تهدیدات محیط پیرامونی، تعیین کننده عمق استراتژیک ایران است

حوزه دفاعی و امنیتی گروه سیاسی خبرگزاری آنا ـ سعید امینی، عمق استراتژیک یا عمق راهبردی، یک واژه مطرح در ادبیات نظامی است که امروز کاربرد زیادی در معادلات قدرت و نفوذ منطقه‌ای کشورها دارد. این واژه از مفاهیم اساسی برای تحلیل رخدادهای جهان امروز است که می‌تواند میزان نفوذ یک کشور را در منطقه مشخص کند و پشتوانه خوبی برای اعمال سیاست‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای کشورها باشد.

رهبران و فرماندهان سیاسی؛ تعریف‌کنندگان عمق استراتژیک

عمق استراتژیک، مفهومی است که توسط رهبران سیاسی و فرماندهای نظامی تعریف می‌شود و آن قدر مهم است که رهبر معظم انقلاب اسلامی بارها بر آن تأکید داشته‌اند.
ایشان در بخشی از بیانات خود در جمع دانشجویان دانشگاه علم و صنعت در رابطه با اهمیت عمق استراتژیک تأکید کرده‌اند: «تکیه‌گاه یک ملت به عمق استراتژیک اوست. دشمنان نمی‌خواهند ملت ایران و نظام جمهوری اسلامی از این حمایت و طرفداری‌ای که از او در کشورهای مختلف می‌شود - که البته بی‌نظیر هم هست- برخوردار باشد. دشمن نمی‌خواهد این ارتباط برقرار باشد. جمهوری اسلامی باید حفظ این عمق راهبردی را از وظایف خودش بداند. این، جزو آن شاخصه‌های اصلی است.» (دیدار با دانشجویان دانشگاه علم و صنعت، (1387/09/24)).

یکی از ویژگی‌های عمق استراتژیک نظام‌های سیاسی، پویایی آن است؛ یعنی باید عمق استراتژیک کشورها بر اساس مقتضیات و شرایط منطقه و محیط جغرافیایی مدام در حال بازتعریف باشد و نباید آن‌را فقط محدود به یک مکان خاص کرد. عمق راهبردی یک کشور، نیارمند پشتوانه و یا ویژگی‌هایی است که عامل دفاعی و فرهنگ در توسعه عمق راهبردی تأثیرگذار هستند و در ادامه به این دو عامل پرداخته خواهد شد.
توان نظامی و عمق استراتژیک
هیچ کشوری بدون بهره‌مندی‌ از توان بالای نظامی نمی‌تواند ادعا کند که عمق استراتژیک دارد. در واقع عامل سخت‌افزاری، اصلی‌تری ملاک و پشتوانه منافع راهبردی و نفوذ منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران است. رهبر معظم انقلاب اسلامی در این رابطه می‌گویند: «جمهوری اسلامی از مؤلفه‌های قدرت، به‌طور قطع دست نخواهد کشید؛ که یکی از مؤلّفه‌های قدرت، نیروی دفاعی است» (بیانات در دیدار مسئولان نظام، 1397/03/02))

عامل فرهنگ و عمق استراتژیک

فرهنگ، از دیگر ابزارهای گسترش عمق استراتژیک است و امروزه تمامی دولت‌ها سعی می‌کنند به بعد نرم‌افزاری قدرت که ابزار فرهنگ را شامل می‌شود بیشتر از بعد سخت‌افزاری توجه کنند. زبان، دین، مذهب، افکار عمومی و باورهای غیرمذهبی از جمله عوامل فرهنگی توسعه عمق استراتژیک است.
برای نمونه: ایران اشتراکات زبانی و تاریخی بسیاری با کشورهای منطقه دارد و عامل زبان و تاریخ می‌تواند زمینه همکاری و توسعه عمق راهبردی را هموار سازد. از این رو جمهوری اسلامی ایران فرصت مناسبی برای ایجاد همکاری با کشورهای فارسی زبان منطقه را دارد و زبان فارسی می‌تواند بستری مناسب برای گسترش فرهنگ ایرانی اسلامی و بسط نفوذ جمهوری اسلامی را در منطقه فراهم کند.
مقام معظم رهبری درباره ارتباط زبان با گسترش عمق استراتژیک جمهوری اسلامی فرموده‌اند: «یکی از وظایف اصلی سفیران فرهنگی، ترویج زبان فارسی از طریق پیگیری کرسی‌های زبان فارسی در مراکز علمی و دانشگاهی است تا علاوه بر تمدن و تاریخ ایران، ایران فعلی و ارزش‌ها و موفقیت‌هایش نیز به دنیا معرفی شود» (دیدار با وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، (1388/12/11))

