم مهاجرت پناهندگان عراقی به ایران پس از انتفاضه شعبانیه 1991 میلادی و آغاز درگیری‌های احزاب سیاسی شیعه با دولت حاکم در شهرهای جنوبی عراق 500 هزار نفر اعلام می‌کند، اما تعداد پناهندگان عراقی در ایران کاهش قابل توجهی داشت و آمارها نشان می‌دهند تا سال 2002 تعداد این افراد به 206 هزار نفر رسیده بود. با وجود این، شاید تعداد افرادی که به تحصیل علوم مختلف در ایران تمایل داشتند، به 2 هزار نفر نمی‌رسید.

مجتبی بذرافشان، معاون اسبق امور دانشجویان داخل وزارت علوم، آبان 91 با بیان اینکه 13 هزار دانشجوی غیرایرانی در داخل کشور به تحصیل مشغول هستند، گفته بود که از این تعداد دانشجوی غیرایرانی 8 هزار نفر از اتباع عراق و افغانستان در ایران زندگی می‌کنند و با شرایط و ضوابط اعلام‌شده در کنکور سراسری داخل کشور شرکت کردند.

در این سال‌ها با توجه به افزایش پیوند میان دو ملت ایران و عراق میزان دانشجویان عراقی مشغول تحصیل در کشورمان رو به افزایش است؛ چه اینکه محمدباقر حکیم، معاون رایزن فرهنگی عراق در ایران در سال 98 از حضور 4 هزار دانشجوی عراقی و در سال 1390 از حضور 5 هزار دانشجوی عراقی در دانشگاه‌های ایران خبر داده بود. وی در گفتگو با خبرنگار حوزه سیاست خارجی و بین‌الملل گروه بین‌الملل خبرگزاری آنا آمار سال جاری دانشجویان مشغول تحصیل در دانشگاه‌های ایران را حدود 7 هزار نفر عنوان کرد و گفت: این دانشجویان از وضعیت رفاهی خوبی در ایران برخوردارند. وی وضعیت اقتصادی ایران در مقایسه با عراق را به عنوان یکی از جاذبه‌های دانشجویان عراقی برای ادامه تحصیل در کشورمان عنوان کرد.

محمدباقر حکیم، معاون رایزن فرهنگی عراق

حکیم افزود: هم‌اکنون دانشجویان عراقی رشته‌های پزشکی در هشت دانشگاه مطرح ایران تحصیل می‌کنند و 40 درصد دیگر این دانشجویان در رشته‌های فنی مهندسی تهران و مشهد در حال فراگیری علم هستند. 

در واقع سیاست سفارت عراق در ورود دانشجویان عراقی به دانشگاه‌های ایران و تعاملاتشان با دستگاه‌های مختلف کشورمان باعث شده است تا آنها به نوعی «سوگلی‌های خارجی دانشگاه‌ها» به شمار روند.

افغان‌ها در جامعه دانشگاهی ایران در حاشیه بوده‌اند

نباید از نظر دور داشت که بحران‌های سیاسی و اجتماعی داخلی در عراق و افغانستان باعث شده است تا جمعیت پناهندگان دو کشور در ایران افزایش یابد و جمهوری اسلامی ایران نیز گرچه در ابتدا سیاست مبهمی را در قبال پذیرش افغان‌ها در مقاطع تحصیلی اعمال می‌کرد، ولی در اردیبهشت 94 بود که رهبر معظم انقلاب اسلامی دستور دادند که همه کودکان افغانستانی، چه آنها که دارای شرایط قانونی حضور در ایران هستند و چه آنها که مدارک قانونی حضور در ایران ندارد، باید در مدارس دولتی ثبت‌نام شوند.

در آن زمان بسیاری از تحلیلگران اجتماعی این تصمیم را اقدامی «بزرگ و تاریخی» توصیف کردند. با وجود این، مسئولان و دولتمردان کشورمان همواره توجه ویژه‌ای به تحصیل عراقی‌ها داشتند و در بیشتر مواقع افغان‌ها در حاشیه بوده‌اند. به عنوان نمونه در سال 96 یک دانشجوی افغانستانی دارای رتبه یک کنکور کارشناسی ارشد به دلیل مشکلات مالی از ادامه تحصیل انصراف داد. بعد از موج خبری که به دنبال انصراف تحصیلی این دانشجوی افغان ایجاد شد، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در بخشنامه‌ای اعلام کرد دانشجویان افغانستانی حائز رتبه زیر 100 کنکور کارشناسی ارشد از پرداخت شهریه معاف هستند.

