نگاه‌ به تحقیقات در ایران باید اصلاح شود/ در اکثر دانشگاه‌های معتبر دنیا، دانشجوی دکتری دیگر درس پاس نمی‌کند

نسترن صائبی، گروه علم و فناوری آنا- کم نیستند ایرانی‌هایی که به دلائلی از ایران خارج شده‌اند و در کشورهای دیگر به موفقیت‌های علمی رسیده‌اند و در خبرها نام این افراد را می‌شنویم که در گوشه دیگری از جهان موفقیتی را به‌دست آورده و برای کشورشان افتخار کسب کرده‌اند.

یکی از این افراد محسن رحمانی است که هم‌اکنون در در دانشگاه ملی استرالیا در زمینه اندرکنش نور با نانوکریستال‌های عایق کار می‌کند و به‌تازگی نیز با کمک هم‌تیمی‌هایش یک عینک دید در شب طراحی کرده است.

در ادامه گفت‌وگوی خبرنگار آنا با وی که از طریق ایمیل انجام شده است را می‌خوانید:

* لطفا یک بیوگرافی از خودتان بگویید. کجا تحصیل کرده‌اید و در چه رشته‌ای؟ چه زمانی به خارج از کشور سفر کردید؟ دلیل سفرتان چه بود؟ چه رشته‌ای را در خارج از کشور ادامه داده‌اید؟ اکنون مشغول چه کاری هستید؟

من لیسانسم را در مهندسی مکانیک جامدات از دانشگاه آزاد گرفتم. سال 2004 از ایران خارج شدم و فوق لیسانس را در رشته مهندسی مواد از دانشگاه ملی اوکراین در «کیف» گرفتم. سال 2009 موفق شدم که یک بورسیه تحصیلی از دانشگاه ملی سنگاپور برای تحصیل در مقطع دکتری بگیرم. به این صورت در رشته مهندسی برق دکتری گرفتم.

در سال 2013 برای تکمیل دوره فوق دکتری در رشته فیزیک نور به کالج سلطنتی لندن دعوت شدم. در این دوره عمدتا درباره اندرکنش نور با نانوذرات فلزی تحقیق می‌کردم. نهایتا در سال 2015 دعوت شدم تا ادامه تحقیقاتم را در دانشگاه ملی استرالیا در زمینه اندرکنش نور با نانوکریستال‌های عایق و نیمه‌هادی انجام دهم. اکنون مشغول گذراندن دوره فیلوشیپ در این زمینه هستم.

* تاکنون چند اختراع (هم در ایران و هم در خارج از ایران) داشته‌اید؟

به دلیل رقابت بسیار بالا در زمینه کاری من، عمدتا به دنبال ثبت اختراع نمی‌روم چون برای کارهای اداری ثبت اختراع زمان بسیار طولانی‌‌ای نیاز است و در این بین ممکن است که مشابه نتایج آزمایش‌های ما را گروه دیگری به ثبت برساند.

به همین دلیل، ترجیح می‌دهم که نتیجه تحقیقاتم را به صورت رساله یا مقاله علمی به چاپ برسانم که عمدتا خیلی سریع‌تر از ثبت اختراع است. خوشبختانه تا حالا موفق شدم که 29 مقاله در معتبرترین نشریه‌های علمی دنیا به چاپ برسانم. از میان این مقاله‌ها، دانشمندان سرتاسر دنیا به چهار مقاله بیشتر از صد بار ارجاع داده‌اند که نشان می‌دهد تحقیقات من مورد توجه قرار گرفته است.

* چه شد که به فکر ساخت عینک‌های دید در شب افتادید؟ و چطور شد که با «دارپا» شروع به کار کردید؟ اختراع بعدی که دنبال خواهید کرد چه خواهد بود؟ آیا برنامه‌ای دارید برای ابداع جدید؟

حقیقتا ساخت عینک دید در شب یکی از کاربردهای آزمایش‌های من است. در واقع، نانوکریستال‌هایی که من می‌سازم می‌توانند در زمینه‌های تشخیص و درمان پزشکی، ساخت هولوگرام‌های فوق‌العاده ایمن و همین‌طور مانیتورهای فوق مدرن استفاده شود. به صورت خلاصه هر جایی که تغییر رنگ نور نیاز است، نانوکریستال‌های ابداعی من می‌توانند بسیار کارآمد باشد.

درباره همکاری با دارپا هم باید بگویم که بنده شخصا هیچ همکاری‌ای با آنها ندارم. رئیس دپارتمان ما در مواردی برای تهیه بودجه برای تحقیقات با جاهای مختلفی همکاری می‌کند که دارپا یکی از آنهاست. البته در مورد این عینک‌ها ظاهرا دارپا علاقه نداشت که سرمایه‌گذاری کند و نهایتا درخواست رئیس دپارتمان ما برای تهیه بودجه از سوی دارپا رد شد.

خوشبختانه من شخصا موفق شدم که چند بودجه تحقیقاتی از دولت استرالیا و همین‌طور دولت آلمان بگیرم که فعلا برای ادامه تحقیقاتم کافی است.

درباره کارهای آینده‌ام باید بگویم که خیلی علاقه‌مندم این نانوذرات را در زمینه پزشکی به کار بگیرم. کاربرد این ذرات در تشخیص به‌موقع بیماری‌های خطرناک مثل سرطان است که یکی از زمینه‌های مورد علاقه من است. مکانیسم کار کردن این ذرات به زبان ساده به این صورت است که نوری (رنگ و چگالی نور) که سلول‌های بیمار در مواجهه با این نانوذرات از خودشان ساطع می‌کنند، متفاوت از نوری است که سلول‌های سالم ساطع می‌کنند. به این ترتیب، سلول‌های بیمار در مراحل اولیه بیماری قابل تشخیص هستند.