همچنین یکی دیگر از تأکیدات رهبر معظم انقلاب اسلامی در خصوص تأثیرگذاری فرهنگی جمهوری اسلامی بر افکار عمومی ملت‌هاست به‌ویژه ملت‌های مسلمان که با استفاده از این ابزار خواهیم توانست سیاست‌های ضد ایرانی و جنگ نرم دشمنان را علیه کشورمان خنثی کنیم. امروز ایران در جایگاهی قرار دارد که به ملت اثرگذار فرهنگی در میان افکار عمومی جهان اسلام تبدیل شده است. لذا دشمن برای جلوگیری از نشر فرهنگ انقلاب اسلامی، فرهنگ مقاومت و روحیه استکبارستیزی در میان مسلمانان، تمامی تلاش خود را برای از جذابیت انداختن فرهنگ ایرانی اسلامی و جایگزینی آن با فرهنگ غربی به کار گرفته است.

رهبر معظم انقلاب اسلامی در این رابطه تأکید کرده‌اند: «استکبار می‌داند که ‌دل‌های مردم در بسیاری از کشورهای اسلامی‌از شمال آفریقا تا شرق آسیا، با جمهوری اسلامی ایران است. و ‌این کشورها، عمق سیاسی و استراتژیک‌ ایران اسلامی ‌محسوب می‌شوند.» (بیانات در دیدار اعضای مجمع جهانی اهل ‌بیت (ع) (1376/11/14)).

