مطالعات میان‌رشته‌ای قرآن؛ شاه‌کلید اسلامی‌سازی علوم انسانی

به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری آنا - از نظر منابع معرفت، تعلیم و تربیت می‌تواند از منابعی؛ چون عقل، تجربه، شهود و وحی تغذیه شود؛ لذا جایگاه وحی در پشتیبانی نظری از فرایند تربیت اهمیت دارد؛ همان‌گونه که مجموعه گرایش‌های علوم تربیتی و تلاش‌های متخصصان به توصیف و سپس تجویزاتی منتهی می‌شود؛ بهره‌گیری از توصیفات و تجویزات وحی در علوم تربیتی به دلیل حجیت و جامعیت آن، ارزش به‌سزایی دارد؛ از طرفی، تربیت انسان موحد نه بدون وحی میسر است و نه بدون رهبر وحی‌شناس و عامل به آن، پس باید انسانی باشد که مستقیم یا با واسطه، حامل آن وحی، مبین و مفسر و حافظ آن از هرگونه تحریف و نیز مجری آن باشد؛ بنابراین توجه به دو عنصر اساسی کتاب و سنت در کسب معارف تربیتی حائز اهمیت است.

انسانی که به دنبال رسیدن به کمال شایسته است، باید خود و هدف و راه رسیدن به آن را بشناسد؛ و این نقش شناساننده را در رتبه نخست کتاب آسمانی، و در مرتبه دیگر رسول اکرم(ص) و ائمه معصومین(ع) به عهده دارند؛ بنابراین، تربیتی که قرآن ارائه دهنده آن است برترین و کامل‌ترین نوع تربیت است؛ پس محور اصلی و مقصود اصیل علوم وحیانی، تعلیم و تزکیه جامعه انسانی است؛ بنابراین چون مقصود حقیقی انسان، نیل به کمال مطلق و قرب خدای سبحان است، فقط چیزی به حال راه و هدفش سودمند است که از خداوند باشد؛ از سوی دیگر، اعتماد به عقل برهانی در برابر دلیل معتبر نقلی به عنوان حجت شرعی از یک سو، و لزوم اجتهاد پویا و استخراج فروع تازه از اصول کهن از سوی دیگر و تبدیل فروع فرسوده و غیر مورد ابتلاء به فروع نو و محل ابتلا از سوی سوم، اموری هستند که شریعت و منهاج خاتم را به‌طور جامع کارآمد می‌سازد(جوادی آملی، 1385، 124).
هدایت علمی قرآن نیز هر آن به‌گونه‌ای مخصوص رخ می‌نماید و سوال علمی هر صاحب نظری را پاسخ می‌دهد و اگر نشان «یسئله من فی السموات و الارض کل یوم هم فی شأن»(الرحمن، 29) را در جهان علم جستجو کنیم، تنها قرآن کریم توان آن را دارد که درباره تمام مکاتب اعتقادی، فرهنگی، اقتصادی، نظامی و سیاسی نظر دهد و خطوط کلی صحت و سقم آن را بیان کند و خطوط جزئی آن را به اجتهاد مستنبطان باطن‌بین و دوراندیش واگذارد که از دو جناح عقل و نقل مدد می‌جویند(جوادی آملی، 1385، 131).

از این رو، وحدت و هماهنگی همه جانبه طلایه‌داران علوم قرآنی آنان را در بهتر فهمیدن بلندای معانی وحیانی کمک می‌کند؛ لذا فراخوان همگانی قرآن کریم، اعتصام به این حبل متین است؛ نه بدین معنا که هر کسی جداگانه از قرآن بهره گیرد و به فهمیده خاص خویش بسنده کند، بلکه باید همگان با هم قرآن را بفهمند تا در پرتو تضارب و تبادل آرا، پرسش‌های عمیق‌تری به پیشگاه قرآن عرضه گردد، سپس پاسخ دقیق‌تری دریافت شود؛ بنابراین، رهنمودهای علمی محض، روش ناتمام در تربیت است و رهبری‌های عملی محض نیز تربیت ناقص است و بهترین روش هدایتگرانه آن است که رهبری کوشش در پرتو رهنمود بینش صورت پذیرد.

لذا بهره‌مندی از هر دو ظرفیت کوشش‌های علمی و معارف الهی در تربیت انسان این ضرورت را ایجاب می‌کند تا با هم‌افزایی معارف، روش‌ها، منابع و متخصصان علوم روز و اندیشمندان معارف قرآنی وارد عرصه «مطالعات میان‌رشته‌ای» شد؛ چراکه میان‌رشتگی باعث تحول تاریخی یک رشته علمی و منجر به پیوند معرفت‌شناختی و هستی‌شناختی آن با یک علم دیگر می‌شود و علاوه بر کثرت‌گرایی معرفت‌شناختی، دلالت بر نوعی کثرت‌گرایی روش‌شناختی نیز دارد.

خطاپذیری دانش بشر، ماهیت مکمل‌سازی و چندتباری بودن دانش، ضرورت رویکرد جدی به مطالعات میان‌رشته‌ای را در علوم انسانی ایجاب می‌کند (ابراهیمی، 1393). میان‌رشته‌ای برنامه پژوهش مبتنی بر کثرت‌گرایی یا روش‌شناسی است که فرد محقق و پژوهشگر از سطح واحد و محدود به یک حوزه از دانش فراتر رفته و نسبت به دانش‌های مختلف ناظر بر مسئله‌ای واحد توجه نشان می‌دهد(فرامرز قراملکی، 1380).

باتوجه به تخصصی شدن فهم قرآن کریم و ورود به عرصه مطالعات میان‌رشته‌ای، این فهم از دو منظر قابل تقسیم است؛ روشی و محتوایی؛ از منظر روش، به‌مواردی چون کلامی، فلسفی، عرفانی و... تقسیم می‌شود و از منظر قلمرو محتوا می‌توان قرآن را به موضوعاتی خاص؛ مانند تربیت، اخلاق، اقتصاد، سیاست، مدیریت و... اختصاص داد؛ فهم تربیتی از قرآن کریم درمیان دیگر تفسیرهای تخصصی، جایگاه خاص دارد؛ زیرا کاملا در راستای هدف کلان قرآن کریم بوده و شالوده این کتاب آسمانی تغییر در جهت تربیت متعالی انسان است؛ به همین مناسبت، فهم تربیتی، کاملا همسو با روند کلی قرآن است.

منابع:

1.ابراهیمی، مرتضی. (1393). بررسی ضرورت‌های مطالعات میان‌رشته‌ای در حوزه علوم انسانی، فصلنامه مطالعات میان‌رشته ای در علوم انسانی، دوره ششم، شماره2.
2.اعرافی، علیرضا (1393). تفسیر تربیتی. قم: مؤسسه اشراق و عرفان.
3.جوادی آملی، عبدالله. (1375). رسالت قرآن، چاپ دوم، تهران، رجا.
4.نوذری، محمود. (1393). بررسی وضعیت دانش تعلیم و تربیت اسلامی به منزله رشته علمی و دانشگاهی، دوفصلنامه تربیت اسلامی، س9، ش 19.

* دانش‌آموخته دوره دکتری الهیات دانشگاه آزاد اسلامی - واحد تهران مرکزی

 انتهای پیام/ 4096