اوج خفقان در دانشگاه‌های مصر؛ دانشگاه‌ به مقر تحت نظر گرفتن دانشجویان تبدیل شده است

به گزارش خبرنگار گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، در سال تحصیلی گذشته 761 دانشجوی مصری بازداشت شدند و 281 دانشجو نیز به ‌خاطر تظاهرات و تجمع در دانشگاه‌های مصر از دانشگاه اخراج شدند. همچنین یک استاد دانشگاه به خاطر نوشتن مقاله‌ای انتقادی، به اتهام توطئه و تضعیف امنیت ملی مصر به مرگ محکوم شد. استاد دیگری به جرم توییت کردن یک مطلب انتقادی درباره وضعیت نامناسب دانشگاه‌ها، در انتظار محاکمه است.

درگیری‌ها میان دانشجویان و نیروهای امنیتی در سال تحصیلی گذشته به بالاترین حد خود رسید. پس از آن حکومت راه جدیدی برای سرکوب دانشجویان مصری پیدا کرد؛ یعنی با محدود کردن دامنه تحقیقات علمی، و القای روح ترس در سراسر دانشگاه‌ها شروع به ساکت کردن منتقدان کرد. این سرکوب تنها بخشی از برنامه رژیم سیاسی برای سرکوب مخالفان، کنترل گفتمان عمومی و دیکته کردن روایت سیاسی مطلوب حکومت است.

زمانی که رشد اقتصادی مصر کمتر و فضای امنیتی حاکم بر دانشگاه‌ها بیشتر شده است، حکومت هرگونه شانس مخالفت با شرایط حاکم را از مخالفان چه در دانشگاه‌ها، چه در نشریات و چه درخیابان‌ها گرفته است.

احمد عبد ربه، استاد سیاست تطبیقی در دانشگاه قاهره معتقد است که نقض حقوق دانشگاهیان در دانشگاه‌های مصر نهادینه شده و این میزان نقض حقوق بشر حتی از زمان حسنی مبارک نیز بیشتر است.

سرکوب گسترده مردم و دانشگاهیان، از ماه ژوئن 2014 در زمان ریاست جمهوری عبدالفتاح سیسی شروع شد. وی رؤسای دانشگاه‌ها را شخصاً انتخاب کرد، در حالی که پس از انقلاب 2011 مقرر شده بود که ریاست دانشگاه‌ها از طریق انتخابات داخلی مشخص شود. در ماه سپتامبر کابینه منصوب شده توسط سیسی به نظامیان این اختیار را داد که اساتید و دانشجویان را توبیخ کنند، بدون اینکه هیچ کمیته انضباطی عملکرد دانشگاهیان را مورد قضاوت قرار دهد.

عبد ربه افزود: بسیاری از رؤسای مدارس و دانشگاه‌ها تنها به این دلیل که گمان برده می‌شد از اخوان‌المسلمین حمایت می‌کنند از سمت‌های خود کنار گذاشته شدند، اکنون ملاک انتخاب افراد برای جایگزینی صلاحیت و کارآمدی نیست، بلکه تنها همسو بودن با رژیم شرط انتصاب آنها به شمار می‌رود.

عادل بدر، استاد فلسفه دانشگاه المنصوره در پنلی که برای دانشجویان کارشناسی حول محور عملکرد‌های عبدالفتاح سیسی ترتیب داده بود، تنها به جرم ابراز اندکی نارضایتی نسبت به سیاست‌های حکومت، در همان روز دستگیر شد و در اخبار شبانگاهی از او به عنوان یک خائن و منحرف نام برده شد.

پس از این اتفاق تمامی استادان دانشگاه‌ها سعی کردند از شرکت در بحث‌های سیاسی خودداری کنند، همچنین به دانشجویان خود نیز اعلام کردند که بهتر است سراغ چنین موضوعاتی نروند. رواج خود سانسوری در بین استادان و دانشجویان هیچ نتیجه‌ای جز پایین آمدن سطح کیفیت دانشگاه‌ها به خصوص در رشته‌هایی نظیر علوم اجتماعی ندارد و آزادی بیان در دانشگاه‌‌ها را کاملاً از بین می‌برد.

این وضعیت نابسامان تنها شامل حال دانشکده‌های علوم اجتماعی نمی‌شود. محمد ععز العرب، فارغ‌التحصیل دانشکده مهندسی دانشگاه الاسکندریه اعلام کرد حتی دانشجویان مهندسی باید مراقب باشند که از چه مواد و ابزاری استفاده می‌کنند و روی چه پروژه‌هایی کار می‌کنند، چون ممکن است به اتهام اقدام علیه نظام دستگیر شوند. به عنوان مثال یکی از دانشجویان توسط نظامیان به اتهام اقدام به ساختن بمب دستگیر شد، زیرا با وسایل الکترونیکی و مواد شیمیایی برای تکمیل پروژه دانشگاهی خود سرو کار داشت. تمام استادانی که همواره دانشجویان خود را تشویق می‌کردند که پروژه‌های خلاقانه انجام دهند اکنون می‌ترسند که چنین پروژه‌هایی برای اساتید و دانشجویان دردسرساز شود، زیرا کج‌فهمی‌های حکومت می‌تواند مشکلات زیادی برای آنها ایجاد کند.

