تحلیلی بر وضعیت انتشارات علمی و ثبت پتنت در نظام ملی نوآوری ایران
به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، امروزه به خوبی مشخص شده که نوآوری فرآیند پیچید‌ه‌ای است که فعالیت اجزای متعددی را می‌طلبد. این اجزا روابطی پیچیده با یکدیگر داشته و تحت‌تأثیر محیط پیرامونی قرار می‌گیرند.
ویژگی اصلی این سیستم، توانایی اجزای نظام ملی نوآوری نظام‌مند است که این نگرش باعث شکل‌گیری نظریه آن در تولید، انتشار و کاربرد فناوری‌هایی است که ارزش اقتصادی دارند. دانش و علم که اغلب در قالب مقالات ارائه می‌شوند باید به فناوری تبدیل شوند، چرا که تولید علم به تنهایی نمی‌تواند به پیشرفت کشور منجر شود و پس از تبدیل آن به فناوری باعث توانمندی و پیشرفت صنعتی نیز خواهد شد.
پژوهشگران در مقاله‌ای با عنوان «تحلیلی بر وضعیت انتشارات علمی و ثبت پتنت در نظام ملی نوآوری ایران» به این موضوع می‌پردازد که تأکید جمهوری اسلامی ایران بر رشد درون‌زا، ایجاب می‌کند مؤلفه تولید فناوری مورد توجه جدی قرار گیرد که میزان اختراعات ثبت شده یکی از شاخص‌های این مؤلفه است.
* ثبت پتنت در نظام ملی نوآوری
به زعم این پژوهش یکی از مؤلفه‌های اصلی هر نظام ملی نوآوری، تولید فناوری است که از شاخصه‌های آن هم ثبت پتنت است؛ بنابراین برای توسعه نظام ملی نوآوری باید انتشارات و مقالات علمی به فناوری تبدیل و برای صنعت کاربردی شوند.
این پژوهش بیان می‌کند که ایران در تولید انتشارات علمی رتبه ۲۲ در جهان را داراست، اما در زمینه کیفیت و تبدیل این مقالات به پتنت، کارکرد کشور قابل قبول نیست. ادامه این روند به تولید صرف یافته‌های علمی منجر می‌شود و نتیجه تحقیقات به نوآوری و خلق ثروت برای اجتماع منتهی نمی‌شود. ذکر نکاتی می‌تواند باعث رشد و پیشرفت توامان مقالات و پتنت‌ها و در یک کلام کارکرد بهتر نظام نوآوری ملی شود.
- کمیت انتشارات علمی ایران در جهان می‌تواند الگویی برای دیگر کشور‌ها باشد، ولی کیفیت این انتشارات به‌مانند کمیت آن رشد پیدا نکرده است، به گونه‌ای که ایران در مقایسه با کشور‌هایی که در رده مشابه کمی قرار دارند.
- کیفیت انتشارات به مراتب پایین‌تری دارد که نشان از ارزش‌گذاری دانشگاه‌ها نسبت به معیار چاپ مقاله و هدایت فعالیت‌های پژوهشی موجود دانشگاه‌ها به افزایش تعداد مقاله‌هاست تا انجام پژوهش‌های مورد نیاز صنعت.
* نظام دانشگاه و صنعت در ایران
این پژوهش توضیح می‌دهد که تحقیقات کشور‌های صنعتی، اغلب از مشاهدات وسیع میدانی و تحقیقات عملی حاصل می‌شوند. این تحقیقات نتیجه حل یک مشکل واقعی صنعت و یا مبین پیشرفت‌های واقعی صنعت هستند، ولی در ایران در هر دو نظام دانشگاه و صنعت اشکالات اساسی وجود دارد و هیچگونه ارتباط و تناسبی بین این دو نظام نیست و تا زمانی که بین نظام صنعت و دانشگاه ارتباط مناسب و متناسبی شکل نگیرد.
{$sepehr_key_1643}
در این پژوهش آمده است که ارتقای کیفی مقالات حاصل نمی‌شود؛ زیرا از یک طرف نظام دانشگاه متناسب با رفع نیاز‌های نظام بازارکار طراحی نشده و از طرف دیگر نیز نظام بازارکار نیازی به نظام دانشگاه احساس نمی‌کند.
