«شورای عالی انقلاب فرهنگی»، «سند دانشگاه اسلامی» و 4 دهه تلاش برای تغییر در دانشگاه
امام خمینی(ره) بارها تاکید کردند دانشگاه‌های ما باید اسلامی باشند و «دانشگاه اسلامی» دانشگاهی است که در خدمت مردم و نیازهای جامعه باشد، بر ای رسیدن به همین هدف شورای عالی انقلاب فرهنگی تشکیل شد، شورایی که در مسیر حرکت خود فراز و نشیب‌های بسیاری داشته‌است.
گروه دانشگاه خبرگزاری آنا- مسعود کیخا؛ در پی پیروزی انقلاب اسلامی، برای تحولات بنیادین در حوزه‌ها و دستگاه‌های مختلف کشور احساس نیاز شد، البته در این بین بنیان‌گذار کبیر انقلاب اسلامی، توجه خود را معطوف به دستگاه‌های فرهنگی به ویژه دانشگاه به عنوان بنیان‌های فرهنگی کشور و مقوم جمهوری اسلامی نمود و در یکی از بیاناتشان در تشریح ضرورت تحول بنیادین در فرهنگ دانشگاه‌ها فرمود: «ما از حصر اقتصادی نمی‌ترسیم. ما از دخالت نظامی نمی‌ترسیم. آن چیزی که ما را می‌ترساند وابستگی فرهنگی است. ما از دانشگاه استعماری می‌ترسیم.»
شورای انقلاب پس از ملاقات با امام خمینی طی بیانیه‌ای در 29 فروردین 59 به دانشگاه‌ها تکلیف کرد که باید از حالت ستاد عملیاتی بعضا مسلحانه گروههای گوناگون خارج شود و سه روز مهلت برای برچیده شدن دفا‌تر و تشکیلات گروهها در دانشگاه‌ها معین کرد، همچنین به دانشگاه‌ها اعلام شد که امتحانات دانشگاهی باید تا ۱۴ خرداد به پایان برسد و از ۱۵ خرداد دانشگاه‌ها تعطیل شود؛ هدف تعطیلی دانشگاه اصلاح نظام آموزشی کشور عنوان شد.
خرداد 1359 امام خمینی دستور تشکیل ستاد انقلاب فرهنگی را صادر کرد، اعضای این ستاد ماموریت داشتند با استفاده از رای صاحب نظران و افراد فرهیخته و مومن به جمهوری اسلامی، شورایی تشکیل دهند و برای رشته‌های مختلف و خط‌مشی فرهنگی آینده دانشگاه‌ها برنامه‌ریزی کنند.
ستاد انقلاب فرهنگی طبق فرمان امام (ره) ملزم بود که در برخورد با مسائل دانشگاهی فعالیت‌های خود را بر تربیت استاد و گزینش افراد شایسته برای تدریس در دانشگاه‌ها، گزینش دانشجو، اسلامی‌کردن جو دانشگاه‌ها و تغییر برنامه‌های آموزشی دانشگاه‌ها، به صورتی که محصول کار آنها در خدمت مردم قرار گیرد متمرکز کند.
امام خمینی در دو مقطع زمانی در سال‌های 62 و 63 ستاد انقلاب فرهنگی را ترمیم کرد و به جهت تقویت آن اعضایی را اضافه نمود و در نهایت در سال 63 که برای بار دوم این ستاد را ترمیم نمودند شورای عالی انقلاب فرهنگی با ترکیبی جدید تشکیل شد.
امام خمینی بارها تاکید کردند که جمهوری اسلامی باید دارای دانشگاه اسلامی باشد و به دلیل احساس نیاز به همین ضرورت نیز تشکیل شورای عالی انقلاب فرهنگی را در راس برنامه‌ها جهت تعیین خط مشی فرهنگی قرار دادند. پس از امام خمینی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای نیز بارها مسئولین را بر ایجاد دانشگاه اسلامی ترغیب نمودند و به مانند امام این هدف را یکی از ضروریات دانستند.
