نشست ریشه‌یابی تحولات قفقاز-۲؛
افزایش همکاری ایران و روسیه نقطه عطف کاهش تنش در قفقاز/ ناتو برنامه مفصلی برای حضور در شمال مرزهای ایران دارد
کارشناسان حوزه قفقاز با بیان اینکه همکاری راهبردی بین تهران و مسکو بهترین راهکار کاهش تنش در قفقاز جنوبی است، تأکید کردند که جلوگیری از نفوذ ناتو به شمال مرزهای ایران و جنوب مرزهای روسیه، از دیگر دستاوردهای این تعامل خواهد بود.
گروه جهان خبرگزاری آنا- محمد جعفری؛ به نظر می‌رسد که نگاه سران کشورهای حوزه قفقاز ازجمله روسیه، جمهوری آذربایجان، ارمنستان و حتی ایران هنوز در دوره‌ای سیر می‌کند که اتحاد جماهیر شوروی سابق کمربند امنیتی محکمی در منطقه ایجاد کرده بود. در آن برهه، ناتو گستردگی و جسارت امروز را نداشت، باکو، ایروان و تفلیس مستقل نشده بودند و ایران از نگرشی تحت عنوان محور مقاومت برخوردار نبود. شاید به دلیل همین وابستگی به گذشته باشد که کشورهای فوق الذکر، اهمیت منطقه قفقاز را برای سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) به‌خوبی درک نکرده‌اند و با کمترین سطح همکاری مشغول به رفع تنش در منطقه قره‌باغ بین ارمنستان و آذربایجان شده‌اند.
به‌واقع، اوضاع عوض شده ترکیه به‌عنوان بخشی از ناتو، تا حدی رها شده تا با تهییج احساسات پان‌ترکیسم، مردم کشورهای ترک‌زبان و ترک نژاد منطقه را تحت تأثیر قرار دهد و با حضور خود در شمال مرزهای ایران و جنوب مرزهای روسیه، ناتو را به دریای خزر و مرزهای چین برساند. در حال حاضر هیچ منطقه‌ای از دنیا این ویژگی خاص را برای غرب ندارد. ناتو با کمترین هزینه از ترکیه استفاده می‌کند تا خنجر نفوذ خود را در قلب مثلث روسیه، چین و ایران فرو کند.
درست به همین دلیل است که موضوع قره‌باغ و درگیری کاملاً قابل‌حل بین ارمنستان و آذربایجان از ابتدای دهه ۱۹۹۰ میلادی تابه‌حال به درازا کشیده است و اگر توافقی برای پایان آن‌هم منعقدشده ناکارآمد جلوه می‌کند. به‌راحتی می‌توان دریافت که بحران قره‌باغ بهترین راه نفوذ ناتو به منطقه است. متأسفانه در پی جنگ ۴۴ روزه سال گذشته میلادی بین ارتش ارمنستان و آذربایجان در نهم نوامبر ۲۰۲۰ توافقی در مسکو به میانجیگری روسیه بین باکو و ایروان شکل گرفت که اگر ایران در آن نقش ایفا می‌کرد اوضاع قره‌باغ به این پیچیدگی نمی‌شد.
این پیام از طرف ایران باید به آذربایجان و ترکیه داده شود که ما به‌هیچ‌وجه تفکر ناتو در قفقاز جنوبی را نمی‌پذیریم و آن‌ها باید برنامه‌های خودشان را اگر چنین راهبردی هست (که هست)، تغییر دهند
در بخش دوم نشست بررسی تحولات قفقاز امیر محمدحسن نامی استاد دانشگاه عالی دفاع و عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم و فنون فارابی و نیز دکتر روح‌الله مدبر کارشناس شناخته‌شده مسائل روسیه و قفقاز در خصوص فرصت‌های ازدست‌رفته، در خصوص توانایی‌های موجود برای حل بحران قفقاز جنوبی و بایدها و نبایدها بحث و تبادل نظر شده که به‌قرار ذیل است:
آنا: شما از وجود هفت حوزه ژئوپلیتیکی پیرامون مرزهای جمهوری اسلامی ایران صحبت کردید، لطفاً درباره خاص بودن حوزه قفقاز – آناتولی بیشتر توضیح بدهید و اینکه چرا این حوزه از اهمیت فزاینده‌ای برخوردار است؟
نامی: دلیل خاص بودن حوزه قفقاز به‌ویژه بخش جنوبی آن، برنامه مفصل ناتو برای گسترش حضور در این منطقه است. ناتو وقتی به هر صورت ممکن خود را به دریای خزر برساند به دنبال این خواهد بود که قزاقستان را به عضویت پیمان آتلانتیک شمالی دربیاورد تا بتواند هر چه سریع‌تر و کم‌هزینه‌تر به غرب چین برسد و پروژه مفصل گسترش ناتو به شرق عملی شود.
