آمار مهاجرت فارغ‌التحصیلان دانشگاه شریف را دقیق‌ نمی‌دانم/ بودجه 50 برابری هاروارد نسبت به شریف

گروه دانشگاه خبرگزاری آنا- علی فراهانی؛ بعضی وقت‌ها دانشجوی یک دانشگاه مهم بودن، خودش شهرت می‌آورد و یک نوع برند به حساب می‌آید. در سال‌های اخیر دانشگاه صنعتی شریف به یکی از دانشگاه‌هایی بدل شده که بخشی از فارغ‌التحصیلان آن به خارج از کشور مهاجرت می‌کنند و مقصد بسیاری از آنان دانشگاه‌های آمریکا و کاناداست. به نظر می‌رسد دانشگاه صنعتی شریف از این نظر برای دانشگاه‌های دیگر شناخته شده است که بیشترین نخبگان از این دانشگاه درخواست پذیرش و بورسیه می‌دهند.

بنابر گزارش‌های منتشر شده دانشجویان 6 دانشگاه دولتی مانند شریف، صنعتی اصفهان، تهران، صنعتی امیرکبیر، علم‌وصنعت و فردوسی مشهد بیشترین مراجعه به اداره کل امور دانشجویان داخل وزارت علوم را برای تایید مدارک برای ترجمه و تحصیل در خارج از کشور دارند. برخی معتقدند که شریفی‌ها خودشان خوب می‌دانند که آمدن به این دانشگاه یعنی رفتن از ایران! مگر می‌شود شریفی باشی و نخواهی مهاجرت کنی! این روزها خبرهای زیادی مبنی بر مهاجرت نخبگان و دانشجویان دانشگاه‌ها به خصوص دانشگاه صنعتی شریف شنیده می‌شود که بعضی از دیدن این آمار بهت‌زده می‌شوند و برخی دیگر هم چنین ادعاهایی را رد کرده و معتقدند این آمار یا مبنای صحیحی ندارند یا از پایه و اساس دروغ هستند.

بنابر این تصمیم گرفتیم با دکتر محمود فتوحی، رئیس دانشگاه صنعتی شریف گفت‌وگو کنیم تا از حقایق میزان، آمار و دلایل مهاجرت نخبگان ایرانی به خارج، بازگشت آنان به کشور و همچنین درباره علل مهاجرت اکثر فارغ‌التحصیلان دانشگاه صنعتی شریف باخبر شویم.

در ادامه متن کامل این گفت‌وگو را می‌خوانید:

به نظر شما دلایل مهاجرت نخبگان ایرانی به خارج از کشور چه می‌تواند باشد؟

این مساله را باید از دو زاویه مورد بررسی قرار داد تا بتوانیم تحلیل بهتری راجع به مهاجرت نخبگان داشته باشیم. یکی مسئله رفتن فردی برای ادامه تحصیل که فی نفسه نمی‌تواند مورد انتقاد قرار بگیرد یا بد جلوه کند. مسئله دوم که از اهمیت بیشتری برخوردار است این است فردی که برای ادامه تحصیل به خارج از کشور رفته تصمیم بگیرد بعد از اتمام تحصیلات خود به کشور برنگردد و کشور این سرمایه بزرگ خود را از دست بدهد. لذا باید به دنبال راهکاری بود تا بتوان از این نیرویی که حالا از توانایی بیشتری برخوردار است در جهت رشد و ارتقا کشور استفاده کرد.

اگر کسی تصمیم به رفتن یا مهاجرت برای ادامه تحصیل به خارج از کشور می‌گیرد نباید هیچ‌وقت عشق و توجه به کشور و اصل خود را فراموش کند. بنده در دانشگاه‌های ایران دوره‌های کارشناسی و کارشناسی ارشد را سپری کردم و برای دکتری به خارج سفر کردم، اما برگشتم. بنابراین نمی‌توانم بگویم که هیچ‌کس کشورهای دیگر را برای ادامه تحصیل انتخاب نکند.