درخواست امام از شورای عالی انقلاب فرهنگی چه بود؟
اصلی‌ترین هدف امام خمینی از تشکیل این شورا را می‌توان ایجاد دانشگاه اسلامی نامید، دانشگاهی که ایشان شاخص‌‌ها و محورهایی برای آن مشخص نمود. امام خمینی در 1 اردیبهشت سال 53 در سخنرانی پس از بحث‌هایی درباره تعطیلی دانشگاه‌ها و انقلاب فرهنگی، بر اسلامی شدن دانشگاه و تغییر بنیادین دانشگاه‌ها به عنوان یک ضرورت برای جمهوری اسلامی ایران تاکید نمود. ایشان در تشریح نظر خود درباره دانشگاه اسلامی به صراحت اظهار کردند:
«آنچه که ما می‌خواهیم بگوییم این است که دانشگاه‌های ما، دانشگاه‌های وابسته است. دانشگاه‌های ما اشخاصی را که تربیت می‌کنند، تعلیم می‌کنند، اشخاصی هستند که غرب‌زده هستند. ما می‌گوییم که دانشگاه‌های ما یک دانشگاه‌هایی که برای ملت ما مفید باشد، نیست.»
«بعضی گمان کردند که کسانی که اصلاح دانشگاه‌ها را می‌خواهند و می‌خواهند دانشگاه‌ها اسلامی باشد این است که گمان کردند علوم دو قسم است؛ علم فیزیک یکی اسلامی است، یکی غیر اسلامی...» ایشان در ادامه در برداشت برخی از دانشگاه اسلامی فرمود: «بعضی توهم کردند که این‌ها که قائلند به اینکه باید دانشگاه‌ها اسلامی بشود؛ یعنی فقط علم فقه و تفسیر و اصول در آنجا باشد...این‌ها اشتباهاتی است که بعضی می‌کنند، یا خودشان را به اشتباه می‌اندازند.»
ایشان در ادامه هدف خود از دانشگاه اسلامی را در سه محور اصلی تبیین کردند: «آنچه که ما می‌خواهیم بگوییم این است که دانشگاه‌های ما، دانشگاه‌های وابسته است. دانشگاه‌های ما اشخاصی را که تربیت می‌کنند، تعلیم می‌کنند، اشخاصی هستند که غرب‌زده هستند. ما می‌گوییم که دانشگاه‌های ما یک دانشگاه‌هایی که برای ملت ما مفید باشد، نیست.»
بنیان‌گذار انقلاب اسلامی در بخش دیگری از سخنانشان توضیح دادند: «ما که می‌گوییم باید بنیاد این‌ها تغییر بکند، می‌خواهیم بگوییم که دانشگاه‌های ما باید در احتیاجاتی که ملت دارند، در خدمت ملت باشند... دانشگاه‌ها باید تغییر بنیانی کنند و باید از نو ساخته بشود که جوانان ما را تربیت کنند به تربیت‌های اسلامی... ما می‌خواهیم دانشگاه‌ها را طوری کنیم که جوان‌های ما برای خودشان و برای ملتشان کار کنند.»
براساس بیانات امام، می‌توان دریافت که استقلال، تربیت اسلامی و علم و عالمی که در خدمت ملت و کشور باشند دغدغه امام خمینی برای دانشگاه بود. متاسفانه بعد از گذشت سال‌ها از تشکیل شورای انقلاب فرهنگی هنوز دانشگاه‌های کشور به لحاظ ظاهر و محتوا با ملاک‌ها و شاخص‌هایی که برای دانشگاه اسلامی بیان شده است، فاصله دارند، این موضوع از مطالبات مقام معظم رهبری از مسئولان دستگاه‌های فرهنگی کشور بوده و ایشان در دیداری با مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و وزارت علوم در سال 75 از اینکه "دانشگاه امروز ما اسلامی نیست" گلایه کردند و خواستار اسلامی شدن دانشگاه‌ها شده و فرمودند: "اسلامی کردن دانشگاه‌ها به مفهوم یک تحول بنیادین است که در تاریخ این کشور، ماندگار خواهد شد".
