مهرداد ملک‌زاده: کلان‌شهر تهران امروزی ممکن است آکنده از نقاط مختلف سکونت انسان‌ها باشد

به گزارش گروه فرهنگی آنا و به نقل از روابط عمومی خانه هنرمندان ایران، نشست تخصصی با عنوان «تهران هفت هزار ساله» با حضور حسن فاضلی نشلی استاد باستان شناسی پیش از تاریخ دانشگاه تهران، مهرداد ملک زاده پژوهشگر عصر آهن در پژوهشکده باستان شناسی، ناصر تکمیل همایون پژوهشگر علوم اجتماعی در پژوهشگاه علوم انسانی و حامد وحدتی نسب باستان‌شناس در خانه هنرمندان ایران برگزار شد.

نشست با توجه به کشف یک اسکلت در خیابان مولوی به دست آمد که نوع تدفین و اشیای به دست آمده در کنار آن این موضوع را نشان می‌داد که قدمتی 7 هزار ساله دارد. به دنبال کشف این اسکلت برخی قدمت سکونت در تهران را به 7 هزار سال پیش نسبت دادند.

در ابتدای این نشست حسن فاضلی نشلی باستان‌شناس با رد احتمال سکونت در این منطقه گفت: «البته من از منظری دیگر به این مسئله نگاه می‌کنم و احتمال سکونت در منطقه‌ای که این اسکلت کشف شده را رد می‌کنم، برای اثبات آن نیز دو دلیل دارم، یکی اینکه شیب این محوطه در 7 هزارسال پیش بسیار تند بوده و سکونت در آن امکان نداشته و دیگر این‌که برای به دست آمدن آب باید تا عمق ده متری کنده می‌شده است. بر این اساس امکان سکونت در این منطقه غیر ممکن بوده است. هر چند که ممکن احتمال وجود کشف‌هایی از این دست در دشت تهران بسیار باشد.»

او با بیان این‌که کاوش‌های محوطه تاریخی پردیس در ورامین نشان داد که قدمت تهران 8 هزار ساله است، گفت: «با این‌که این کاوش‌ دستاوردهای مهمی داشت و هزینه‌های بسیاری برای تبدیل شدن آن به سایت موزه انجام شد، اکنون تبدیل به ویرانه و بر اثر بی‌توجهی‌ها بار دیگر پاتوق معتادان شده است.»

در ادامه این نشست مهرداد ملک زاده باستان‌شناس با اشاره به این موضوع که کشف این اسکلت اتفاق عجیبی نیست گفت: «پیدا شدن یک تدفین 7 هزارساله در عمق 6 متری خیابان مولوی اتفاق عجیبی نیست؛ چرا که گسترۀ کلانشهر تهران امروزی بیشتر دشت تهران را پوشانده، ممکن است آکنده از نقاط مختلف سکونت انسان‌ها باشد. نگاهی اجمالی نشان می‌دهد که بخش‌های دیگری از این پهنۀ جغرافیایی که به زیر ساخت وسازهای شهری نرفته آکنده است از نقطه‌های فراوان باستان‌شناسی است.»

وی در ادامه افزود: «شما کافی‌است از تهران به سمت غرب به ناحیۀ کرج بروید، سپس به ناحیۀ غربی‌تر و دشت قزوین یا این‌که به سمت شرق حرکت کنید تا ناحیۀ گرمسار، آن وقت است که فراوانی پراکندگی نقاط استقرار را می‌بینید. اگر در آن جا هم شهرهای بزرگی تشکیل می‌شد، تمام این نقاط استقراری به زیر آن شهرها دفن می‌شدند.»

ملک‌زاده در بخش دیگری از صحبت های خود گفت: «ما کاملاً تصادفی بنا بر یک اتفاق که مربوط به یک سری تأسیسات عمرانی حیات امروزی شهر تهران است، توانستیم کارگاه کوچکی را باز کنیم و بخشی از مواد فرهنگی که احتمالاً در بخش‌های دیگری از تهران هم به زیر این شهر بزرگ رفته است پیدا کنیم. اما اگر به شکل یک آمار به این تصادف نگاه کنیم، تصادفی کاملاً معنادار است.»

