حذف موانع و سرعت‌بخشی به سیر صعودی حوزه علم و فناوری کشور

خبرگزاری علم و فناوری آنا؛ محمدمهدی جباری عضو هیئت‌علمی گروه مهندسی عمران دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیراز است که معاونت سابق پژوهش و فناوری این دانشگاه و علوم و تحقیقات فارس را در کارنامه داشته و با حدود ۲۰ سال مسئولیت اجرایی و انتخاب به عنوان برتر در جشنواره‌ها، در حوزه پژوهش و فناوری کشور دستی بر آتش دارد.

رئیس جمهور آینده علاوه بر توجه به توسعه علم و فناوری در مراکز آموزش عالی برای اقتدار علمی و فناوری، تولید ثروت و افزایش کیفیت زندگی مردم از طریق فناوری و نوآوری، توسعه «اقتصاد دانش‌بنیان»، ارتقای ارتباط دانشگاه، صنعت و جامعه و تجاری‌سازی محصولات، برنامه‌ داشته باشد

با توجه به انتخابات پیش رو و آنچه نامزدهای ریاست جمهوری و منتخب آینده مردم باید در حوزه علم و فناوری مد نظر داشته و مطالبات فعالان این حوزه را در اولویت برنامه‌های کاری خود قرار دهند را با جباری در میان گذاشتیم.

او معتقد است در راستای توسعه فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان، اهدافی مانند سیاستگذاری، تنظیم‌کنندگی، تسهیل‌گری و ارائه خدمات به فعالان حوزه دانش و فناوری به منظور دستیابی عملی به چشم‌انداز توسعه علم و فناوری باید مورد توجه رئیس جمهور و دولت آینده قرار گیرد.

این عضو هیئت علمی دانشگاه تأکید دارد که لازم است با ادامه سیاست‌های اخیر معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری، علاوه بر توسعه حمایت‌ها از شرکت‌های دانش‌بنیان و خلاق به نوآوری‌های فراگیر اجتماعی و نقش‌آفرینی بیشتر مردم در عرصه نوآوری از طریق تدوین و ابلاغ آیین‌نامه‌های حمایتی و تسهیل‌گری، توجه بیشتری شود.

ماحصل گفت‌وگوی آنا با عضو هیئت‌علمی گروه مهندسی عمران دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیراز با موضوع انتخابات پیش رو را در ادامه می‌خوانیم.

آنا: نامزد‌های ریاست جمهوری باید در حوزه علم و فناوری کشور چه برنامه‌هایی را در اولویت خود قرار دهند؟

جباری: یکی از ارکان اقتدار ملی که بی‌تردید نقش اصلی را به‌ویژه در استحکام و ثبات اقتصادی، توسعه اجتماعی و قدرت دفاعی ایفا می‌‌کند، حفظ و توسعه اقتدار علمی و فناوری با بهره‌گیری از سرمایه‌های اجتماعی و انسانی کشور است؛ بنابراین، لازم است رئیس جمهور آینده با شناخت کامل از چالش‌های موجود در مسیر توسعه علم و فناوری کشور در دوره‌های گذشته، برنامه مناسب به منظور حذف موانع پیش رو و سرعت بخشیدن به سیر صعودی توسعه علمی و فناوری کشور، ارائه دهد.

رئیس جمهور آینده برای افزایش کیفیت زندگی مردم از طریق فناوری و نوآوری برنامه‌ داشته باشد

آنا: سیر رشد علمی کشور را از ابتدای انقلاب تاکنون چگونه ارزیابی می‌کنید و در ادامه چه مؤلفه‌هایی باید مدنظر دولتمردان قرار گیرد تا این رشد متوقف نشود؟ 

جباری: پس از پیروزی انقلاب اسلامی، توسعه علم و فناوری، همواره مورد توجه دولت‌های مختلف بوده و شاهد ارتقای رتبه جهانی علم و فناوری ایران بین کشور‌های دنیا بوده‌ایم. در این راستا، طبق گزارش مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام (ISC)، در این مسیر توسعه، جمهوری اسلامی ایران با ۳۵ پله صعود از رتبه ۵۲ در ابتدای پیروزی انقلاب به رتبه ۱۷ در تولید علم دست یافته است. بر اساس همین گزارش، تولید علم ایران اکنون نسبت به اول انقلاب اسلامی، بیش از ۱۵۰ برابر شده و سهم تولید علم کشور در دنیا که در سال ۲۰۰۳ حدود ۰.۲۷ درصد بوده، سال ۲۰۲۲ به ۱.۹۳ درصد رسیده است. 

اهدافی مانند سیاستگذاری، تنظیم‌کنندگی، تسهیل‌گری و ارائه خدمات به فعالان حوزه دانش و فناوری به منظور دستیابی عملی به چشم‌انداز توسعه علم و فناوری باید مورد توجه رئیس جمهور و دولت آینده قرار گیرد

در این راستا، دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی دولتی و غیردولتی و ازجمله مجموعه دانشگاه آزاد اسلامی، با گذر از نسل‌های اول و دوم دانشگاه‌ها، علاوه بر توسعه آموزش عالی در کشور به برطرف کردن نیاز‌های پژوهشی و تحقیقاتی صنعت و جامعه پرداخته و نقش مهمی در بهبود عملکرد این ارتباط، ایفا کرده‌اند.