مقام معظم رهبری در اردیبهشت 77 در جلسه پرسش و پاسخی که در دانشگاه تهران برگزار شد بر ضرورت دانشگاه اسلامی تاکید نمود و اظهار کرد: «فکر نمی‌کنم حتّی یک نفر در دانشگاه‌ها باشد که ضرورت و خوب بودن و مفید بودن آن (دانشگاه اسلامی) را احساس نکند. بنابراین، همه تکلیف دارند که در این زمینه کار کنند.» ایشان در ادامه از بدفهمی درباره اسلامی شدن دانشگاه‌ها گلایه کردند و ادامه دادند: «من هم می‌توانم این را احساس کنم که منظور از اسلامی شدن دانشگاه‌ها، همیشه و همه جا و نزد همه درست فهمیده نشده باشد. بعضی‌ها آن را خیلی محدود، کوچک و ضعیف فهمیده‌اند.»
سندی که بعد از سال‌ها تلاش برای تدوین، اجرایی نمی‌شود
پس از گذشت سال‌ها از موضوع دانشگاه اسلامی، در نهایت شورای عالی انقلاب فرهنگی سندی تحت عنوان «دانشگاه اسلامی» به عنوان سند بالادستی برای نقشه راه اسلامی کردن دانشگاه تدوین و در سال 92 به دستگاه‌های اجرایی و دانشگاه‌ها ابلاغ کرد. امروز باید دید از آن سال تا کنون چه اقداماتی برای اجرایی شدن سند انجام شده‌است.
حجت الاسلام روح‌الله حریزاوی رئیس حوزه علوم اسلامی دانشگاهیان با ارزیابی روند حرکت به سمت دانشگاه اسلامی اظهار کرد: «در برخی جهات رشد قابل‌توجهی داشته‌ایم. در برخی خروجی‌ها دانشگاه خوب و اسلامی عمل نشده است. در شاخص‌های تربیتی، معرفتی و... ضعف داریم. هنوز شبهات پوسیده دوره رنسانس را در برخی رشته‌ها می‌شنویم. شبهاتی که ده‌ها سال قبل پاسخش داده شده اما متاسفانه استادان به خاطر روحیه غرب‌فریفتگی نظریات هرمنوتیست‌های 40 سال قبل را مطرح می‌کنند در حالی که این نظریات 30 سال پیش ابطال شده است.»
کار شورای عالی انقلاب فرهنگی، تحول در علوم انسانی است، اگر به گونه‌ای در جامعه مطرح شود که طرح با شکست مواجه شده و یا اساسا از ابتدا نباید به آن ورود می‌کردیم، انگیزه‌ها کاهش پیدا می‌کند، وقتی این سخن از دهان رئیس دولت بیرون می‌آید یعنی دولت اعتقادی ندارد در این زمینه سرمایه‌گذاری و کار جدی انجام شود.
وی ادامه داد: «چرا برخی فکر می‌کنند دغدغه توسعه علمی دغدغه اسلام نیست. چرا خیال می‌کنند اسلام فقط دنبال عبادت است؟ اسلام دنبال تمدن‌سازی است؛ اساسا اسلام دین تمدن‌ساز است، چرا وقتی حرف از دانشگاه اسلامی زده می‌شود ذهن به سمت تمدن‌سازی نمی‌رود.»
سید محمد حسینی وزیر اسبق فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز از رئیس جمهور به عنوان رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی در ارائه نظریات متفاوت با رویکردهای اسلامی دانشگاه‌ها انتقاد کرد و گفت: «معنای قوه مجریه این است که اسناد بالادستی و سیاست‌های کلی نظام را اجرا کند. متاسفانه رئیس جمهور به جای اینکه مجری باشند می‌خواهند نظریه‌پرداز باشند آن هم نظریاتی که منافات و مغایرت با سیاست‌ها کلی نظام دارد. مانند بحث‌هایی که اخیرا از سوی آقای رئیس جمهور درباره تحول در علوم انسانی و اسلامی مطرح شد.»
وی افزود: «کار شورای عالی انقلاب فرهنگی، تحول در علوم انسانی است، اگر به گونه‌ای در جامعه مطرح شود که طرح با شکست مواجه شده و یا اساسا از ابتدا نباید به آن ورود می‌کردیم، انگیزه‌ها کاهش پیدا می‌کند، وقتی این سخن از دهان رئیس دولت بیرون می‌آید یعنی دولت اعتقادی ندارد در این زمینه سرمایه‌گذاری و کار جدی انجام شود.»
