تب خونریزی دهنده کریمه-کنگو؛ تشخیص، درمان و پیشگیری + تصاویر

به گزارش خبرنگار گروه اجتماعی آنا، بیماری ویروسی‌ موسوم به تب کریمه-کنگو که سازمان بهداشت جهانی آن را رسماً «تب خونریزی دهنده کریمه کنگو» (Crimean-Congo Hemorrhagic Fever یا CCHF) نامیده، تاکنون در آفریقا، بالکان و تعدادی از کشورهای خاورمیانه و آسیا شیوع داشته است. 200 مورد از این بیماری در اواخر جنگ جهانی دوم در میان سربازهای روس در جنگ با تاتارهای کریمه، منطقه‌ای که امروز مورد مناقشه میان روسیه و اوکراین است، مشاهده شد. در فاصله سال‌های 2002 تا 2008 بیش از سه هزار مورد ابتلا به آن در ترکیه گزارش شد و در همان سال‌ها در کوزوو نیز این بیماری شیوع پیدا کرد. در سال 2010 در پاکستان و سپس در هند مواردی از این بیماری گزارش شد و در سال 1391 خورشیدی 71 مورد ابتلا به آن در ایران گزارش شد که بر اساس گزارش‌ها در هشت مورد منجر به فوت بود.

آمار مرگ‌ و‌ میر ناشی از این بیماری در موارد متعدد شیوع در تاریخ مختلف بوده اما بر اساس آمارهای سازمان بهداشت جهانی ابتلا به «تب کریمه کنگو» در 10 تا 40 درصد از موارد منجر به فوت می‌شود.

سازمان بهداشت جهانی در مطلبی که اولین بار در ژانویه 2013 در وبسایت خود منتشر کرده و ماه گذشته مورد بازنگری قرار داده است، به علت‌ها، نشانه‌ها، تشخیص، درمان و پیشگیری این بیماری پرداخته که ترجمه‌ای از آن را در اینجا می‌خوانیم:

----

نکات کلیدی
- ویروس تب خونریزی دهنده کریمه کنگو (CCHF) مسری است و سبب خونریزی شدید می‌شود.
- نرخ مرگ‌و‌میر ناشی از شیوع بیماری CCHF به 40 درصد می‌رسد.
- این ویروس در درجه اول از کنه و دام به انسان منتقل می‌شود. انتقال انسان به انسان ناشی از تماس نزدیک با خون، ترشحات، اندام یا مایعات بدن افراد آلوده ممکن است.
- سرایت تب خونریزی‌دهنده کریمه کنگو در آفریقا، بالکان، خاورمیانه و کشورهای آسیایی در جنوب مدار پنجاه درجه شمالی رخ داده است.

- هیچ واکسنی برای پیشگیری از ابتلای انسان یا حیوانات به این بیماری وجود ندارد.
________________________________________

تب خونریزی‌دهنده کریمه-کنگو (CCHF) یک بیماری مسری ناشی از ویروسی است که از طریق کنه منتقل می‌شود(Nairovirus) و از خانواده Bunyaviridae است. ویروس CCHF سبب بیماری تب خونریزی‌دهنده شدید مسری می‌شود و نرخ مرگ‌ و‌ میر ناشی از آن 10 تا 40 درصد است.

تب خونریزی‌دهنده کریمه-کنگو در آفریقا، بالکان، خاورمیانه و کشورهای آسیایی در جنوب مدار پنجاه درجه شمالی شیوع پیدا کرده است که محدوده اصلی سکونت کنه‌ ناقل این بیماری است.

تب ویروسی خونریزی‌دهنده کریمه-کنگو در حیوانات و کنه

طیف گسترده‌ای از حیوانات وحشی و اهلی مانند گاو، گوسفند و بز میزبان ویروس CCHF هستند. بسیاری از پرندگان نسبت به این بیماری مقاوم هستند، اما شترمرغ مورد مشکوکی است و در مناطق آندمیک، جایی که آنها منشاء ابتلای موارد انسانی بوده، ممکن است در میان این گونه نیز نرخ بالای ابتلا وجود داشته باشد. مثلاً پیش از این شیوع ویروس در کشتارگاه شترمرغ‌ها در آفریقای جنوبی مشاهده شده است. بیماری در حیوانات هیچ نشانه آشکاری ندارد.

ویروس در جریان خون حیواناتی که با نیش کنه آلوده مبتلا می‌شوند، تا حدود یک هفته پس از گزش باقی می‌ماند و این امر به تداوم چرخه انتقال از کنه به حیوان و از حیوان به کنه در گزشی دیگر کمک می‌کند. اگرچه گونه‌هایی از کنه قادر به ابتلا و تبدیل شدن به ناقل ویروس CCHFهستند، کنه‌هایی از گونه Hyalomma ناقلان اصلی این بیماری محسوب می‌شوند.

