در گفتگوی تفصیلی با آنا مطرح شد؛
ایران حامی بزرگترین اکوسیستم استارت‌آپ‌های نانویی در جهان
ایران با ابتکار عمل در ایجاد یک صندوق حمایتی بین‌المللی و تسهیل همکاری‌های مشترک با دانشگاه‌ها و صنایع مختلف، در حال تبدیل شدن به قطب اصلی حمایت از نانو استارت‌آپ‌ها در سطح جهانی است. این اقدام هوشمندانه، علاوه بر تقویت جایگاه ایران در عرصه فناوری نانو، به رشد و توسعه اقتصاد دانش‌بنیان کشور نیز کمک شایانی خواهد کرد.
خبرگزاری علم و فناوری آنا- گروه علم و فناوری؛ دومین دوره المپیاد بین‌المللی فناوری نانو که در سال ۱۴۰۳ در مالزی برگزار می‌شود، گام جدیدی در مسیر تبدیل این رویداد علمی ایرانی به یک رقابت جهانی است. این المپیاد که از ابتکار ایران آغاز شده، امسال با مشارکت شش تا هشت کشور از جمله ایران، تایوان و تایلند برگزار می‌شود. در این رویداد، تیم‌های علمی علاوه بر رقابت‌های علمی، با چالش‌های واقعی و کاربردی در زمینه فناوری نانو مواجه می‌شوند. هدف اصلی این المپیاد، پیوند علم و فناوری با دنیای کسب‌وکار و ایجاد راه‌حل‌های نوآورانه و پایدار است.
ابتکار برگزاری این المپیاد در سال ۱۳۹۷ توسط ایران مطرح شد و پس از آن ایران نقش محوری در برگزاری و توسعه این رویداد ایفا کرد. اولین دوره این المپیاد در سال ۱۳۹۸ در پارک فناوری پردیس برگزار شد که با حضور تیم‌هایی از کشورهای مختلف، این رویداد را به نقطه عطفی در تعاملات علمی بین‌المللی تبدیل کرد. اگرچه برگزاری دوره‌های بعدی به دلیل چالش‌هایی همچون شیوع بیماری کووید-۱۹ و مشکلات در انتخاب کشور میزبان با تأخیر مواجه شد، اما در نهایت، دومین دوره آن امسال در مالزی با حضور کشورهای مختلف برگزار می‌شود.
چالش‌های این دوره بیشتر از آنکه به مقوله تحقیقاتی محدود باشد، به حل مسائل کاربردی در حوزه انرژی و توسعه کسب‌وکارهای نوآورانه معطوف است. این رویکرد نشان‌دهنده تغییر پارادایم در المپیادهای علمی است که از یک رقابت صرف علمی به یک آزمون چندبعدی تبدیل شده است. تیم‌ها باید راه‌حل‌هایی پیدا کنند که علاوه بر جنبه‌های فنی، قابلیت تجاری‌سازی و ایجاد کسب‌وکارهای پایدار را داشته باشند. این تغییر نگرش، نه تنها به پیشرفت علمی کمک می‌کند، بلکه میتواند به شکوفایی اقتصادی و تجاری‌سازی نوآوری‌ها نیز منجر شود.
هیئت داوران این دوره نیز از کارشناسان برجسته‌ای تشکیل شده است که از کشورهای مختلف از جمله ایران و تایوان به انتخاب برندگان می‌پردازند. این هیئت داوران پروژه‌های برتر را بر اساس معیارهایی همچون نوآوری علمی، پتانسیل تجاری و قابلیت‌های فناوری انتخاب خواهند کرد. وجود داوران بین‌المللی و متنوع از جنبه‌های مختلف علمی و تجاری، موجب می‌شود که این رویداد از هر جنبه‌ای به سطح بالاتری از رقابت‌های علمی جهانی تبدیل شود.
دبیرخانه دائمی المپیاد فناوری نانو همچنان در ایران مستقر است و دکتر افشین رمضی ریاست آن را بر عهده دارد. با وجود اینکه تعداد کشورهای شرکت‌کننده در این دوره نسبت به دوره اول کاهش یافته است، برنامه‌ریزی‌ها برای دوره‌های آینده به منظور برگزاری هرچه باشکوه‌تر این رویداد ادامه دارد. به همین بهانه، ما با دکتر ابوالفضل آذرنیا، عضو هیئت داوران این المپیاد، مصاحبه‌ای داشتیم تا از دیدگاه ایشان درباره روند برگزاری این رویداد و اهمیت آن در گسترش همکاری‌های علمی و تجاری بیشتر بدانیم.
