برخی اشیای تاریخی در خراسان جنوبی حاکی از فعالیت ذوب آهن است

او این مطلب را در نشست گزارش به همکار که به همت پژوهشکده باستان شناسی در محل پژوهشگاه برگزار شد مطرح کرد و افزود :حاصل بررسی های دهستان زیرکوه در پایان منجر به شناسایی 63 اثر تاریخی بود که به صورت پراکنده در نقاط مختلف دهستان قرار داشتند.

وی با بیان اینکه پیوستگی زمانی از دوران تاریخی (اشکانی) تا دوران اسلامی‌ (قاجاری) در آثار باستانی شناسایی شده این دهستان قابل مشاهده است تصریح کرد: از مجموع آثار شناسایی شده 3 اثر مربوط دوران تاریخی، 6 اثر دوران تاریخی و اسلامی، 52 اثر متعلق به دوران اسلامی‌ و 2 اثر طبیعی بودند.

این باستان شناس گفت: از لحاظ گاهنگاری قدیمی‌ترین محوطه های یافت شده مربوط به دوران اشکانی-ساسانی است که شاخص ترین محوطه های این دوره را می‌توان به ترتیب تپه کوره محمد آباد، تپه انبز پشته راه آبیز، قبرستان و انبز تپه سالک آباد، تپه دارج سفلی، محوطه دیودال، محوطه ریگ آهنگران، محوطه دزگ و محوطه بند تجنود دانست.

به گفته قلی نژاد آثار شناسایی شده زیرکوه از نظر کاربردی به سازه های دفاعی- امنیتی، سازه های آبی، مناطق تدفینی، محوطه های استقراری، محوطه های صنعتی، بناهای آیینی و یادمانی و عوارض طبیعی قابل دسته بندی هستند.

وی افزود: این دسته بندی ها به طبقه بندی های کوچک‌تری از جمله آسیاب ها، قلعه ها، برج ها، تپه ها، محوطه ها، قبرستان ها، کوره های ذوب فلزات، معدن، بنا های مذهبی و استقراری، حوض انبار، بند، سنگ نگاره، غار و درختان کهنسال قابل تقسیم هستند.

او با اشاره به اینکه دهستان زیرکوه از نظر جغرافیایی به سه منطقه، دشت ها و مناطق پست و هموار، کوهپایه ها و مناطق مرتفع و کوهستانی تقسیم می‌شود افزود: آثار شناسایی شده حاصل از بررسی نیز در هر سه منطقه یاد شده پراکنده است.

این باستان شناس اظهار داشت: عوامل متعددی را می‌توان برای شکل گیری و مکان گزینی آثار مختلف در منطقه زیرکوه مطرح کرد که از جمله مهم‌ترین آنها آب‌وهوای مناسب در نقاط کوهپایه‌ای، وجود منابع آبی، در دسترس بودن زمین‌های حاصلخیز برای کشاورزی، نزدیکی به مراتع برای چرای دام ها، مجاورت منابع معدنی و طبیعی و وجود راه‌های دسترسی و ارتباطی است.

وی با بیان اینکه یکی از عوامل مهم و حیاتی شکل‌گیری آثار تاریخی در دوره‌های مختلف دسترسی به منابع آبی است تصریح کرد که بیشتر محوطه‌های دامنه‌های شرقی کوه‌های زیرکوه در سرشاخه‌ها یا نزدیک به سرشاخه‌های جریان های آبی شکل گرفته‌اند و آثار تاریخی دامنه‌های غربی و شمالی این دهستان نیز در کنار مسیرهای جریان‌های آبی قرار دارند.

به گفته وی ، در این پژوهش گونه شناسی و بررسی سفال‌ها رکن اصلی در تاریخ گذاری و فهم ارتباطات فرهنگی آثار یافت شده را تشکیل داده و با توجه به اصولی که برای گونه‌شناسی سفال‌ها در نظر گرفته شده یافته‌های سفالی دهستان زیرکوه در دو دوره تاریخی و اسلامی‌قابل تاریخ‌گذاری هستند.

او اظهار داشت: با بررسی مواد فرهنگی (سفال) بدست آمده از بررسی دهستان زیرکوه چنین بر می‌آید که با توجه به نزدیکی این منطقه در دوران تاریخی (اشکانی) به خاستگاه و مراکز پر اهمیت این دوران چون مناطق شمال خراسان و سیستان این ناحیه به عنوان یکی از مناطق میان این دو مرکز مهم حکومت اشکانی بوده و این تاثیر پذیری فرهنگی به خوبی در سفال‌های بدست آمده از تپه کوره محمد آباد، محوطه دیودال، محوطه ریگ آهنگران و محوطه‌ بند تجنود مشهود است.

به گفته این باستان شناس، همگونی‌های سفالی در آثار شناسایی شده دهستان زیرکوه که به نوعی بیانگر ارتباطات فرهنگی (منطقه ای و فرامنطقه‌ای) است منحصر به دوران پیش از اسلامی‌ نیست بلکه در دوران اسلامی‌ نیز این شباهت‌های سفالی در محوطه ها و آثار شناسایی شده اسلامی‌نیز آشکار یافته است.

سرپرست هیأت شناسایی و بررسی آثار تاریخی و فرهنگی دهستان زیرکوه - خراسان جنوبی شاهد این مدعا را مشاهده قطعه سفال‌هایی دانست که به عنوان شاخص‌های سفالی دوران اسلامی‌ در مکان‌ها و دوره‌های مختلف یافت شده اند.

او گفت: از جمله این شاخص‌های سفالی می‌توان به سفال های نیشابور، فیروزه ای، سبزآبی با نقش سیاه زیر لعاب، سفال های شبه پیش از تاریخی (سفال های محلی)، آبی سفید، رنگارنگ (هفت رنگ)، سلطان آباد، سفال های نقش کنده کتیبه‌دار، نقش کنده زیر لعاب یکرنگ، سلادن و قالب‌زده اشاره کرد که به علت رشد ارتباطات در دوران اسلامی‌ می‌توان در این دوران در مناطق مختلف سرزمین های اسلامی‌ این گونه‌های سفالی را مشاهده کرد.

قلی نژاد اظهار داشت: علاوه بر تاثیرات فرهنگی ذکر شده موضوع دیگری که نیاز به پژوهش بیشتری دارد ارتقا سطح فناوری ذوب آهن است.

او افزود: خلوص و همگن بودن سرباره‌های فلزی حاکی از فعالیت های ذوب سنگ فلز (آهن) به طور کامل است که نشانگر گذر از مرحله تولید آهن خمیری یا چکش خوار و توسعه فن ذوب آهن و جداسازی کامل فلز آهن از سنگ بوده که ایرانیان تا دوران اسلامی‌به چنین تکنولوژی دست نیافته بودند .

به گفته این باستان شناس، برخی محققان معتقدند که مراکز محدودی تا دوران اسلامی‌ به فناوری ذوب آهن دست یافته بودند که از جمله این مراکز مناطقی چون هند و سوریه را می‌توان نام کرد .

سرپرست هیأت شناسایی و بررسی آثار تاریخی و فرهنگی دهستان زیرکوه - خراسان جنوبی تصریح کرد: کشف سرباره‌های مذاب آهن در اطراف کوره های دهستان زیرکوه و تاریخ گذاری دقیق آنها می‌تواند موضوعی مبنی برتغییر این دیدگاه‌ها و یا ایده‌ای مبنی برانتقال تکنولوژی ذوب آهن از مناطق شرقی چون هند به ایران باشد.