انقلاب اسلامی ایران، به روحیه هویت‌خواهی اسلامی جوامع مسلمانجان تازه‌ای داده و الگویی مناسب برای جنبش‌های اسلامی تلقی می‌شود. با برپایی نظام اسلامی در ایران، مسلمانان سراسر جهان هویتی تازه یافتند و عزت و شخصیت اسلامی را برای نخستین بار پس از تحمل سال‌ها استعمار و استثمار حس کردند و برای رهایی از استعمار و تحقیر قدرت‌های استعماری و استکباری، انگیزه‌ای مضاعف گرفتند و در همه جای دنیای اسلام، روحیه‌ افتخار به اسلام و مسلمان بودن رو به رشد و گسترش گذاشت.
رهبر معظم انقلاب اسلامی درباره اثرگذاری انقلاب اسلامی بر هویت بخشی به ملل مسلمان منطقه بیان کرده‌اند: در بسیاری از کشورهای اسلامی، حاکمیت دین و عزت و استقلال اسلامی، شعار مبارزان و جوانان و روشنفکران شد و خیل عظیمی از جوانان آنان، منش و رفتار جوانان ایرانی را الگوی خود قرار دادند». (پیام به ملت ایران به‌مناسبت بیستمین سالگرد انقلاب اسلامی‌ (1377/11/21)). همچنین ایشان در جای دیگری می‌فرمایند: «نهضت جهانی اسلام، یک شخص نیست که ترورش کنند؛ یک سازمان نیست که منحلش کنند؛ یک دولت نیست که منزوی‌اش کنند؛ بلکه یک پدیده‌ فرهنگی و توده‌ای و عمومی است. ما باید هوایش را داشته باشیم و باید مراقب باشیم. نفس اعلام مواضع اسلامی در دنیای اسلام، اعتبار ما را افزایش می‌دهد و برای ما امتیاز است و نشان‌دهنده‌ عمق استراتژیک ما و کمک‌کننده به ماست». (بیانات در دیدار جمعی از مسئولان وزارت امور خارجه (1383/05/25))
بازتعریف دوباره از حوزه عمق راهبردی با آغاز بیداری اسلامی
همان‌طور که بیان شد پویایی و انعطاف‌پذیری از ویژگی‌های عمق استراتژیک است و کشورها بر اساس شرایط سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و امنیتی مناطق بر اساس توانایی‌هایشان و منافع ملی اقدام به تعریف عمق راهبردی خود می‌کنند. جمهوری اسلامی ایران به واسطه قرار گرفتن در ناامن‌ترین منطقه جهان که نزاع‌های مذهبی، حضور قدرت‌های فرامنطقه‌ای و رقابت‌های تسلیحاتی در آن به بالاترین حد خود رسیده است، وادار شده تا در راستای حفظ بقا و دفاع از مرزهای جغرافیایی و صیانت از امنیت ملی و همچنین دفاع از جان و مال و موجودیت سرزمینی کشورهای همسو به ارتقای قدرت بازدارندگی و حضور فعال منطقه‌ای مبادرت ورزد.
آغاز بیداری اسلامی و خیزش‌های مردمی در غرب آسیا، موجب پیچیده‌تر شدن بحران‌های امنیتی در منطقه شد و نگرانی‌هایی را برای دولت‌های منطقه به ارمغان آورد و به تبع آن هر کدام از این دولت‌‌ها تلاش می‌کردند تا مسیر این جنبش‌های اسلام خواهی را با منافع ملی و امنیتی خود همسو سازند. لذا کشورهایی نظیر آمریکا و متحدان منطقه‌ای او از هراس افزایش عمق راهبردی ایران در غرب آسیا، مسیر این جنبش‌های تحول‌خواه اسلامی را منحرف ساختند و با تقویت عناصر مخرب منطقه‌ای همچون داعش و سایر گروه‌های تروریستی و همچنین با تقویت نیروهای سیاسی مخالف داخلی همسو با سیاست‌های آمریکا در سوریه، عراق، یمن و لبنان تلاش کرده‌اند تا محیط پیرامونی ایران را ناامن و در نهایت کشورمان را مجبور به عقب‌نشینی از عمق استراتژیک خود کنند که در صورت موفقیت‌آمیر بودن اهداف آن‌ها، انزوای ایران و کشانده شدن دامنه ناامنی‌ها به داخل مرزها را حتمی می‌کرد.
محافل دانشگاهی، محل تحلیل و واکاوی مفهوم عمق استراتژیک هستند نه رسانه‌های عمومی
مفهوم عمق استراتژیک بسیار پیچیده‌است و در محافل آکادمیک و اندیشکده‌ها قابل تحلیل و واکاوی هستند. تحلیل‌های شخصی نمی‌توانند تعریف دقیقی از عمق راهبردی کشور ارائه دهند؛ زیرا باید تحلیل‌های جمعی و دور از هرگونه جهت‌گیری سیاسی، این مفهوم را مورد واکاوی قرار دهند. همچنین متفکران دانشگاهی باید مراقب باشند تا مبادا تحلیل‌هایشان در حوزه تشخیص عمق استراتژیک کشور باعث انشقاق داخلی و سردرگمی افکار عمومی مردم و مأیوس شدن آن‌ها از سیاست‌های راهبردی و منطقه‌ای نظام شود. قشر دانشگاهی هم متفکر می‌تواند باعث اجماع ملی و همسو کردن افکار توده مردم با سیاست‌های نظام شود و هم در این حوزه گسست ایجاد کند.
در روزهای اخیر، یکی از اساتید مطرح حوزه علوم سیاسی و عضو هیأت علمی دانشگاه تهران در برنامه «این جمهوری اسلامی» که از شبکه چهار سیما پخش می‌شود گفته است «جمهوری اسلامی ایران عمق استراتژیک خود را اشتباه تعریف کرده و باید عمق استراتژیک ما در آسیای میانه، قفقاز و یا آسیای جنوب شرقی تعریف می‌شد؛ اما اشتباهی در جای دیگری تعریف شد که پس از این همه سرمایه‌گذاری شاید مجبور شویم این مناطق را ترک کنیم».اشاره غیر مستقیم این استاد مطرح علوم سیاسی به تعریف عمق استراتژیک ایران در سوریه، لبنان و عراق است که آن‌را اشتباه می‌‎داند و هزینه‌های جانی و مالی که صرف آن کردیم را مخالف منافع و امنیت ملی کشور تلقی می‌کند.
البته اساتید کشور به دلیل جایگاه علمی می‌توانند آزادانه یافته‌های علمی خود را در قالب مقاله، کتاب و یادداشت منتشر کنند اما این‌که در رسانه ملی و با توجه به هجمه تبلیغاتی و جنگ روانی دشمن علیه ایران این‌گونه مطالب مطرح شود، می‌تواند افکار عمومی را علیه سیاست‌ خارجی و حتی منافع ملی دچار شبهه کند. به‌ویژه در این شرایط که دشمن در تلاش برای ایجاد ناامنی داخلی و مأیوس کردن مردم و بدبین کردن آن‌ها نسبت به تصمیمات کلان جمهوری اسلامی ایران هستند. لذا طرح این‌گونه مباحث در فضای رسانه‌ای کشور صحیح نیست،؛ زیرا رسانه در این شرایط تنها ابزار وحدت و انسجام بخش ملی است.