مشروح گفتوگو به شرح زیراست:
*چه معیارهایی برای ارزیابی پتانسیل تجاری‌سازی طرح‌های ارائه‌شده در نظر گرفته‌اید؟
در این المپیاد، سه شاخصه اصلی مدنظر هیئت داوری است. اولی نوآوری است. این طرحها نباید صرفاً کپی یا تقلید از کار دیگران باشند. نوآوری تضمین می‌کند که طرح، ارزشی جدید ایجاد کرده و بازار متفاوتی را هدف قرار می‌دهد.
ویژگی بعدی قابلیت فنی و امکان عملکرد دوم (اسکیل‌آپ) است. بسیاری از پروژه‌های دانشگاهی علی‌رغم نوآور بودن، قابلیت افزایش مقیاس را ندارند. این موضوع میتواند به دو دلیل باشد: مشکلات فنی و فناوری و یکی از چالش‌های اقتصادی و تجاری . از نظر فنی، ممکن است روش‌های به کاررفته در پروژه، تولید در حجم بالا را نداشته باشند. از نظر تجاری نیز، استفاده از مواد تولیدی یا فناوری‌های گرانقیمت و عدم بهره‌گیری از جایگزین‌های مناسب‌تر، میتواند مانع از ارائه محصول به بازار شود. همچنین فناوری‌های پیچیده و پرهزینه ممکن است به صرفه‌جویی اقتصادی آسیب بزنند.
کیفیت سوم، قابلیت تجاری سازی است. در این مرحله، طرح‌هایی که از نظر نوآوری و قابلیت فنی موفق می‌شوند، بررسی می‌شوند تا مشخص شود که آیا از نظر پیشنهادی و پیشنهادی در بازار، پتانسیل رقابتی دارد یا خیر.
در این المپیاد، تیم‌های برتر به‌طور معمول در هر سه کیفیت عملکرد خوبی دارند. این امر باعث می‌شود پتانسیل تجاری‌سازی طرح‌هایشان بسیار بالا باشد و موفقیت آنها در بازار افزایش یابد.
*طرح‌های این دوره در مقایسه با دوره قبلی چه تغییراتی از نظر نوآوری داشته‌اند؟
پاسخ به این سوال را می‌توان در دو بخش ارائه داد. بخش اول این است که آیا سطح مسابقه به طور کلی بالا است یا خیر. در این زمینه، به وضوح می‌توان گفت که نسبت به گذشته، به ویژه در حوزه فناوری و تیم‌هایی که از کشورهای مختلف شرکت می‌کنند، سطح مسابقات رشد چشمگیری داشته است. تیم‌های حاضر معمولاً تسلط بیشتری بر مسائل دارند و این نشان‌دهنده پیشرفت ملموس در کیفیت مسابقات است. اما اگر به روند کلی مسابقات نگاه کنیم، طبیعی است که ما هنوز در مراحل ابتدایی هستیم. مقایسه‌اش با المپیادهای قدیمی‌تر مانند فیزیک یا شیمی چندان منصفانه نیست، چرا که هنوز در حال رشد و شکل‌گیری است. اما روند کلی نشان‌دهنده پیشرفت است و به نظرم با برگزاری چند دوره دیگر و حضور تیم‌های بیشتری از کشورهای اروپایی و آمریکایی، این روند تقویت خواهد شد و کیفیت مسابقات به طور قابل توجهی ارتقا پیدا می‌کند.
*چالش‌های اصلی طرح‌های فناوری نانو در مسیر تبدیل به کسب‌وکار چیست؟
یکی از چالش‌های اصلی در طرح‌های ارائه شده این است که بیشتر آنها با نگاهی محدود و متمرکز بر مشکلات خاص یک کشور طراحی می‌شوند، در حالی که در سطح جهانی این مشکلات ممکن است چندان مطرح نباشند. به عنوان مثال، تیم تایوانی تمرکز خود را بر روی تولید قطعات الکترونیکی و باتری‌ها قرار داده بود موضوعی که برای تایوان به دلیل موقعیتش در صنعت باتری و تولید جهانی آن بسیار مهم است. اما این تکنولوژی برای کشورهای دیگر ممکن است جذابیت نداشته باشد یا حتی زیرساخت‌های صنعتی لازم برای تجاری‌سازی آن وجود نداشته باشد. از طرفی، تیم تایلندی بر پسماندهای کشاورزی و تبدیل آنها به سوخت زیستی تمرکز داشت، زیرا کشورشان به دلیل وجود بافت گیاهی فراوان و پسماندهای کشاورزی زیاد با این مشکل روبه‌رو است. اما این مسئله در کشورهای خشک یا مناطقی که دسترسی به انرژی به راحتی فراهم است، کمتر اهمیت دارد و از نظر اقتصادی برای آنها مقرون به صرفه نیست. با این حال، در میان این طرحها، ایده‌هایی هم وجود دارند که نگاه وسیع‌تری به مسائل دارند و می‌توانند در بحث صادرات به بازارهای بزرگ جهانی نفوذ کنند.