این پژوهش به این نکته اشاره می‌کند که با نزدیکی دانشگاه و صنعت، در واقع طرف عرضه و تقاضا در نظام ملی نوآوری به یکدیگر نزدیکتر شده و در جهت نیاز‌های یکدیگر گام برمی‌دارند. تولید علم در انزوا حاصل نمی‌شود و نیازمند تعاملات گسترده با جامعه جهانی و پژوهشگران دیگر کشور‌ها است.
* انتشار دستاورد‌های علمی در ایران
در این پژوهش آمده است که روند همکاری پژوهشگران ایرانی با پژوهشگران دیگر کشور‌ها در سال‌های اخیر رو به کاهش است و همچنین شکل انتشارات علمی ایران نیز بیشتر استاد و دانشجو است و حتی پژوهشگران و اساتید داخلی نیز تمایلی به همکاری‌های مشترک در غالب انتشار دستاورد‌های علمی خود ندارند.
{$sepehr_key_1644}
این پژوهش نشان می‌دهد که روند کاهش شدید آمار اختراعات ثبت شده در ایران و به‌ویژه سهم اندک و کاهنده اختراعات شرکت‌های خصوصی، زنگ خطری را در حوزه علم و فناوری کشور به صدا درآورده و این در حالی است که در کلیه اسناد بالادستی توسعه علم و فناوری کشور بر لزوم افزایش آمار ثبت اختراع تأکید شده است.
این پژوهش بیان می‌کند که کوتاهی در برقراری نظام بررسی شرایط ثبت اختراع نظام تحقیقی ثبت اختراع یکی از مهمترین عوامل ضعف کارکرد‌های نظام ثبت اختراع بوده است، زیرا در نبود نظام تحقیقی واقعی، هیچ یک از کارکرد‌های نظام ثبت اختراع آن گونه که بایسته است قابل انجام نخواهد بود. به بیان دیگر، مدیریت نظام ثبت اختراع در ایران در حال حاضر ارتباط مناسب و منطقی با نظام ملی نوآوری ندارد.
به زعم این پژوهش در تمام سال‌های گذشته، ثبت اختراع در ایران تنها با دید شهرت علمی برای مخترع نگریسته شده است، بنابراین نه حمایت قانونی از حقوق مخترع و جلوگیری از استفاده غیرمجاز از اختراع او مورد توجه قرار گرفته، نه اختراعات ثبت شده کمک چندانی به رشد و توسعه صنایع کرده است.
{$sepehr_key_1645}
این پژوهش ادامه می‌دهد که علاوه بر این، آموزش مفهوم ثبت اختراع نیز ضعیف بوده است، به گونه‌ای که بسیاری از مدیران، کارشناسان و پژوهشگران حتی آشنایی مقدماتی با این مقوله ندارند و شاید برخی از فناوری‌هایی که لیسانس آنها در قبال پرداخت هزینه‌های گزاف از دیگر کشور‌ها خریداری می‌شود، عملا دوره حمایت قانونی را سپری کرده و استفاده تجاری از آنها با همان اطلاعات افشا شده حین ثبت و البته بدون نیاز به پرداخت هر گونه هزین‌های امکان‌پذیر است.
در تحلیل آخر نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که به طور کلی چنین به نظر می‌رسد که مقوله کهنسال ثبت اختراع در ایران هنوز در مراحل جنینی است و شاید به شرایطی برای رشد آن نیاز است.
در انتهای این پژوهش اینگونه نتیجه‌گیری می‌شود که سستی فزایند‌های در پایه‌های نظام ثبت اختراع در ایران وجود دارد که این امر نه‌تنها با روند پیشرفت کشور در حوزه علم و فناوری سازگار نیست، بلکه به عنوان مانعی جدی بر سر راه نظام ملی نوآوری عمل می‌کند.
این پژوهش به کوشش الناز حبیب زاده (کارشناسی ارشد مدیریت فناوری دانشگاه اصفهان) و ناصر نوروزی (دکتری سیاست‌گذاری علم و فناوری دانشگاه تربیت مدرس) انجام شده است.
انتهای پیام/