شما به دانشجویان و جوانانی که برای ادامه تحصیل قصد مهاجرت به خارج از کشور را دارند چه توصیه‌ای می‌کنید؟

همواره به دانشجویان و جوانان توصیه می‌کنم بعد از ادامه تحصیل به ایران بازگردند و دین خود را به کشور ادا کنند. مهمترین نکته‌ای که نباید فراموش کرد این است که اگر فرد یا افرادی بعد از فارغ‌التحصیلی به کشور برگشتند چقدر برای آنان امکان فعالیت و کار وجود دارد؟ باید شرایطی را فراهم کرد تا این افراد بتوانند یا جذب مراکز آموزشی، پژوهشی و صنعتی شوند یا خود کسب و کاری را به راه بیاندازند و حتی افرادی دیگر را نیز به کار گیرند. لذا فراهم کردن شرایطی نظیر تسهیل در قوانین و مقرارت کسب و کار و دیگر امکانات اولیه می‌تواند شرایطی را ایجاد کند تا از حضور نخبگان بهره‌مند شویم. البته این نکته را هم در پرانتز عرض کنم که رشد بی‌رویه مراکز آموزش عالی در کشور و سیل فارغ‌التحصیلان با مدارک بالا خود معضلی است که باید در جای خود به آن پرداخت.

مسئولان چگونه می‌توانند مانع از مهاجرت بی‌رویه نخبگان شوند؟

مسئولان و دستگاه‌های مختلف باید فکر کنند و چاره‌ای بیندیشند که چرا نمی‌توانند از حضور همه نخبگان برای فعالیت در ایران بهره‌مند شوند. همانطور که گفتم بنده در خارج تحصیل کردم و بر این باورم که هیچ‌جا برای هیچ فردی بهتر از وطنش نخواهد بود. همه نخبگان و افرادی که خارج از ایران تحصیل می‌کنند باید مورد تشویق قرار گیرند که به کشورشان بازگردند تا از تجربیات و یافته‌های آنان استفاده کنیم. حتی اگر کسانی به هر دلیلی تصمیم بگیرند به کشور باز نگردند باید راهکارهای لازم برای ارتباط با آنها فراهم باشد تا بتوان از تجربیات آنها استفاده کرد. این کار در بهترین حالت آن می‌تواند با تماس مداوم ایرانی‌هایی که اساتید دانشگاه‌های خوب دنیا هستند با دانشگاه‌های کشور فراهم شود. بطوری‌که این عزیزان می‌توانند برای زمان کوتاهی مثلا یک هفته تا یک ماه و حتی کوتاه‌تر به ایران بیایند و تجربیات خود را با اساتید و دانشجویان ما به اشتراک بگذارند.

این افراد می‌توانند دوره‌های فرصت مطالعاتی خود را در ایران بگذرانند یا به عنوان استاد راهنمای همکار یا استاد مشاور دانشجویان تحصیلات تکمیلی به کار گرفته شوند. خوشبختانه امروزه با پیشرفت حوزه مخابرات و اینترنت امکان ارتباط با راه‌های خیلی دور هم به راحتی به وجود آمده و دانشجویان ما می‌توانند از این پتانسیل خوبی که در ایرانیان مقیم خارج از کشور وجود دارد بهره مند شوند. ما در حال حاضر در دانشگاه صنعتی شریف از این پتانسیل تا حدودی استفاده می‌کنیم. این نکته را هم باید اضافه کنم که طی دو سال گذشته فعالیت خوبی را معاونت علمی ریاست جمهوری جهت بازگرداندن نخبگان به کشور شروع کرده و به نظر من موفق عمل کرده است.

این برنامه به این ترتیب است که معاونت علمی افرادی را که فارغ‌التحصیل دانشگاه‌های مطرح دنیا هستند را حمایت مالی می‌کند تا بتوانند به عنوان عضو هیات علمی در دانشگاه‌ها مشغول شوند یا اینکه به صورت محققین پسادکترا در دانشگاه‌ها یا مراکز تحقیقاتی به کار گرفته شوند. حتی افرادی‌که از طرف دانشگاه‌ها برای ارائه سمینار دعوت شوند مورد حمایت قرار می‌گیرند. این باعث می‌شود تا این افراد بتوانند در طول مدت زمانی‌که در کشور هستند ضمن انجام فعالیت تحقیقاتی، با دانشگاه‌ها و موسسات تحقیقاتی از نزدیک آشنا شوند و بتوانند یا به استخدام این دانشگاه‌ها درآیند یا برای خود کسب و کاری راه بیاندازند. فکر می‌کنم این یکی از برنامه‌های موفق دولت در راستای مهاجرت معکوس نخبگان بوده است. دانشگاه صنعتی شریف نیز در قالب این برنامه میزبان عده‌ای از این عزیزان بوده که در حوزه‌های مختلف کاری دانشگاه مشغول فعالیت هستند.

