شاخص‌ها و روش‌های تحلیل بودجه پژوهشی
به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری آنا، اولویت‌گذاری و تخصیص منابع به پژوهش فرایندی مجرد، از بالا به پایین یا فرمول‌بندی شده برای تمام زمان‌ها و مکان‌ها نیست. این فرایند مجموعه‌ای به غایت پیچیده است که از درون مذاکره‌های گوناگون در متن‌های اجتماعی گوناگون شکل می‌گیرد و متغیر‌های متعددی همچون انتظار‌های بازیگران، منافع آنها، قول و قرار‌ها و ظرفیت‌های بالقوه و نامتعین در صورت‌بندی آن نقش ایفا می‌کنند.
آرش موسوی (استادیار مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور ) در مقاله‌ای با عنوان «بررسی شاخص‌ها و روش‌های مبتنی بر دستورالعمل فراسکاتی در زمینه تحلیل بودجه پژوهشی» به این موضوع پرداخته‌اند که به دست دادن تحلیل مؤثری از این فرایند پیچیده و دارای ابعاد در جهان واقعی در وهله اول نیازمند اتکاء بر چارچوبی نظری و روش‌شناسانه و انتخاب شاخص‌های توصیف کنند‌های براساس آن چارچوب نظری است که جریان منابع مالی در نظام پژوهش را با دقت و جامعیت رصد و تأثیرات این جریان مالی را بر جهان بیرون گزارش می‌کنند.
* شاخص‌های کلاسیک
در این پژوهش آمده است که محدوده شاخص‌های موردنظر در این بخش شامل آن دسته از متغیر‌های کمی در قلمرو مطالعات علم و فناوری است که با منابع مالی اختصاص داده شده به فعالیت‌های تحقیقاتی در ارتباط هستند و آنها را رصد می‌کنند.
این پژوهش مطرح می‌کند که به‌عبارت دقیق‌تر هزینه‌های تحقیقاتی مجریان پژوهش سازمان‌های آموزش عالی، موسسه‌های پژوهشی دولتی، آزمایشگاه‌های خصوصی و نیز هزینه‌های تحقیقاتی سرچشمه گرفته از سازمان‌های دیگر به خصوص سازمان‌های عمومی را در این مقاله مدنظر قرار داده است.
{$sepehr_key_3022}
نکته قابل ذکر در این پژوهش این است که این مجموعه از شاخص‌ها بخش بسیار مهمی از مجموعه شاخص‌ها در مطالعات علم و فناوری را تشکیل می‌دهند که با عنوان "شاخص‌های ورودی" مطرح هستند.
در این پژوهش آمده است که شاخص‌های ورودی البته به شکل تنها و جدا افتاده اهمیت چندانی ندارند. این شاخص‌ها به‌طور عمده با این هدف تعریف شدهاند که در نهایت با انواعی از شاخص‌های خروجی به‌عنوان مثال شاخص‌های مربوط به نرخ انتشار آثار علمی و یا با شاخص‌های اقتصادی تلفیق می‌شوند و اندازه‌هایی از نحوه عملکرد یا میزان بهره‌وری یک واحد پژوهشی و یا کل نظام پژوهشی کشور و نیز اندازه‌هایی از تأثیر فرایند‌های تحقیق و توسعه بر رشد اقتصادی را به دست می‌دهند.
* محدوديت‌های دستورالعمل فراسکاتی
به زعم این پژوهش دستورالعمل فراسکاتی در کنار برخورداری از سابقه‌ای نسبتاً موفق در هدایت و هماهنگی فعالیت‌های مرتبط با سنجش علم و فناوری در کشور‌های تحت پوشش سازمان همکاری اقتصادی و توسعه، نقاط ضعفی نیز دارد.
در این پژوهش آمده است که این نقاط ضعف و محدودیت‌ها در ادبیات مرتبط با موضوع علم‌سنجی و تکنولوژیسنجی به اشکال مختلف مورد اشاره و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است و هم اکنون درک نسبتاً خوبی در این زمینه در میان متخصصان مربوط وجود دارد.