ناتو از آب گل‌آلود در قفقاز جنوبی ماهی می‌گیرد
اگر ناتو در انجام این طرح موفق شود هم می‌تواند یک برگ برنده در ارتباط با روسیه به دست بیاورد چون به هر صورت ژئوپلیتیک موردنظر روسیه را از طرف جنوب می‌توانند دور بزنند و هم با تهران و باکو هم‌مرز شود.
آنا: ما نمی‌توانیم به دشمن بگوییم پیشروی نکن اما به‌هرحال باید یک طرح بازدارنده در دست اجرا داشته باشیم. نظر شما چیست؟
نامی: می‌شود گفت که متأسفانه ما یک غفلت استراتژیک هم در جنگی که در سال ۲۰۲۰ بین ارمنستان و آذربایجان در قره‌باغ رخ داد داشتیم و هم در نشست سه‌جانبه مسکو در نهم نوامبر. به‌واقع این یک غفلت استراتژیک بود.
امیر سرتیپ محمد حسن نامی استاد علوم نظامی
ناتو در نظر دارد که راهبردش در خصوص ما یعنی رسیدن به مرزهای شمالی را عملی کند که این امر برای روسیه هم بسیار خطرناک است زیرا استقرار در مرزهای شمالی ما همان استقرار در مرزهای جنوبی روسیه است.
آنا: راهکار مقابله با این توطئه ناتو چیست؟
نامی: به عقیده من چند اقدام ضروری است. یکی اینکه ما اوضاع‌واحوال منطقه را به‌شدت و به‌دقت تحت نظر داشته باشیم. ارتباطمان را در این مقطع تاریخی با روسیه به لحاظ تبادل دیدگاه‌ها حفظ کنیم و جلسات بیشتری داشته باشیم. ضمناً این پیام هم باید به آذربایجان و ترکیه داده شود که ما به‌هیچ‌وجه این تفکر ناتو را نمی‌پذیریم و آن‌ها باید برنامه‌های خودشان را اگر چنین راهبردی هست (که هست)، تغییر دهند.
من به یک موضوع مهم باید اشاره‌کنم. قلمروهای ژئوپلیتیکی در دوران جنگ سرد بر اساس قدرت نظامی شکل می‌گرفت ولی پس از پایان جنگ سرد، همین قلمروها بر اساس قدرت اقتصادی دارد شکل می‌گیرد. همین کاری که چینی‌ها الآن در جهان و به‌خصوص در منطقه ما و به‌ویژه در منطقه غرب آسیا دارند انجام می‌دهند، نمونه بارزی از برتری دیپلماسی اقتصادی در جهان پس از جنگ سرد است. ولی اینجا نیاز هست که ما یک دیده‌بانی نظامی هم بر منطقه داشته باشیم.
آنا: منظور از دیده‌بانی نظامی این نیست که ایران همکاری نظامی با ارمنستان را گسترش دهد؟ صرف رصد و پایش است یا اینکه می‌توانیم در خاک ارمنستان بر اساس توافقی دوجانبه پایگاه نظامی ایجاد کنیم؟
نامی: در وهله اول، تهران و ایروان برای اینکه تمامیت ارضی ارمنستان حفظ شود، باید یکسری همکاری‌های اقتصادی داشته باشند. این موضوع می‌تواند دست ما را برای اقدامات بعدی بازتر کند. البته اگر ما بتوانیم در خاک ارمنستان پایگاه نظامی داشته باشیم بهتر است و می‌تواند عامل مهم‌تری برای رصد منطقه باشد ولی با توجه به آن روند مناسب اقتصادی که بین ما و ارمنستان است، نگاه توسعه اقتصادی می‌تواند در منطقه بیشتر حاکم شده و گسترش بیشتری داشته باشد.
آنا: به عقیده شما سطح تهدید عملیاتی نه استراتژیک که در منطقه قفقاز علیه ایران وجود دارد قابل‌مقایسه است با تهدیدی که در منطقه غرب آسیا در سال‌های اخیر با پیدایش داعش علیه ایران و محور مقاومت شکل گرفت؟ می‌خواهیم با تعیین سطح تهدید به تعیین سطح حضور عملیاتی در منطقه قفقاز برسیم.
