چرا خبر تصادف پورشه زرد و سلفی با قورمه سبزی زیاد شده است؟!

به گزارش گروه رسانه‌های دیگر خبرگزاری آنا به نقل از خبرآنلاین، گفتگوی ویژه خبری درباره آسیب‌های نوپدید در زمینه ارتباطات در فضای مجازی، بود. چرایی و چگونگی این آسیب‌ها، از جمله نحوه مواجهه جامعه با مسایلی مانند گل زدن لیونل مسی به ایران، ماجرای تصادف سرنشینان پورشه زرد و مرگ مرحوم پاشایی در این میزگرد بررسی شد.

در این گفتگوی ویژه، دکتر نصرالهی نویسنده و استاد دانشگاه و دکتر کوشکی پژوهشگر و محقق و استاد دانشگاه شرکت داشتند و کامران نجف‌زاده هم نقش مجری را ایفا می‌کرد.
در ابتدای این نشست، نصرالهی گفت: من هم خبر تصادف پورشه را در فضای مجازی دیدم و متعجب شدم. در برخی خبر‌ها در نگاه اول اگر دقیق شویم، تعجب می‌کنیم چون حتی با منطق و عقل سازگار نیست. فضای مجازی، یک ویژگی‌هایی دارد که باعث می‌شود این خبر‌ها که اغلب شایعات است، به سرعت سرایت و گسترش یابد و کاربرانی که این خبر‌ها را دریافت می‌کنند، بدون تحلیل آن را به اشتراک می‌گذارند. اصطلاحی که به کار می‌برم، «انبوه خلق» است که گوستاو لوبون به کار برده و این انبوه خلق به صورت مجازی هم وجود دارد و بدون اراده، در فضایی قرار می‌گیریم که تبدیل می‌شویم به کسانی که شایعات و خبر‌ها را به اشتراک می‌گذاریم. بدون اینکه اصالت و ریشه این خبر را تحقیق کنیم.
او درباره ویژگی‌های فضای مجازی گفت: این ویژگی فضای مجازی است که پستهای افراد، خیلی امکان تحقیق درباره صحت و سقم ندارد و مسئولیت گریزی یکی از ویژگیهای این فضاست.
نصرالهی با اشاره به مرگ مادر باردار سردشتی، درباره انتشار و فراگیری این خبر در فضای مجازی گفت: از این موارد زیاد داریم. در ماجرای اسیدپاشی نیز برخی اخبار تولید و در فضای خاصی منتشر می‌شد که توسط افراد بدون تحقیق، منتشر می‌شد. مثلا تصاویر اسیدپاشی چند ساله پیش برخی شهر‌ها را می‌گفتند جدید‌ترین اسیدپاشی در تهران و اصفهان است. عکس را هم می‌دیدیم که ربطی به خبر نداشت. فضای مجازی، فرصت و تهدیدهایی دارد. یکی از تهدید‌ها، مسئولیت گریزی افرادی است که این اخبار را به اشتراک می‌گذارند. مسئولیت ناپذیری و غیرقابل شناسایی بودن افرادی که اخبار را به اشتراک می‌گذارند یک تهدید است. اگر رسانه‌ها زود اطلاع رسانی نکنند و سواد رسانه‌ای مردم پایین باشد، ضررهای زیادی به جامعه می‌زنند که غیرقابل جبران است.

فضای مجازی، غیرتخصصی و غیرجدی است

دکتر کوشکی در ادامه این گفتگو به بیان نظرات خود پرداخت و گفت: نه وقت زیادی برای تلف کردن در فضای مجازی دارم نه انگیزه‌ای. چون فضای مجازی در کشور ما، از زمانی که در قالب سنتی وبلاگ و ایمیل آمده تا الان که شده فضای دست افزارهای یارانه‌ای، توسط غیرمتخصصان به کار گرفته می‌شود. یعنی اخبار سیاسی فضای سیاسی و شبکه‌های اجتماعی، عموما توسط کسانی که تخصص در حوزه سیاست دارند، جدی نمی‌گیرند.