* تحلیل شاخص‌ها در مطالعات علم و فناوری
به زعم این پژوهش شاخص‌ها به‌طور کلی با دو سطح تحلیل در ارتباط هستند؛ اولین سطح تحلیل سازمان‌های تحقیقاتی منفرد را شامل می‌شود و دومین سطح دربرگیرنده کلیت اقتصاد ملی است.
{$sepehr_key_3023}
به طور کلی در این پژوهش به این نکته اشاره شده است که شاخص‌ها، طیفی متنوع را از شاخص‌های ساده بهره‌وری تا شاخص‌های پیچیده اقتصادسنجی دربرمی‌گیرند. این شاخص‌ها به‌طور اساسی به دنبال ارائه گزارشی دقیق و مفصل از نحوه تأثیر فرایند‌های تحقیق و توسعه بر رشد اقتصادی هستند.
در ادامه نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که بررسی‌های تاریخی نشان می‌دهند که ملاحظات مربوط به تأثیر فرایند‌های تحقیق و توسعه بر اقتصاد و رشد اقتصادی بستر اصلی شکل‌گیری و توسعه دستورالعمل فراسکاتی بوده‌اند.
{$sepehr_key_3025}
در پایان این پژوهش آمده است که بحث‌های مرتبط با تابع تولید در علم اقتصاد یکی از مهمترین منابع الهام‌بخش در طراحی دستورالعمل فراسکاتی بوده است.
* شاخص‌ها و روش‌های اندازه‌گیری منابع پژوهشی
بحث‌های مطرح شده در این پژوهش نشان می‌دهند که شاخص‌ها و روش‌های اندازه‌گیری منابع پژوهشی چگونه در دهه ۶۰ میلادی نضج گرفتند و چه مسیری را تا روزگار حاضر طی کردند. ملاحظه کردیم که تاریخ مطالعات نظام‌مند در باب منابع پژوهشی با نطفه‌بندی دستورالعمل فراسکاتی در سازمان همکاری اقتصادی و توسعه کار خود را آغاز کرد.
نکته قابل ذکر در این پژوهش این است که این دستورالعمل طی سالیان و دهه‌های بعدی بار‌ها مورد تجدیدنظر قرار گرفت و هر بار حوزه دربرگیرندگی آن افزایش بیشتری پیدا کرد. دستورالعمل فراسکاتی با وجود این تحولات همواره به چارچوب اساسی و اولیه خود وفادار ماند و فلسفه تمرکز بر دوتایی ورودی/خروجی را در رصد منابع مالی به شکل کلی و بنیادی در خود حفظ کرد.
{$sepehr_key_3026}
در این پژوهش آمده است که آن چارچوب نظری که دستورالعمل فراسکاتی در متن آن توسعه یافت، گسترش پیدا کرد و تثبیت شد. اینک سال‌هایی چند است که مورد چالش و نقد اصولی قرار گرفته است. همزمان با تحول دیدگاه اساسی در سیاست علم از رویکرد خطی به رویکرد سیستمی مشکلات ساختاری و فرضیه‌های خطی دستورالعمل فراسکاتی نیز حجاب از چهره برگرفتند و به طور گسترده نقد شدند.
{$sepehr_key_3027}
به طور کلی در این پژوهش به این نکته اشاره شده است که تأکید دستورالعمل بر استانداردسازی تنوع‌ها، تمرکز انحصاری بر اندازه‌گیری کمی منابع مالی وارد شده به فرایند‌های تحقیق و توسعه و نادیده گرفتن روابط پیچیده میان بازیگران گوناگون، مکانیسم‌ها و ابزار‌های اختصاص منابع و ویژگی‌های خاص فرایند‌های پژوهش و توسعه در متن‌های سازمانی مختلف بخشی از محدودیت‌های ساختاری آن را در معرض نمایش می‌گذارند.
در پایان نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که این محدودیت‌های ساختاری در کنار مشکلات دیگری که به طور عمده ناشی از کیفیت آمار‌ها در پیمایش‌های واقعی بودند در مجموع باعث به وجود آمدن فعالیت‌های جدیدی برای توسعه رویکرد جدیدی به مسئله تحلیل مکانیسم‌های اختصاص بودجه پژوهشی شدهاند.
انتهای پیام/