نامی: اگر نگاهی به منطقه و حوزه مقاومت داشته باشیم، شرایط کاملاً متفاوت است. اگر نیروهای مشاوره‌ای و عملیاتی ما به منطقه نمی‌رفتند و اقدام پیشگیرانه انجام نمی‌دادند معلوم نبود که الآن شهرهای ما وضعی بهتر از حلب و موصل داشته باشند. به‌هرحال دشمنان قسم‌خورده محور مقاومت و جمهوری اسلامی ایران گروهی را تربیت کرده بودند که بیایند و شیعیان را سر ببرند. دیدیم وقتی‌که تروریست‌های داعشی رسیدند به پایگاه آموزشی هوایی در عراق چه بلایی بر سر نظامیان آن پایگاه آوردند. البته با تمام حامیان بین‌المللی و منطقه‌ای که داعش داشت در مقابل محور مقاومت شکست خورد. ما این پیروزی را مدیون سردارهای شهیدمان ازجمله حاج قاسم سلیمانی و حسین همدانی هستیم.
بیشتر بخوانید:
این موضوع درست است که داعش شکست خورد اما هنوز هم به گفته منابع اطلاعاتی تعدادی از آن‌ها در اختیار ترکیه هستند که برخی از آن‌ها به منطقه قفقاز انتقال یافتند ولی هنوز آن گسترشی که در عراق و سوریه داشتند را در قفقاز ندارند و حامیانشان هم به گستردگی حضورشان در عراق و سوریه نیست. به‌هرحال ما تلاش می‌کنیم که روابط دوستانه‌ای که با آذربایجان، ارمنستان و حتی با ترکیه داریم، در حد دوستانه و برادرانه باقی بماند و سعی کنیم از جنگ و خونریزی در این منطقه جلوگیری کنیم.
آنا: آقای مدبر، شما در خصوص جلوگیری از طرح ناتو برای گسترش نفوذش در منطقه قفقاز چه تمهیداتی را تأثیرگذار می‌دانید؟
مدبر: ترجیح می‌دهم اندکی در خصوص اهمیت قفقاز صحبت کنم و بعد به مسئله نفوذ ناتو بپردازم. ببینید بعضی‌ها قفقاز را موزه ادیان می‌دانند. به علاوه در زمان اتحاد جماهیر شوروی سابق یک مهندسی ترکیبی در آنجا صورت گرفت که خیلی خاص بود. این منطقه هم می‌تواند کانون تنش باشد مثل دوره‌ای که شاهد جنگ‌های خونینی در قفقاز شمالی بودیم و هم می‌تواند کانون اتحاد باشد که البته وجه دوم متأسفانه خیلی ضعیف شده.
من می‌توانم بگویم که روسیه نگاه ویژه‌ای به قفقاز دارد. جایگاه قفقاز در سند استراتژی و امنیت ملی فدراسیون روسیه بسیار حائز اهمیت است. بالاخره حدود یک‌ششم کل تولیدات کشاورزی روسیه و حدود ۱۲ درصد جمعیت فدراسیون روسیه مربوط به منطقه قفقاز است. قفقاز از اهمیت هیدروپلیتیک، ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیک برخوردار است.
به همین دلیل است که فدراسیون روسیه سرمایه‌گذاری ویژه‌ای در منطقه قفقاز شمالی کرده است و باید تأکید کنم که تحولات قفقاز جنوبی بر شمال منطقه هم تأثیرگذار است. اما ایران متأسفانه این اهمیت را جدی نگرفت. یعنی ما در این منطقه حساس کار نکردیم. عده‌ای واقعاً به اهمیت اینجا پی نبردند.
با توضیحاتی که دادم می‌توان به این نتیجه رسید که اهمیت قفقاز را ناتو کاملاً درک کرد و از تحولات آن برای نفوذ به شرق استفاده کرد و می‌کند. ناتو در این برنامه همان‌گونه که امیر سرتیپ محمدحسن نامی تأکید کردند از ترکیه استفاده می‌کند اما من یک موضوع دیگر را مدنظر دارم و بر آن تأکید می‌کنم که اگر ترس ناتو از سیاست‌های یکجانبه‌گرایانه ترکیه و دور زدن‌های ترکیه نبود، این پیمان نظامی غربی خطرهای بیشتری برای کشورهای منطقه ایجاد می‌کرد.