از امتیازات و گرنت‌های پیشنهادی کشورهای خارجی به نخبگان ایرانی اطلاعی دارید؟

کشورهای اروپایی و آمریکایی به دانشجویانی که برای ادامه تحصیل به آن کشورها رفته‌اند و می‌روند کمک‌ بیشتری می‌کنند. زیرا عمده پروژه‌هایی که در آنجا انجام می‌شود بر مبنای گرنتی است که یک عضو هیات علمی از صنعت دریافت کرده و او به راحتی می‌تواند دانشجو یا دانشجویانش را مورد حمایت قرار دهد. البته دانشگاه‌های اروپا و آمریکا نسبت به ایران از استقلال نسبی یا بیشتری در جذب دانشجو برخوردار هستند؛ جذب دانشجو در این کشورها بر مبنای ارزیابی پرونده دانشجو توسط یک استاد صورت می‌گیرد و خیلی تابع مقررات بیرونی نیست در حالی‌که ما در ایران به راحتی قادر به جذب دانشجویان نخبه برای ورود به دوره‌های تحصیلات تکمیلی نیستیم.

اکثر دانشجویان نخبه برای ورود به مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری باید مسیر آزمون متمرکز را سپری کنند، در حالی‌که بسیاری از دانشجویان نخبه علاقه‌‌مند نیستند که وارد این پروسه‌ شوند. ما به طور کامل نمی‌توانیم همه نخبگان را بدون کنکور جذب کنیم، اما تا درصدی قادر به جذب آنان هستیم. ولی ایده‌آل این است که دانشگاه‌ها برای جذب دانشجویان نخبه و با کیفیت درسی بالا از استقلال کامل برخوردار باشند تا دانشجویان تحصیلات تکمیلی را بدون کنکور و بر مبنای ارزیابی پرونده تحصیلی همانند بسیاری از دانشگاه‌های دنیا گزینش کنند.

چه دلایلی باعث شده که دانشگاه‌های برتر دنیا از حضور فارغ‌التحصیلان صنعتی شریف استقبال خوبی داشته باشند و به آنان پذیرش تحصیلی دهند؟ آیا از تعداد بازگشت دانشجویان دانشگاه شریف به کشور آماری دارید؟

آمار دقیقی از بازگشت دانش‌آموختگان یا مهاجرت دانشجویان دانشگاه شریف که برای ادامه تحصیل به کشورهای خارجی می‌روند، ندارم. آمارهایی توسط افراد بی‌اطلاع از دانشگاه‌ صنعتی شریف منتشر شده که ما را نسبت به دیگر دانشگاه‌ها به اشتباه عمده کرده است در حالی‌که من چنین گزارش‌هایی را خیلی دقیق نمی‌دانم. البته شاید یکی از دلایل آن این باشد که یک فارغ‌التحصیل شریف که قصد ادامه تحصیل در خارج از کشور را دارد می‌تواند از بهترین دانشگاه‌های دنیا پذیرش بگیرد که خوب بیشتر جلب توجه می‌کند تا یک فارغ‌التحصیل دانشگاه دیگری که از یک دانشگاه معمولی پذیرش می‌گیرد. شاید این مساله باعث شده تا صنعتی شریف در قیاس با دیگر دانشگاه‌ها بیشتر در چشم بیاید.

مرحوم مریم میرزاخانی یکی از نخبگان ایرانی بود که بعد از فارغ‌التحصیلی از دانشگاه شریف به آمریکا مهاجرت کرد. فکر می‌کنید اگر وی در ایران می‌ماند و مهاجرت نمی‌کرد تا این اندازه در کشورش مورد توجه قرار می‌گرفت؟

من نمی‌توانم درباره تفاوت‌ها و شباهت‌های دانشگاه‌ها و شرایط اعضای هیات علمی در ایران با آمریکا قیاسی داشته باشم، اما همانطور که گفتم، هم بودجه و هم امکانات دانشگاه‌های اروپا و آمریکا و شرایط آن‌ها با ایران تفاوت زیادی دارند. البته این را می‌توانم بگویم که در صورت تامین شرایط مشابه امکان رشد مریم میرزاخانی‌ها در کشور نه تنها وجود دارد بلکه بیشتر است. دانشگاهی که خانم میرزاخانی در آنجا استاد بودند تقریبا هم اندازه دانشگاه شریف است ولی بودجه آن حداقل بالغ بر پنجاه برابر دانشگاه شریف است. لذا اعتقاد دارم که دانشگاه‌های ما به خصوص دانشگاه‌های مطرح کشور نظیر دانشگاه صنعتی شریف توانسته‌اند در حد بودجه و شرایطی که دارند بسیار خوب عمل کنند.