*آیا تجربه موفقی از تجاری‌سازی طرح‌های برتر دوره‌های قبلی وجود دارد؟
در صحبت‌هایی که با مجموعه‌هایی که در این مسابقات شرکت کرده بودند داشتم، متوجه شدم که بسیاری از آنها در اکوسیستم توسعه فناوری کشور خودشان موفق بوده‌اند، به ویژه اینکه برند ایرانی برای سرمایه‌گذاران در حال شناخته‌تر شدن است. به نظرم، این المپیاد فرصتی ارزشمند برای شرکت‌ها و استارت‌آپ‌ها فراهم می‌آورد. برای مثال، بسیاری از سرمایه‌گذاران و افرادی که به دنبال ورود به این حوزه‌ها هستند، برند این المپیاد را بسیار جذاب می‌بینند. به همین دلیل، توصیه‌ام به کسانی که در حوزه تحقیق و پژوهش فعالیت می‌کنند این است که در دوره‌های بعدی با انرژی و فعالیت بیشتری مشارکت داشته باشند. این میتواند حتی به جذب سرمایه‌گذاران خارجی کمک کند.
*چه اقداماتی برای حمایت از تیم‌ها در مسیر ایجاد استارت‌آپ‌های فناورانه انجام می‌شود؟
در حال حاضر، این المپیاد بیشتر در حد داوری است، اما صحبت‌های اولیه برای تشکیل یک صندوق حمایت از استارت‌آپ‌های فناوری میان کشورهای شرکت‌کننده، با رهبری ایران، در جریان است. این صندوق میتواند به تیم‌ها کمک کند تا استارت‌آپ‌های خود را راه‌اندازی کرده و رشد دهند. یکی دیگر از اهداف این طرح ایجاد همکاری‌های مشترک با دانشگاه‌های مختلف در کشورهای مختلف است. اگر این شبکه‌سازی اتفاق بیفتد، نه تنها شاهد انتقال تکنولوژی به این کشورها خواهیم بود، بلکه شرکت‌کنندگان موفق می‌توانند فناوری‌های خود را به سایر کشورها بفروشند و از سود حاصل از آن بهره‌مند شوند. این موضوع قطعاً میتواند جذابیت‌های زیادی برای شرکت‌کنندگان به همراه داشته باشد.
*تعامل میان داوران و شرکت‌کنندگان در طول برگزاری المپیاد چگونه است؟
فضای تعامل بسیار گرم و صمیمی بود. نکته‌ای که در میان همه داوران برجسته بود، رویکرد همدلانه و حمایتی آنها بود. داوران نه تنها برای قضاوت، بلکه با هدف کمک به رشد شرکت‌کنندگان وارد عمل شدند. سوالات به‌صورت دلسوزانه مطرح می‌شد و هدف اصلی بحث‌ها، ایجاد فضایی سازنده بود. پیش از جلسات رسمی نیز، بسیاری از داوران با تیم‌ها گفت‌وگوهای اولیه‌ای و حتی مشاوره‌هایی ارائه کردند. برخی از این مشاوره‌ها شامل کامنت‌ها و نکات راهنمایی بود که به تیم‌ها کمک می‌کرد تا بتوانند بهتر در رقابت حاضر شوند.
هدف اصلی این المپیاد، تقویت بنیان‌ها و آماده‌سازی تیم‌ها برای آینده‌ای بزرگ‌تر است. در حال حاضر، تمرکز بر ساخت یک زیربنای محکم است، اما در مراحل بعدی، زمانی که این رویداد به سطح بین‌المللی گسترش یابد، ممکن است ساختار رقابت‌ها حرفه‌ای‌تر و جدی‌تر شود. با این حال، هم‌اکنون تاکید بر حمایت از تیم‌ها برای آماده‌سازی بهتر آنهاست.