او با بیان این‌که به صورت اتفاقی این کشف انجام شده است، افزود: «این کشف به دنبال حفر کارگاه کوچک که بخشی از فعالیت‌های عمرانی بوده به دست آمد و به قصد یک حرکت باستان‌شناسی انجام نشده بود اما وقتی تصادفاً این بقایای استخوانی دیده شده به صورت آمار و بسامد ریاضی شما فراوانی مواد فرهنگی زیر تهران امروزی داشته باشیم. اگر تعداد این ها از نظر آمار کم بود این تصادف آماری پیدا شدنش هم به مراتب کمتر و کمتر می‌شد.»

این باستان‌شناس با اشاره به گذشته‌ بسیار دور تهران گفت: «تا قبل از این‌که تهران عظیم کنونی را داشته باشیم و مسیلهای تهران امروزی پر و کاریزهای آن همه کور و عقیم بشود، شهر تهران مملو از رشته قنات‌ها و کاریزها و مسیل‌هایی بود که آب بارانی از طریق این مسیرها و کاریزها جریان پیدا می‌کرد و به مناطق کم ارتفاع‌تر دشت تهران می‌رفت و چه جایی بهتر از آن می‌توانست، برای شکل گیری استقرارهای انسانی باشد؟»

ملک زاده با اشاره به شاهراه خراسان بزرگ گفت: «شاهراه خراسان بزرگ، یک راه باستانی است که ماوراءالنهر و یا به تعبیری ورارودان را به بین النهرین یا به تعبیری میانرودان پیوند می‌زند که یک مسیر بزرگ حرکتی را تشکیل می‌دهد. مرکز این جاده حتی اگر تقریبی وجب بگیرید، تهران امروزی و در حقیقت ری باستان می‌شود. از یک طرف مرکز مسافتی است و از طرف دیگر یک مرکزیت سوق الجیشی.»

به گفته او، هر مسافری که می‌خواسته از سرزمین‌های دورتر و دورتر شرقی به سرزمین‌های دورتر و دورتر غربی برود، الزاماً از این باریکۀ سبز جنوب البرزکوه حرکت می‌کرده است. اسکندر از همین مسیر به مصاف آخرین بازمانده‌های سپاه هخامنشیان رفت و در نزدیکی شهرری با جسد نیمه­ جان داریوش سوم مواجه شد. ترکان و مغولان یورشگر در دوره‌های بعدی تاریخی از همین راه آمدند و به سمت میانرودان رفتند و خلافت عباسی را بر انداختند. در دورۀ قاجار از همین راه مسافران دارالخلافه ناصری می‌رفتند به عراق امروزی که اسم آن در آن زمان راه عتبات بود. امروز هم بر گرتۀ همین راه اتوبان بزرگی می­سازند به نام بزرگراه کربلا. این جاده از روزهای پیش از تاریخ کار می‌کرده تا امروز که ما می‌خواهیم کار دیگری به گرده آن بگذاریم.

ملک‌زاده همچنین به یافته‌های سفال‌خاکستری باستان‌شناسان در تپه‌های قیطریه، سلطنت آباد و بسیاری نقاط دیگر تهران اشاره کرده و آن‌ها را دلیل وجود مواد فرهنگی در تهران پیش از تاریخ دانست.

در این نشست هم چنین حامد وحدتی نسب باستان‌شناس و تعیین کننده هویت اسکلت 7 هزار ساله، اسکلت کشف شده را، اسکلت یک زن دانست و گفت: «این اسکلت کشف شده در حوالی خیابان مولوی، اسکلت یک زن بوده که سن او بین 35 تا 40 سال بوده است. او یادآوری کرد که این تخمین سنی در 7 هزار سال پیش با شرایط کنونی زنان امروز قابل سنجش نیست.»

در بخش پایانی این نشست نیز ناصر تکمیل همایون پژوهشگر علوم اجتماعی در پژوهشگاه علوم انسانی به سخنرانی پرداخت.