عبد ربه از گسترش چنین ترس گسترده‌ای در دانشگاه‌های مصر ابراز نگرانی کرد و گفت نگرانی اصلی در نوع برخورد خشن نظامیان با مردم و استفاده از گازهای اشک‌آور و... نیسـت، بلکه ترس اصلی این است که دانشگاه‌ها به مقری برای جاسوسی و تحت نظر داشتن دانشجویان تبدیل شده است. در نتیجه ترس و وحشت در بین تک‌تک افراد موج می‌زند چون این حس وجود دارد که مدام تحت‌نظر هستند.

این نظارت تنها شامل حال دانشجویانی که در مصر تحصیل می‌کنند نمی‌شود، بلکه ابعاد گسترده‌تری را در بر دارد. دانشگاه عین‌الشمس قاهره، برنامه تحصیل در خارج از کشور خود در ترکیه را لغو کرده است و دیگر به دانشجویان خود اجازه نمی‌دهد برای تحصیل در رشته زبان به آنجا بروند. همچنین دانشگاه دمنهور در منطقه نیل اعلام کرده است که از این به بعد هیچگونه همکاری آکادمیکی با دانشگاه‌های خارجی نخواهد داشت.

محدودیت‌ها به اینجا ختم نمی‌شود، بلکه سیسی در ماه می سال گذشته فرمانی داد که در آن، دانشگاهیان حق ندارند بدون اجازه سازمان امینت کشور مصر به خارج از کشور مسافرت کنند، زیرا حکومت باید بر کلیه فعالیت‌های آکادمیک دانشگاهیان و حتی کنفرانس‌ها علمی نظارت کامل داشته باشد. تمامی این اقدام‌ها برخلاف ماده 21 قانون اساسی مصر که بر استقلال دانشگاه‌ها تأکید دارد و همچنین بر خلاف ماده 62 که تأکید می‌کند حکومت حق ندارد از خروج شهروندان مصری جلوگیری کند، است.

سرکوب دانشگاه‌ها ابعاد گسترده‌تری از کلاس درس دارد و شامل فعالیت های فوق برنامه دانشگاهیان نیز می‌شود. پاییز گذشته دانشگاه قاهره تمامی دانشجویان و انجمن‌های سیاسی دانشگاه‌ها را از شرکت در فعالیت های سیاسی و اجتماعی منع کرد. اما دانشجویان و گروه‌های مخالف پس از کودتای جولای 2013 به این اجبار تن ندادند و با تظاهرات و راهپیمایی‌های منظم و گسترده در کلیه دانشگاه‌ها خواستار بازگشت محمد مرسی شدند.

هنگامی که دستگیری‌های گسترده از طرف حکومت کارساز نشد، سیسی طبق بیانیه‌ای در ماه اکتبراعلام کرد که تمامی موسسات عمومی از جمله دانشگاه‌ها تحت نظارت نظامی قرار می‌گیرند و هر کس اقدامی علیه حکومت انجام دهد در دادگاه‌های نظامی محاکمه می‌شود. به موجب این بیانیه 89 دانشجو در دادگاه‌های نظامی در سال تحصیلی 2014-2015 محاکمه شدند.

علی‌رغم فضای رعب و وحشتی که بر دانشگاه‌های مصر حکم‌فرما است، مشکل اصلی، بازداشت‌های غیر قانونی دانشجویان است. فضای دانشگاه‌های مصر روز به روز بیشتر تحت فشار قرار می‌گیرد و گفتمان‌های عمومی در حال تبدیل به خودسانسوری هستند. در حالی که بیشتر دانشجویان بازداشت شده جز اخوان المسلمین نیستند و تنها با کودتا اعلام مخالفت کردند. در پی ایجاد خفقان‌های بیش از حد حکومت در دانشگاه‌های مصر، عبد ربه تصمیم به ترک کشورش گرفت و در حال حاضر در دانشگاه دنور به عنوان استاد مشغول به فعالیت است. به نظر می‌رسد در حال حاضر این تنها گزینه پیش روی استادان برجسته دانشگاه‌ها است. زیرا دانشگاه‌های مصر به مکانی تبدیل شده‌اند که تنها افرادی که به حکومت وفادار هستند می‌‌توانند در آن فعالیت کنند.