براساس این سند، دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی هر جامعه نماد بالاترین سطح علم و فرهنگ آن جامعه محسوب می‌شوند؛ بنابراین آموزش عالى کشور باید مبدأ تحولات علم و فرهنگ باشد. احیاى هویت تمدنى و پیشرفت جمهورى اسلامى، مستلزم رشد متوازن و همه جانبه ابعاد علمى، فرهنگى، سیاسى و اجتماعى کشور است که در مسیر تعالى آن، آموزش عالى کشور نقش پیشران و موتور محرکه را برعهده خواهد داشت.
آموزش عالى کشور رسالت‌هاى مختلفى در ابعاد فرهنگی تربیتى، آموزشى، پژوهش و فناورى و مدیریتی بر عهده دارد که باید آنها را به صورت نظام واره لحاظ نمود که مهم‌ترین آنها عبارتند از: تربیت متخصصین متعهد، خلاق، متخلق، ماهر و کارآفرین، تولید، انتقال و انتشار علم و فناورى در خدمت نیازهاى جامعه اسلامى، ساختارى کارامد و اثربخش با تعامل سازنده و اثرگذار در سطوح ملى، منطقه‌اى و فراملى.
البته اجرایی نشدن سند دانشگاه اسلامی دلایل مختلفی دارد که کارشناسان حوزه فرهنگی هر کدام از زاویه‌ای به آن نگاه کرده‌اند، حریزاوی درباره اجرایی نشدن سند دانشگاه اسلامی به خبرنگار آنا گفت: «سند زمانی که ابلاغ شد (سال92) چند ماه بعد رؤسای دانشگاه‌های کشور به دلیل تغییر شرایط سیاسی اکثرا عوض شدند و از رؤسای جدید دانشگاه‌ها مطالبه نشد. وقتی دولتی عوض می‌شود چون جریان دانشگاه متاثر از جریان سیاسی کشور است، الزاما دانشمندترین فرد دانشگاه رئیس دانشگاه نمی‌شود، بلکه هماهنگ‌ترین فرد رئیس می‌شود. راهکار و راهبردهایی در سند قرار دارد، اصلا استاد، رئیس دانشگاه، معاون و... متوجه نیست که سند از او چه مطالبه‌ای دارد چه وظایفی بر دوش او نهاده است.»
سیدمحمد حسینی اجرایی نشدن حرکت به سمت دانشگاه اسلامی را ضعف مسئولین اجرایی کشور و شورای عالی انقلاب فرهنگی دانست و در انتقادی صریح از دکتر روحانی رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی عنوان کرد: «برخی هنوز با مبنای فکری تحول علوم انسانی و اسلامی شدن دانشگاه‌ها آشنایی ندارند و تعابیر اشتباهی از این موارد دارند چگونه این افراد در راس شورای عالی انقلاب فرهنگی می‌توانند زمینه‌ساز تحول شوند؟»
همچنین دکتر کامیار ثقفی رئیس دانشگاه شاهد نبود زیرساخت‌های لازم را عامل اجرایی نشدن سند دانشگاه اسلامی دانست و گفت: «وقتی بحث از جامعه‌ای با مختصات و ویژگی‌های اسلامی می‌شود، قطعا دانشگاه آن جامعه نیز باید اسلامی باشد. به نظر می‌‌رسد تا زمانی که ساز و کارهای لازم برای اجرایی شدن سند دانشگاه اسلامی یا هر سند بالادستی دیگری فراهم نشود، تدوین سند و ابلاغ آن، ضرورتا الزامی برای محقق شدنش ایجاد نمی‌کند، و تا زمانی که ساز وکارهای نظارتی و نیازمندی‌های زیرساخت‌ها محقق نشود عملا انتظار تحقق آن تا حدودی مشکل است.»
انتهای پیام/
در گفتوگو با آنا مطرح شد؛
نقش کلیدی اتصال دانش‌بنیان‌ها به دانش جهانی برای حل مشکل نیروگاههای برق
بررسی ظرفیت دانش‌بنیان‌ها در صنایع کشور (۴۷)