انتقال
ویروس CCHF یا از طریق گزش کنه به انسان منتقل می‌شود یا انتقالش از طریق تماس با خون یا بافت حیوانات آلوده در جریان ذبح یا بلافاصله پس از آن است. اکثر موارد در افراد مرتبط با صنعت دامپروری مانند کارگران کشاورزی، کارگران کشتارگاه و دامپزشکان رخ داده است.

انتقال انسان به انسان ممکن است ناشی از تماس نزدیک با خون، ترشحات، اندام یا دیگر مایعات بدن افراد آلوده باشد. در بیمارستان نیز ممکن است به علت استریلیزه کردن نادرست تجهیزات پزشکی، استفاده مجدد از سرنگ و آلودگی تجهیزات پزشکی ابتلا به این بیماری اتفاق بیفتد.

علائم و نشانه ها

طول دوره نهفتگی بستگی به نوع ابتلا به ویروس دارد. پس از ابتلا به علت گزش کنه، دوره نهفتگی معمولا یک تا سه روز است و حداکثر نه روز. دوره نهفتگی پس از تماس با خون و یا بافت آلوده معمولا پنج تا شش روز و حداکثر 13 روز گزارش شده است.

بروز نشانه‌ها ناگهانی است. تب، درد عضلانی، سرگیجه، درد گردن و سفتی، درد پشت، سر درد، چشم‌درد و ترس از نور (حساسیت به نور) نشانه‌های بیماری هستند و ممکن است تهوع، استفراغ، اسهال، درد شکم و گلو درد در ابتدا وجود داشته باشد و سپس نوسانات خلقی شدید و احساس گیجی به وجود بیاید. پس از دو تا چهار روز، ممکن است خواب آلودگی، افسردگی و رخوت جایگزین تحریک شود و درد در ربع بالایی راست شکم قرار بگیرد و هپاتومگالی (بزرگ شدن کبد) قابل تشخیص شود.

سایر علائم بالینی عبارتند از تاکی‌کاردی (ضربان قلب سریع)، لنفادنوپاتی (بزرگ شدن غدد لنفاوی) و جوش و کهیر ناشی از از خونریزی داخل پوست، روی پوست و بر سطوح مخاط داخلی از جمله در دهان و گلو. کهیر ممکن است به بثورات بزرگتری به نام ecchymoses و پدیده‌های خونریزی‌دهنده دیگر مبدل شود.

در این موارد معمولاً نشانه‌هایی از هپاتیت دیده می‌شود و بعد از روز پنجم در افراد به شدت بیمار ممکن است تخریب سریع کلیه، نارسایی ناگهانی کبد یا نارسایی ریوی اتفاق بیفتد.

میزان مرگ و میر ناشی از CCHF حدود 30 درصد است و مرگ در هفته دوم بیماری رخ می‌دهد. بهبود بیمارانی که درمان می‌شوند، عموماً از روز نهم و دهم پس از بروز بیماری آغاز می‌شود.

تشخیص

بیماری ویروسی CCHF را با چند روش آزمایشگاهی می‌توان تشخیص داد:

- آزمون ایمونوسوربنت متصل به آنزیم (ELISA)
- آشکارسازی آنتی‌ژن
- خنثی‌سازی سرم
- واکنش زنجیره‌ای پلیمری رونوشت معکوس (RT-PCR)
- جداسازی ویروس با کشت سلولی

در بیماران مبتلا به این بیماری در مراحل حاد و کشنده و همچنین در بیمارانی که در چند روز اول بیماری هستند، معمولا واکنش پادتنی قابل اندازه‌گیری وجود ندارد و بنابراین تشخیص در این افراد با آشکارسازی ویروس و یا RNA تشخیص در نمونه‌های خون و یا بافت ممکن است.

آزمایش روی نمونه‌های بیماران بسیار خطرناک است و فقط باید تحت شرایط مهار بیولوژیکی حداکثری انجام گیرد. با این حال، اگر نمونه غیر فعال شده باشند (مثلاً با ویروس‌کش‌ها، اشعه گاما، فرمالدئید، گرما، و غیره)، می‌توان در یک محیط ایمنی روی آنها کار کرد.

درمان

رویکرد اصلی در مدیریت CCHF در جمعیت‌های انسانی، مراقبت‌های حمایتی عمومی و درمان عوارض است.
داروی ضد ویروس ریباویرین در درمان بیماری CCHF بسیار مفید بوده است. به‌ نظر می‌رسد که هر دو فرمولاسیون خوراکی و وریدی این دارو مؤثر بوده است.

کنه از گونه Hyalomma ناقل اصلی اصلی تب خونریزی‌دهنده کریمه-کنگو (عکس بالا: ماده ، پایین: نر)

پیشگیری و کنترل

کنترل CCHF در حیوانات

کنترل یا جلوگیری از ابتلای حیوانات به CCHF دشوار است و کنه به عنوان عامل چرخه‌ی «کنه به حیوان به کنه» اغلب دیده نمی‌شود و و ابتلا در حیوانات اهلی معمولا ظاهر نمی‌شود. علاوه بر این، کنه‌های ناقل متعدد و فراوان هستند، بنابراین کنترل کنه با مواد کشنده تنندگان (مواد شیمیایی مخصوص کشتن کنه) تنها گزینه واقع‌بینانه در تأسیسات دامپروری به خوبی مدیریت شده هستند.