آنا: به نظر شما تحولات قره‌باغ تابه‌حال دستاوردی برای ترکیه در بر داشته؟ منظور این است که اهداف آنکارا و در پی آن اهداف ناتو تا چه حدی محقق شده‌اند؟
مدبر: البته ترکیه رؤیایی دارد به نام رسیدن یا تسلط بر توران‌زمین یا سرزمین باستانی توران که در مرزهای شمالی ایران قرار داشته. ترکیه می‌خواهد از توران‌زمین رؤیایی خود به قزاقستان و محل اسکان اویغورها در چین برسد.
خوشبختانه دستگاه دیپلماسی در دولت سیزدهم به‌خوبی به اهمیت گسترش روابط با روسیه پی برده و در این زمینه به‌صورت عملی فعال است
شاید این طرح ترکیه دور از واقعیت باشد اما به‌هرحال تا حدی می‌تواند مورد بهره‌برداری ناتو قرار گیرد. به نظر من اگرچه ایران از اهمیت راهبردی و امنیتی قفقاز جنوبی غافل بود اما این روسیه بود که به‌موقع عمل کرد و ابتکار عمل را به دست گرفت.
دکتر روح الله مدبر کارشناس مسائل روسیه و قفقاز
نشست نهم نوامبر مسکو ابتکار عمل در قفقاز جنوبی را از دست آنکارا گرفت
روسیه در نهم نوامبر ۲۰۲۰ از الهام علی‌اف رئیس‌جمهور آذربایجان و نیکول پاشینیان نخست‌وزیر ارمنستان دعوت کرد که به مسکو بیایند و با آن‌ها توافق آتش‌بس را منعقد کرد. اگرچه ایران در آن توافق حضور نداشت اما ترکیه هم حضور نداشت. یعنی اینکه روس‌ها با ترکیه یک بازی برد-برد کردند اما ترکیه در مسئله قفقاز یک بازی باخت-باخت انجام داد زیرا به اهدافش ازجمله ابتکار عمل حل مناقشه نرسید.
بیشتر بخوانید:
پاشینیان: ارمنستان پیشنهادات روسیه را درباره تعیین مرز با آذربایجان قابل قبول می‌داند
اگر نهم نوامبر سال گذشته ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه، علی‌اف و پاشینیان را به مسکو فرا نمی‌خواند و آن توافق انجام نمی‌شد، همین مسیر ادامه پیدا می‌کرد و برنده، ترکیه بود چون ترکیه می‌خواست معادلات منطقه را به هم بزند.
آنا: در حال حاضر به قول جنابعالی ابتکار عمل توافق آتش‌بس قره‌باغ در دست روسیه است، این موضوع چه امتیازی برای ایران در بر دارد و اینکه سیاست تهران باید چگونه ترسیم شود تا منافع کشور تأمین شوند؟
مدبر: مهم‌ترین راه که یک درمان بلندمدت است و به ما در مسئله قفقاز کمک می‌کند، این است که سطح تماس ما با طرف روسی باید افزایش ویژه پیدا کند. یعنی اینکه ایران به همان جدیتی که در حل بحران سوریه با روسیه اقدامات مشترک انجام داد، در مسئله قفقاز که با ما مرز مشترک دارد و بالاخره تهدیدها و ابهاماتی که برای ما و روسیه در حوزه زیاده‌خواهی ترکیه وجود دارد نیز باید همکاری جدی داشته باشد.
نقاط مشترک ما در حوزه ترکیه ازنظر مسائل مورد اختلاف با روسیه کاملاً مشابه است. سطح نزدیکی برنامه‌های راهبردی ما با روسیه کاملاً مشابه است. یعنی ما با روسیه دیدگاه‌های تقریباً مشترکی در خیلی از موارد داریم.
خوشبختانه دستگاه دیپلماسی در دولت سیزدهم به‌خوبی به اهمیت گسترش روابط با روسیه پی برده است و در این زمینه به‌صورت عملی فعال است. دستگاه دیپلماسی کشور باید در نظر داشته باشد که مسئله قفقاز دیگر تخصصی نیست بلکه فوق تخصصی است به همین دلیل است که حتی اندک هیجان و احساساتی در زمینه ترسیم رویکرد تهران نسبت به قفقاز نباید در کار باشد.
انتهای پیام/۴۱۵۵/
انتهای پیام/