* شما به عنوان کسی که ابزارهای فناورانه می‌سازید، در زندگی روزمره خود بیش از همه از چه ابزاری استفاده می‌کنید و چه ویژگی‌‌ای این ابزار را برای شما محبوب کرده است؟

محبوب‌ترین ابزاری که از آن استفاده می‌کنم، قابلمه آشپزی است چون خیلی به آشپزی علاقه دارم و اگر فرصت کنم سعی می‌کنم با ترکیب مواد غذایی مختلف غذاهای جدید درست کنم.

* زمان‌هایی که اوقات فراغت دارید، آیا با گوشی خود بازی می‌کنید؟

خیر. متاسفانه وقت زیادی برای بازی با موبایل ندارم. آخرین باری که با موبایل بازی کردم شاید پنج سال قبل بود که چند مرحله از «انگری بردز» را بازی کردم. سعی می‌کنم که اگر وقت آزادی پیدا کردم با خانواده‌ام بگذرانم. به خصوص سعی می‌کنم با دخترم کار کنم که بیشتر با زبان و فرهنگ ایرانی آشنا شود.

* در مجموع از چه نرم‌افزارهایی در گوشی‌تان بیشتر از همه استفاده می‌کنید؟

من از گوشی همراهم فقط برای زنگ زدن و ایمیل فرستادن استفاده می‌کنم. خیلی در زمینه استفاده از اپلیکیشن‌های گوشی همراه مهارت ندارم.

* آیا از اپلیکیشن‌های پیام‌رسان مثل تلگرام یا واتس‌اپ یا ایمو استفاده می‌کنید؟

از هیچ کدام از اپلیکیشن‌های پیام‌رسان مثل تلگرام یا شبکه‌های اجتماعی مثل توییتر و فیس‌بوک استفاده نمی‌کنم. فقط از اسکایت استفاده می‌کنم که عمدتا برای صحبت کردن با خانواده‌ام در ایران است.

* شما سال‌ها در ایران زندگی و تحصیل کرده‌اید و با جوانان ایرانی آشنایی دارید. میزان سواد و علمی جوانان ایرانی را در چه سطح می‌بینید؟ چه توصیه‌ای به جوانان ایرانی دارید؟

سواد و سطح علمی دانشجوهای ایران بسیار بالاست. اما بزرگ‌ترین مشکل جوانان ایرانی را کمبود اطلاعات و ارتباط با دانشگاه‌های دیگر می‌دانم. احساس من این است که دانشگاه‌های ایران خیلی روی تدریس متمرکز هستند و کمتر به تحقیقات بها می‌دهند. خصوصا در دوره‌های فوق لیسانس و دکتری، دانشجوها باید بیشتر وقت‌شان را روی تحقیقات بگذرانند که ظاهرا در ایران هنوز این‌طور نیست.

در دانشگاه‌های ایران، هنوز دانشجوهای دکتری مشغول درس پاس کردن هستند اما در اکثر دانشگاه‌های معتبر دنیا، یک دانشجوی دکتری دیگر درس پاس نمی‌کند و تمام‌وقت مشغول تحقیقات است. البته این به سیستم دانشگاهی ایران برمی‌گردد که به نظر من جا دارد اصلاح شود. دانشگاه‌های ایرانی باید سعی کنند با دانشگاه‌ها و استادان مطرح دنیا ارتباط برقرار کنند و خودشان با آخرین نتایج تحقیقاتی دنیا آشنا کنند.

* در مجموع فضای فناوری و نوآوری در ایران از نظر شما چگونه است؟

ایران واقعا پتانسیل بالایی برای کار تحقیقات در دانشگاه‌ها دارد اما متاسفانه به علت کمبود بودجه تحقیقات و کمبود امکانات، کار تحقیقات بسیار سخت پیش می‌رود. مسئولان باید نه به عنوان هزینه مصرفی، بلکه به عنوان یک سرمایه‌گذاری مطمئن، بودجه تحقیقات دانشگاه را زیاد کنند که نهایتا این موضوع به سود کشور عزیزمان ایران هم خواهد بود.

* آیا دوست دارید در ایران زندگی کنید؟ فکر می‌کنید چه امکاناتی باید در ایران وجود داشته باشد تا بتوانید در ایران به فعالیت علمی خود ادامه دهید؟

مسلما دوست دارم در ایران زندگی کنم اما لازمه‌اش آن است که حمایت مسئولان وجود داشته باشد؛ هم از بعد مادی و هم بعد معنوی. چیزی که مسلم است، این است که برای تحقیقات بودجه لازم است و اگر این بودجه فراهم شود، یقینا درآمدی که از نتیجه تحقیقات حاصل می‌شود، نه تنها آن بودجه را برمی‌گرداند، بلکه کلی درآمد برای کشورمان ایجاد خواهد کرد. مثلا کشور سنگاپور با در نظر گرفتن بودجه بسیار سنگینی برای کارهای تحقیقاتی به یکی از قطب‌های تحقیقاتی دنیا تبدیل شده است و درآمدی که الان در این زمینه کسب می‌کند، بسیار بیشتر از بودجه‌ای است که صرف شده است. به نظر من، واقعا نگاه‌ها باید در زمینه تحقیقات، در ایران اصلاح شود.