*در ادامه، می‌خواهم درباره نقش بخش خصوصی در این المپیاد بپرسم. آیا برنامه‌ای وجود دارد که شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران خصوصی، چه داخلی و چه خارجی، به این رقابت‌ها جذب شوند؟
*آیا برنامه‌ای برای ارتباط برگزیدگان المپیاد با نهادهای علمی و صنعتی وجود دارد؟
این سوال بسیار مهم است و باید گفت که یکی از نقاط قوت ستاد ویژه توسعه فناوری نانو و میکرو در ایران همین موضوع است. این ستاد از همان ابتدا سیاستی را اتخاذ کرده که تیم‌های فناوری را که در مسابقات ملی یا بین‌المللی شرکت می‌کنند، پس از رقابت‌ها به حال خود رها نکند. این رویکرد حمایتی، نه‌تنها برای موفقیت تیم‌ها در رقابت‌ها بلکه برای رشد بلندمدت آنها طراحی شده است.
ستاد نانو، از همان مراحل اولیه یعنی زمانی که یک ایده هنوز در سطح تحقیقاتی یا TRL 1 و 2 (سطوح آمادگی فناوری) قرار دارد، وارد عمل می‌شود. برنامه‌های این ستاد شامل حمایت از تبدیل ایده‌ها به نمونه‌های اولیه (پروتوتایپ) است. پس از این مرحله، اقدامات دیگری همچون کمک به اخذ مجوزها و فراهم‌سازی زیرساخت‌های لازم برای تجاری‌سازی انجام می‌شود.
این فرآیند نه‌تنها برای ایده‌های فناورانه داخلی، بلکه برای تیم‌هایی که پتانسیل لازم را در رقابت‌های بین‌المللی از خود نشان می‌دهند نیز اعمال می‌شود. ستاد نانو تلاش می‌کند مسیر توسعه فناوری را با ریل‌گذاری صحیح برای این تیم‌ها هموار کند.
*از نظر شما، المپیاد فناوری نانو چه نقشی در ارتقای اکوسیستم کسب‌وکار فناوری در کشورهای شرکت‌کننده دارد؟
آمار منتشر شده از کشورهای مختلف بیشتر به مقالات علمی و چاپ اسناد علمی متمرکز است، اما وقتی به موضوع پتنت‌ها و به‌ویژه ثبت اختراعاتی که منجر به ایجاد کسب‌وکار می‌شود نگاه می‌کنیم، اعداد به طور قابل توجهی کاهش می‌یابد. برای مثال، در کشوری مانند مالزی، دانشگاهی با بیش از 200 یا 300 هیئت علمی تنها توانسته است در طول چندین سال، چهار محصول تجاری‌سازی کند. این آمار را که با اطلاعاتی که ستاد نانو یا دانشگاه‌ها، وزارت علوم و مراکز رشد کشورمان ارائه می‌دهند مقایسه کنیم، به‌هیچ‌وجه قابل مقایسه نیست. ایران در زمینه تجاری‌سازی محصولات علمی به‌طور قابل‌توجهی پیشرفته‌تر است. بنابراین، این موضوع باید به‌طور جدی‌تر مورد توجه قرار گیرد. به‌طور کلی، کشور ما پتانسیل‌های بسیاری برای تجاری‌سازی اختراعات دارد و میتواند توجه بیشتری را در این زمینه جلب کند.
اگر بخواهم چند نکته برای مخاطبان بگویم، اولاً پیشنهاد می‌کنم که خود را در مجامع بین‌المللی محک بزنند، از ترس بیرون بیایند و از حیات امن خود خارج شوند. این تجربه باعث تقویت اعتماد به نفس و خودباوری آنها می‌شود. نکته دوم، خطاب به اعضای هیئت علمی دانشگاه‌های برجسته کشور است که باید به همکاری‌های بین‌المللی توجه ویژه داشته باشند. این همکاری‌های بین المللی نه تنها به روز رسانی اطلاعات و تکنولوژی‌هایشان کمک می‌کند، بلکه فرصتی برای بهره‌برداری از فناوری‌های سایر دانشگاه‌ها را فراهم می‌آورد. در نهایت، نکته‌ای که به مسئولین سیاست‌گذار کشور دارم این است که باید حضور فعال‌تری در مسابقات و رویدادهای علمی داشته باشند. این حضور میتواند به شناسایی و توسعه زمینه‌هایی که در کشور به آنها کمتر توجه شده کمک کند.
انتهای پیام/