عدم موفقیت در توسعه عمق استراتژیک منطقه‌ای به معنای توفیق نداشتن در سایر مناطق است
حضور مستشاری نظامی ایران در سوریه بر اساس اعلام مقامات رسمی کشورمان با دعوت و خواسته این کشور بوده و همین موضوع در مورد عراق هم صدق می‌کند. جابری انصاری، دستیار ارشد وزیر امور خارجه کشورمان در امور ویژه سیاسی در گفت‌وگویی در این باره تأکید کرده است: «ایران به درخواست دولت مشروع سوریه در این کشور حضور دارد و دلیل آن هم شرایط خاص این کشور است و حضور بیشتر ایران در سوریه به توافقات میان دولت سوریه و ایران، شرایط میدانی و همچنین اوضاع سیاسی در سوریه بستگی خواهد داشت».
همچنین با گسترش دامنه عملیات‌های تروریستی داعش و سقوط دومینووار شهرهای سوریه و عراق که دنیا را در بهت فرو برده بود، مداخله نظامی ایران برای مقابله با اشرار و تروریست‌ها به‌دلیل تأمین امنیت ملی و حفظ مرزهای جغرافیای کشور امری ضروری و منطقی به شمار می‌آید.
همان‌طور که گفته شد توان دفاعی عامل تعیین‌کننده پشتوانه عمق استراتژیک کشورهاست و لذا بر اساس تهدیدات مشترک و یا تهدیدات تروریستی، کشورمان مجبور به تعیین و توسعه عمق استراتژیک خود در سوریه و عراق بود و باید برای حفظ امنیت‌مان در این دو کشور هزینه می‌کردیم؛ در غیر این‌ صورت در رقابت منطقه‌ای با کشورهای رقیب و دشمن به بازیگری بازنده تبدیل می‌شدیم و نفوذ منطقه‌ای ایران به پایین‌ترین میزان خود می‌رسید. باید مدنظر قرار داد وقتی کشوری نتواند در محیط پیرامونی خود عمق استراتژیکی به دست آورد، به‌طور قطع در سایر مناطق هم موفق نخواهد شد و بی‌تردید اولویت تمامی کشورها در تعریف عمق راهبردی، منطقه‌ مورد زیست آن‌هاست.

رهبر معظم انقلاب اسلامی درباره حضور ایران در سوریه و عراق می‌فرمایند: «علت حضور ایران در سوریه و در منطقه غرب آسیا، یاری رساندن به مقاومتی بود که در مقابل ظلم وجود داشت و جبهه مقاومت به برکت یاری و کمک‌هایی که شد و با شجاعت نیروهای سوری توانست بر تروریست‌هایی که به‌وسیله آمریکا و غربی‌ها و مزدوران آن‌ها همچون سعودی‌ها به‌وجود آمده بود، غلبه کند و آن‌ها را شکست دهد». (در دیدار مسئولان نظام و سفرای کشورهای اسلامی(1397/01/25)).

بنابراین آن دسته از افرادی که معتقدند ایران در نبرد با تروریست در سوریه و عراق نباید حضور پیدا می‌کرد، باید مدنظر داشته باشند که کشورها بر اساس مؤلفه‌های خود اقدام به دفع تهدیدات و توسعه عمق استراتژیک می‌کنند و اگر ما با برای مهار بحران سوریه و عراق و مقابله با آتش‌افروزی‌های کشورهایی همچون عربستان و آمریکا وارد این کارزار نمی‌شدیم و در این خصوص هزینه نمی‌کردیم بعدها هزینه‌های بیشتری متوجه امنیت ملی ما می‌شد.

محمدصادق کوشکی عضو هیأت علمی دانشگاه تهران در گفتگو با خبرنگار حوزه دفاعی و امنیتی خبرگزاری آنا به صحبت‌های این استاد علوم سیاسی واکنش نشان داد و این ادعاها را بدون پشتوانه و استدلال علمی دانست و گفت: در بحث علمی به همراه هر ادعایی یک استدلالی باید مطرح شود؛ در غیر این صورت ممکن است هرکس بگوید که عمق استراتژیک ما قطب جنوب یا نیوزلند است. لذا جنس استدلال مهم‌تر از جنس گوینده است. اگر غیر از این باشد حرف او غیرعلمی است و ارزش بحث هم نخواهد داشت.
وی افزود: ممکن است کسی بیاید یک ادعایی را مطرح کند و بعضی از عوام هم که درک علمی ندارند این سخنان را بپذیرند که نام آن عوام‌فریبی است. اما اگر کسی برای خودش شأن دانشگاهی و علمی قائل است باید تمامی ادعاهای خود را با استدلال ثابت کند. اما تا به امروز استدلالی از جانب گوینده این جمله که عمق استراتژیک ایران خارج از منطقه است، نشنیده‌ایم.

انتهای پیام/4003/ن