او گفت: مثلا پزشک به اخباری که در حوزه مجازی پخش می‌شود، نیاز ندارد. منابع تخصصی خود را نگاه می‌کند. من مثلا چون پزشکم، فیلمی را در ارتباط با مسئله پزشکی در شبکه‌های موبایلی می‌بینم و حتی پوزخند بزنم و ارزش کامنت گذاری هم به آن نمی‌دهم. ولی کسانی درگیر، تحریک و فعال می‌شوند، کسانی هستند که نسبت به آن موضوع عوامند و نظر تخصصی ندارند.
کوشکی در مقام مناظره با نصرالهی گفت: ایشان گفتند باید درباره اخبار تحقیق شود، کسی که اهل تحقیق است در فضای مجازی چه می‌کند؟ ممکن است روان‌شناس اجتماعی یا جامعه‌شناس به عنوان موضوع تحقیق به این فضا بیاید، ولی کسی که اهل تحقیق باشد اینجا نمی‌آید. خصوصیت این فضا، امکان تحقیق را سلب می‌کند. ممکن است روزی ۵۰۰ خبر به شما برسد که امکان تحقیق اصلا مهیا نیست.
در ادامه برنامه، کامران نجف‌زاده، درباره تصادف پورشه زرد گفت که فالوئرهای شخصی که عنوان شده در تصادف کشته شده، یک شبه به ۴۰ هزار نفر رسید، ماجرای گل لیونل مسی هم پیش آمد و چرا باید این مسایل در جامعه این قدر پررنگ شود؟

کوشکی در پاسخ گفت: جامعه ما احساس محور و دارای فرهنگ شفاهی و دارای انعکاس سریع است. اگر قرار است همه بنویسند، متن، منقح و پخته می‌شود، ولی وقتی چیزی می‌گویم تا زمانی که جمله تمام نشده، جواب را کف دست مخاطب می‌گذارید، این باعث حالت انفجاری در گفتگو‌ها می‌شود.
نجف‌زاده در ادامه پرسید: برخی لحن‌ها در شبکه‌های اجتماعی بازتاب جهانی دارد مانند ماجرای مسی. چرا برخی تب دارند و کامنت می‌گذارند؟

نصرالهی در پاسخ گفت: در برخی موارد که دکتر کوشکی گفت، نظر مغایری دارم. درباره سئوال شما، انبوه خلق مجازی را عرض کردم که درست مانند انبوه خلق واقعی، افکاری دارند و کارهایی انجام می‌دهند که مسئولیت را به تنهایی نمی‌پذیرند، جوگیر می‌شوند و در جمع کارهایی را می‌کنند که در فردیت خود نمی‌کنند. برخی در فضای مجحازی اینطورند. برخی مطالب و تصاویر را در آن جو انتشار می‌دهیم. حتی بعد‌ها باور نمی‌کنیم خودمان این کار را کرده‌ایم. این با انبوه خلق واقعی اشتراک دارد.
کوشکی در پاسخ گفت: اگر این را بپذیریم کسی که در انبوه خلق است، تطهیر می‌شود چون مسئولیت ندارد. اینطور نیست. اگر این را صحه بگذاریم کسی می‌گوید من به موضوعی حمله کردم چون بقیه حمله کرده‌اند. این تطهیر می‌شود.

نصرالهی گفت: این اتفاق دارد در کشور می افتد. افراد در شرایطی قرار می گیرند که همدیگر را نمی شناسند و اطلاعات درباره همدیگر ندارند. این اشکالات کار است و کاری انجام می دهند که در فردیت خود، انجام نمی دهند چون شناخته می شوند. نباید فضا را سیاه و سفید دید. امروزه مصرف رسانه های مخاطبان را فضای مجازی و اسمارت فون ها تغییر داده اند. تغییری که اخیرا داریم مردم 8 ساعت در روز مصرف کننده رسانه هستند. از این میزان 1.8 ساعت مربوط به اپلیکیشن های موبایل است. 1.6 ساعت متعلق به تلوزیون است که تلوزیون در مقابل موبایل عقب افتاده. این فضای مصرف رسانه ای دنیاست. 1.7 ساعت مربوط به پی سی (رایانه رومیزی) است. حدود 2.1 ساعت مربوط به "سایر" است. این اپلیکیشن ها مصرف رسانه ای و اثرپذیری مخاطبان را عوض کردند. مثلا من قبلا از تلوزیون اثر می گرفتم یا از مدرسه و خانواده، اما الان اینطور نیست. آرایش جدید رسانه ای، تعامل افراد را با جامعه و خانواده تغییر داده.

چرا عکس فردی با قورمه سبزی زیاد شده

نجف‌زاده در ادامه پرسید: الان کسی قرمه سبزی هم درست کند عکس می‌گیرد و به اشتراک می‌گذارد. موافقید حریم‌ها دیگر حریم سابق نیست؟

کوشکی در پاسخ گفت: بیایید چند منفعت برای این فضا را بشماریم. فرض کنیم یک هفته فضای مجازی تعطیل شود، افسرده می‌شویم چون معتاد شده‌ایم ولی خلا واقعی اطلاعات سراغ ما نمی‌آید. در جامعه‌ای که عقلانیت داشته باشد و جامعه باشد یعنی افراد با همدیگر پیوند اجتماعی داشته باشند، این ابزار‌ها جا نمی‌افتد. این وضعیت، تایید فردیت و ضعیف شدن جمع است.

