پیامی که بهرام قاسمی از تهران به آنکارا ارسال کرد

سمیرا امیرچخماقی، گروه بین‌الملل خبرگزاری آنا؛ بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، شب گذشته برای دومین بار در طول یک هفته اقدام ترکیه برای لشکرکشی به سوریه را مورد انتقاد قرار داد.

سخنگوی دستگاه دیپلماسی در حالی که 48 ساعت پس از اولین حمله ترکیه به شمال سوریه با انتقاد از این عملکرد تصریح کرده بود «همانگونه که جمهوری اسلامی ایران بارها اعلام کرده است، هر گونه مبارزه با گروه‌های تروریستی در خاک سوریه باید با هماهنگی دولت مرکزی این کشور و بر اساس رعایت اصل حق حاکمیت و تمامیت ارضی به عنوان یکی از اصول مبنایی حقوق بین‌الملل صورت پذیرد» این بار و بعد از گذشت تقریبا 7 روز، شب گذشته با لحن تندتری کشور همسایه را مورد خطاب قرار داد.

قاسمی با اشاره به اینکه تداوم حضور نظامی ترکیه در خاک سوریه موجب پیچیده‌تر شدن اوضاع منطقه می‌شود، گفت: «گسترش دامنه درگیری‌ها در شمال سوریه منجر به کشته شدن هرچه بیشتر انسان‌های بی‌گناه و غیر نظامی می‌شود و لازم است ارتش ترکیه سریعا اقدامات نظامی خود در سوریه را متوقف سازد.»

این برای نخستین بار در طول دست کم یک سال اخیر است که وزارت امور خارجه درباره یک موضوع واحد، دوبار موضع‌گیری کرده است. در هر دو این مواضع، سخنگوی وزارت امور خارجه بر مخالفت تهران با حضور نظامی ترکیه در شمال سوریه تاکیده کرده است.

این موضع مکرر، می‌تواند پیامی آشکار از تهران به آنکارا باشد که توسعه مناسبات دوجانبه هرگز باعث نخواهد شد که ایران چشم‌اش را بر سرنوشت متحد استراتژیک خود در منطقه خاورمیانه یعنی دولت سوریه و بشار اسد ببندد.

وانگهی، تکرار مواضع ایران این حقیقت را آشکار می‌کند که با وجود رفت و آمدهای مکرر چند هفته اخیر مقامات ایرانی و ترک به کشورهای یکدیگر و مذاکره درباره سوریه، دو طرف هنوز نتوانسته‌اند درباره خطوط مبنایی تصمیم‌گیری درباره بحران سوریه به اشتراک نظر برسند.

در حقیقت ماجرای حمله ترکیه به سوریه در روز چهارشنبه هفته گذشته (3 شهریور) در حالی رخ داد که رفت‌و‌آمدها و شایعات اخیر رسانه‌ای درباره توسعه مناسبات ایران ترکیه انتظارات متفاوتی را ایجاد کرده بود.

سفر وزیر امور خارجه ایران به ترکیه، پس از سردی سابق در روابط دوجانبه و سفر متقابل همتای ترک او به ایران که در سکوت خبری اولیه هم انجام شد، در نگاه رسانه‌ها و تحلیل‌گران آغاز شکل جدیدی از روابط بین دو همسایه بود، آغازی که این بار سوریه را شاید نه به عنوان یک چالش که یک بحران مشترک در نظر گیرد.

گمانه‌زنی درباره همگرایی ایران و ترکیه درباره بحران سوریه حتی تا آن جا پیش رفت که برخی از رسانه‌ها از اطلاع ایران از حضور نظامی ترکیه در شمال سوریه به قصد ضربه زدن به شبه‌نظامیان کُرد خبر دادند. هر چند که سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در این باره به آنا گفته بود: «در خبرها اینطور آمد که دولت ترکیه عنوان کرده بود ایران، آمریکا و روسیه را در این باره مطلع کرده است. من خودم خبری مبنی بر این اطلاع ندیدم و قطعا نمی‌توانم در این باره اظهار نظر کنم که اطلاعی داده شده بود.» بنابراین اطلاع زودهنگام ایران از حمله ترکیه به شمال سوریه در حد شایعات باقی ماند.

اما این موضوع نیز نتوانست خوش‌بینی‌ها درباره همگرایی ایران و ترکیه درباره بحران سوریه را کاهش بدهد. همگان منتظر آن بودند که نجات ترکیه از کودتا و حمایت همه جانبه ایران از دولت اردوغان، باعث شود تا آنکارا از مواضع سرسختانه‌اش علیه بشار اسد کوتاه آمده و تصمیم‌گیری‌های متعادلی بگیرد.

با وجود این، ترکیه زمان زیادی را برای افزایش شایعات باقی نگذاشت. در حالی که رسانه‌ها در حال تحلیل اخبار شکل‌گیری مثلثی با حضور ترکیه، روسیه و ایران برای حل بحران سوریه بودند، دولت ترکیه ترتیب حمله‌ای را به سوریه داد که همه احتمالات درباره تغییر نسبی مواضع این کشور پس از کودتای تیر ماه و گرایش به سمت واقع‌گرایی را از بین برد.

بهرام قاسمی نیز در همین باره معتقد است: «تحولات اخیر ترکیه این ذهنیت را ایجاد کرده بود که احتمالا ترک‌ها فرصتی پیدا می‌کنند که مواضع خود را درباره سوریه تعدیل کنند. ما هنوز امیدواریم که ترک‌ها نه در یک مدت کوتاه و با چرخش سریع ولی در طول زمان مواضع خود را مقداری با واقعیات سوریه که خود را در این 5 سال به تمام طرف‌های خارجی نشان داده، تطبیق دهند. در این صورت مواضع ما ترک‌ها می‌تواند مقداری نزدیک‌تر شود.»

به هر حال آنچه از روند حداقل یک هفته گذشته در مناسبات ایران و ترکیه مشاهده می‌شود؛ نارضایتی ایران از روندی است که ترکیه در حال شکل‌دهی آن است.

دو موضع‌گیری مکرر در طول یک هفته، نشان‌دهنده اوج نگرانی تهران از اقدام اخیر ترکیه درباره بحران سوریه است. ایران همواره در طول 5 سال جنگ داخلی سوریه، بر موضع اصولی خود مبنی بر مخالفت با حضور مولفه‌های خارجی که مورد تایید دولت مرکزی دمشق نیستند اصرار کرده است.

وزارت امور خارجه با این موضع‌گیری واحد، پیامی آشکار به جهان مخابره کرده است که تحت هیچ شرایطی حاضر نیست از مواضع ابتداییش درباره سوریه کوتاه بیاید حتی اگر این شرایط جدید، ترمیم مناسبات با یکی از کشورهای موثر منطقه باشد.