به عنوان مثال، طی یک مورد شیوع این بیماری در کشتارگاه شترمرغ در آفریقای جنوبی ( که در بالا ذکر شد)، اقداماتی انجام شد تا اطمینان حاصل شود که در شترمرغ‌های باقی مانده، کنه وجود ندارد و آنها به مدت 14 روز قبل از کشتار در یک ایستگاه قرنطینه عاری از کنه نگه‌داری شدند. این امر خطر آلودگی حیوانات در طول کشتار را کم کرده و مانع از ابتلای انسان‌هایی شد که در تماس با دام بودند.

هیچگونه واکسنی برای جلوگیری از ابتلای حیوانات به این بیماری وجود ندارد.

کاهش خطر ابتلا به بیماری در انسان‌ها

با آنکه واکسنی غیرفعال و مشتق از مغز موش علیه CCHF در مقیاس کوچک در اروپای شرقی مورد استفاده قرار گرفته است، در حال حاضر هیچ واکسن بی‌خطر و مؤثری برای استفاده گسترده انسانی در دسترس نیست.

در غیاب واکسن، تنها راه برای کاهش ابتلا در افراد، افزایش آگاهی از عوامل خطر و آموزش به مردم در مورد اقداماتی است که آنها می‌توانند برای کاستن از قرار گرفتن در معرض ویروس به کار ببندند.

در توصیه‌های بهداشتی عمومی به چند جنبه توجه می‌شود:

+ کاهش خطر ابتلا از کنه به انسان:

- پوشیدن لباس‌های محافظ (آستین بلند، شلوار بلند)

• پوشیدن لباس با رنگ روشن که امکان می‌دهد کنه به سادگی تشخیص داده شود؛


• استفاده از مواد شیمیایی مجاز کشنده تنندگان (مواد مخصوص کشتن کنه) بر روی لباس؛


• استفاده از مواد دافع مجاز روی پوست و لباس؛


• وارسی منظم پوشش و پوست برای وجود نداشتن کنه و در صورت وجود، از میان بردن آنها به شیوه‌ای ایمن


• جست‌وجو در اصطبل و مزارع برای از بین بردن یا کنترل کنه‌های مهاجم به حیوانات؛


• پرهیز از رفتن به مناطقی که کنه‌ها در آنها فراوان هستند یا در فصل‌هایی که آنها بیش از هر وقت دیگر فعال هستند.

+ کاهش خطر ابتلا از حیوان به انسان:

• به دست کردن دستکش و پوشیدن دیگر لباس‌های محافظ در صورت سر و کار داشتن با حیوانات یا بافت‌های بدن آنها در مناطق آندمیک، به ویژه در فرایند کشتار، قصابی و جمع‌آوری در کشتارگاه یا در خانه؛


• قرنطینه حیوانات قبل از ورود به کشتارگاه و یا استعمال منظم آفت‌کش در مورد حیوانات از دو هفته قبل از کشتار.

+ کاهش خطر انتقال انسان به انسان:

- پرهیز از تماس فیزیکی با افراد مبتلا بهCCHF ؛
- به دست کردن دستکش و تجهیزات حفاظتی هنگام مراقبت از افراد بیمار؛
- شستن منظم پس از مراقبت از افراد بیمار یا معاینه آنها.

کنترل بیماری در تأسیسات مراقبت بهداشتی

کارگران مراقبت‌های بهداشتی از بیماران مشکوک به CCHF یا افرادی که ابتلا به بیماری در آنها تشخیص داده شده است، یا افرادی که نمونه‌های آنها را حمل می‌کنند یا در دست می‌گیرند، باید اقدامات احتیاطی استاندارد کنترل بیماری را انجام دهند. این اقدامات عبارتند از ضدعفونی کردن عمومی دست‌ها، استفاده از تجهیزات حفاظت فردی، شیوه‌های تزریق ایمن و رویه ایمنی برای کفن‌ و‌ دفن.

به عنوان یک اقدام احتیاطی، کارگران مراقبت‌های بهداشتی که بلافاصله پس از شیوع CCHF در منطقه از بیماران مراقبت می‌کنند، باید اقدامات احتیاطی استاندارد کنترل بیماری را انجام دهند.

نمونه‌های گرفته شده از افراد مشکوک به CCHF باید توسط کارکنان آموزش‌دیده در آزمایشگاه مجهز مناسب مورد آزمایش قرار گیرند.

توصیه‌های سازمان بهداشت جهانی مربوط به کنترل بیماری ابولا و تب خوانریزی دهنده ماربورگ باید در مورد بیماران مشکوک یا تشخیص داده شده تب خونریزی‌دهنده کریمه کنگو نیز رعایت شوند.

گزارش از: ساسان گلفر