چرا عکس تکی و خودی گرفتن (سلفی) با این ابزار‌ها زیاد می‌شود؟ برای اثبات فردیت است. بحث عاطفی و احساسی بودن را هم اضافه کنید. چون در فضای مجازی فرو می‌رویم، فردیت ما تقویت می‌شود، در کنار فردیتهای دیگر قرار می‌گیرد و در نتیجه اجتماع ایجاد نمی‌شود، انبوه فردیتهای تقویت شده می‌آید. برای همین خبری که می‌آید، موید نظر کسی باشد، او کامنت تاییدی می‌گذارد. یا مخالف نظر آدم باشد، بلافاصله می‌گوید دروغ است و مخالفت می‌کند
نجف‌زاده پرسید: در ماجرای تصادف پورشه زرد، چرا بسیاری کامنتها منفی بود؟

نصرالهی گفت: اگر این را به عنوان یک ابزار در نظر بگیریم هم خوبی دارد و هم بدی. دیدید چطور استفاده می‌شود؟ الان بد استفاده می‌شود. زنگ خطر این است. شاید یکی از علل این زنگ خطر که هر روز گوش را آزار می‌دهد این است که واقعیت اپلیکیشن‌های موبایل و آرایش جمعی رسانه‌ای را نخبه گان و مسئولان متوجه نشده‌اند. سواد رسانه‌ای را باید بالا برد و خطرات را گوشزد کرد. وقتی این صحنه را واگذار می‌کنیم نتیجه این می‌شود که آن‌ها سوار موج می‌شوند. باید سواد رسانه‌ای مردم بالا برد و برخورد فعال با این ابزار کنند.
نجف‌زاده پرسید: ایا این با جامعه ایرانی مغایرت ندارد؟

کوشکی گفت: بپرسید چطور سواد رسانه‌ای مردم را می‌شود بالا برد؟ آنقدر سرعت آمدن این پدیده‌ها بالاست که تا شما بخواهید کاری کنید، جا می‌مانید.
نصرالهی گفت: همین کار صدا و سیما درست است که درباره پورشه و اسیدپاشی و ماجرای سنندج، اصل اتفاق را می‌گوید. برخی باورشان شده و شفاف می‌گویند اخبار اساس و منطق ندارد و برخی گروه‌های سیاسی یا صنفی، این را ساخته‌اند.

کوشکی گفت: می‌فرمایند صدا و سیما این کار را می‌کند. قبلا شما گفته‌اید مخاطبان امروز صدا و سیما کمتر از ابزارهای نوین استفاده می‌کنند. کسانی که موبایل دارند تلوزیون نمی‌بینند. صورت مسئله کلا غلط است.
نصرالهی گفت: باید بپذیریم ما این ابزار را نمی‌آوریم. این ابزار به ما تحمیل شده.

کوشکی گفت: می‌تواند تحمیل نشود. نظر کار‌شناسانه محدود کردن این ابزار‌ها است. از کلمه محدود کردن نترسید. حتی دادستانی گفتند باید جلوی این ابزار‌ها گرفته شود. برخی دوستان گفتند باید‌‌ رها شود.
نصرالهی گفت: نمی‌گوییم محدود شود، باید مدیریت شود.
کوشکی گفت: مدیریت یعنی محدود کردن. یعنی جلوگیری از ولنگاری. یعنی اینجا آنجا نرو. از کلمه محدودیت نترسید. حاکمیت و قانون یعنی محدودیت. برخی به دلیل برخی مسایل که خیال می‌کنند منافع جناحی و باندی برایشان دارد، با صورت بندی و ساماندهی این ابزار‌ها مخالفند. اختیار انسان را که نمی‌شود تغییر داد.
نجف‌زاده پرسید: شاید باید مدیریت فرهنگی کرد؟ شاید ایراد درباره فرهنگسازی است. مثل قصه راندن خودرو که عده‌ای می‌گویند برخی مردم هنوز با فرهنگ چارواداری پشت فرمان می‌نشینند؟
کوشکی گفت: دوستی که می‌گوید فرهنگسازی، باید گفت این قصه از اورکات شروع شد تا الان. همه پروفسورهای فرهنگساز عالم را بیاورید، خط تولید فرهنگسازی هم بزنیم، سرعت ابزار‌ها خیلی سریع‌تر است و ما نمی‌رسیم. چه ضروری دارد هم واتس آپ باشد هم وایبر هم اینستاگرام و هر روز هم اضافه شود؟ باید ابزار‌ها محدود شود.