طبق قوانین و بخشنامه‌های مصوب وزارت علوم، دانشجویان افغانستانی نیز مانند همه دانشجویان خارجی همواره موظف به پرداخت شهریه دانشگاه به دلار هستند و میان اینکه دانشجو مهاجر افغانستانی یا زاده ایران یا دانشگاه دولتی و غیردولتی است، تفاوتی وجود ندارد. این قانون تا سال 97 اجرا شد و دانشجویان افغانستانی به کسب رتبه‌های عالی در کنکور ارشد موفق شدند تا اینکه آیین‌نامه معافیت شهریه دانشجویان افغانستانی وزارت علوم به طور ناگهانی ملغی شد و دانشجویان افغانستانی با رتبه‌های تک‌رقمی و دورقمی کنکور کارشناسی ارشد 98 به مشکل برخوردند.

به دنبال این تصمیم ناگهانی 39 نفر از دانشجویان افغانستانی در نامه سرگشاده‌ای اعتراض خود را به تغییرات جدید وزارت علوم و مشکلات ناشی از آن ابراز کردند. این دانشجویان همگی به کسب رتبه‌های زیر 100 کنکور کارشناسی ارشد موفق شدند؛ اما با توجه به تغییرات ناگهانی معافیت شهریه و ناتوانی مالی تصمیم گرفتند به طور گروهی استعفا دهند.

رتبه‌های بالای دانشجویان افغانستانی در کنکور کارشناسی ارشد نشان‌دهنده ظرفیت و دانش بالای آنهاست. این دانشجویان عضوی از خانواده بزرگ نیروی انسانی ایران هستند و انصراف دسته‌جمعی آنها آثار تلخ اجتماعی خواهد داشت. با توجه به اینکه بیشتر دانشجویان افغانستانی حائز رتبه‌های زیر 100 متولد ایران هستند؛ سؤال اصلی اینجاست که چرا در وضعیتی که تربیت نیروی انسانی متخصص و ماهر از اولویت‌های بالای هر کشوری به شمار می‌رود، وزارت علوم مانع از شکوفایی استعدادهای جوانان در کشور می‌شود؟ همچنین اینکه چرا در سیاست‌های دانشگاهی کشور افغان‌ها همواره در حاشیه بوده‌اند، محل سؤال است.

سایه تبعیض‌های اجتماعی بر روابط میان ایران و افغانستان

به فراخور گزارش، به بررسی وضعیت جامعه دانشگاهی افغان‌ها و عراقی‌ها در ایران پرداختیم، ولی تفاوت میان پذیرش دانشجویان این دو کشور در میان دانشگاهیان ایران تفاوت‌های زیادی دارد و همان‌گونه که مشخص است، آن‌گونه که توجه به دانشجویان عراقی برای تحصیل در ایران داریم، توجه برای ادامه تحصیل دانشجویان افغان وجود ندارد.

روابط اجتماعی پارامتری است که در هر کشوری می‌تواند بر گزاره‌های سیاسی تأثیرگذار باشد؛ در این میان حس غرور و میهن‌پرستی هیچ کشوری اجازه نمی‌دهد مردمش در کشور دیگری تحقیر شوند. همان‌گونه که دانشجوی ایرانی در استرالیا یا هر نقطه دیگری نباید تحقیر شود و وظیفه وزارت امور خارجه پیگیری موارد این چنینی است، افغان‌ها نیز هرچند به دلیل اوضاع نامساعدشان پناهنده ایران شده‌اند، تمایل ندارند تحقیر شوند. 

وزارت علوم تحت تأثیر برخی باورها با ریشه موهوم و نادرست اجتماعی افغان‌ها را از تحصیلات عالیه محروم کرده است و آنها در زمینه علوم دانشگاهی به حاشیه رانده شده‌اند. نباید از نظر دور داشت که در زمینه سیاسی و قدرت منطقه‌ای ایران حرف نخست را در منطقه می‌زند و از حمایت‌های دولت عراق برخوردار است و با کمی هزینه و سرمایه‌گذاری اجتماعی و علمی که می‌تواند حمایت بیشتر از دانشجویان افغان را به عمل آورد، می‌توانیم از سرمایه دولت افغانستان در راستای منافع سیاسی خود استفاده کنیم و حمایت‌های آنها را از خود شاهد باشیم.

انتهای پیام/4106/4033/پ