در راستای رویکرد جدید دانشگاه‌های نسل سوم و چهارم در بسترسازی دانشگاه‌ها به اهداف فناوری و کارآفرین، نزدیک به دو دهه است که معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری نیز در چرخه مدیریت توسعه علمی و فناوری کشور وارد شده است؛ بنابراین لازم است تا رئیس جمهور آینده نیز علاوه بر توجه به توسعه علم و فناوری در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی در دستیابی به اهداف این معاونت خود ازجمله ارتقای اقتدار علمی و فناوری، تولید ثروت و افزایش کیفیت زندگی مردم از طریق افزایش توانمندی‌های فناوری و نوآوری در کشور، توسعه «اقتصاد دانش‌بنیان» از طریق هماهنگی و هم‌افزایی و ارتقای ارتباط بین دانشگاه با حوزه صنعت و جامعه، تسهیل تبادلات بین بخش‌های عرضه و تقاضای فناوری و نوآوری و تجاری‌سازی محصولات، برنامه‌ریزی و تلاش لازم را داشته باشد.

وجود چرخه معیوب در گستره فناوری کشور

آنا: گستره علمی در استان‌های کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

جباری: با وجود تفاوت در سطح علمی دانشگاه‌های مختلف دولتی و غیردولتی و جایگاه متفاوت در رتبه بندی‌های معتبر بین‌المللی، خوشبختانه گستره علمی و تولید علم نسبتاً در سطح استان‌های کشور، توزیع مناسبی داشته‌ است؛ اما در مقابل، توسعه فناوری با تمرکز در پایتخت و برخی از کلان‌شهرها، باعث به وجود آمدن چرخه معیوبی در گستره فناوری در کشور شده است.

در شرایط گذشته، نخبگان و فناوران مستعد سعی کرده‌اند تا به مرکز کشور و دیگر شهر‌هایی که دارای زیست بوم فناوری و نوآوری مناسبی بوده‌اند، مهاجرت کرده و از همین رو، حمایت‌های دولت نیز به سمت این مراکز متوجه شده است؛ البته به تازگی طبق اعلام معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری، خوشبختانه طرحی به عنوان طرح برش استانی در پنج استان امضا شده و در مرحله اجرا قرار گرفته است که بی‌تردید می‌تواند در کنار دیگر سیاست‌های حمایتی در استان‌های مختلف کشور، آغاز خوبی برای کاهش بخش عمده‌ای از این تمرکززدایی باشد.

توجه دولت به نوآوری‌های فراگیر اجتماعی و نقش‌آفرینی بیشتر مردم

آنا: مطالبات فعالان حوزه علم، پژوهش و فناوری کشور از رئیس جمهور جدید چیست؟ 

جباری:  با توجه به لزوم توجه دولت به توسعه و دستیابی به برنامه‌ها و اهداف توسعه علمی کشور، لازم است به تحقیقات و پژوهش‌های کاربردی و مسئله‌محور در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی دولتی و غیردولتی، بیشتر توجه و حمایت شود.

لازم است با ادامه سیاست‌های اخیر معاونت علمی ریاست جمهوری، علاوه بر توسعه حمایت‌ها از شرکت‌های دانش‌بنیان و خلاق به نوآوری‌های فراگیر اجتماعی و نقش‌آفرینی بیشتر مردم در عرصه نوآوری توجه بیشتری شود

در راستای توسعه فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان، اهدافی مانند سیاستگذاری، تنظیم‌کنندگی، تسهیل‌گری و ارائه خدمات به فعالان حوزه دانش و فناوری به منظور دستیابی عملی به چشم‌انداز توسعه علم و فناوری باید مورد توجه رئیس جمهور و دولت آینده قرار گیرد.

لازم است با ادامه سیاست‌های اخیر معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری، علاوه بر توسعه حمایت‌ها از شرکت‌های دانش‌بنیان و خلاق به نوآوری‌های فراگیر اجتماعی و نقش‌آفرینی بیشتر مردم در عرصه نوآوری از طریق تدوین و ابلاغ آیین‌نامه‌های حمایتی و تسهیل‌گری، توجه بیشتری شود.

فعالیت‌های تحقیقاتی موازی و پراکنده از نقاط ضعف حوزه علم و فناوری است

آنا: ضعف و قوت‌های فعلی حوزه علم و فناوری کشور را چه می‌دانید؟

جباری: از جمله نقاط قوت حوزه علم و فناوری کشور، ایجاد بستر‌های متنوع در این حوزه در سال‌های گذشته است. در کنار زیست بوم فناوری و نوآوری ایجاد شده، می‌توان تولیدات علمی حاصل از تحقیقات دانشگاهی، بهره‌گیری از نیرو‌های انسانی فناور و متخصص، وجود مراکز آزمایشگاهی و تحقیقاتی پیشرفته و امکانات سخت افزاری و نرم‌افزاری منطبق بر فناوری‌های روز دنیا را ذکر کرد. برخی همکاری‌های علمی و فناوری بین‌المللی و حمایت‌های معنوی و مادی دولت به ویژه در برخی علوم جدید نیز قابل توجه است.

ازجمله نقاط ضعف در حوزه علم و فناوری نیز می‌توان سرمایه گذاری ناکافی در زمینه تحقیق و توسعه و کمبود برخی اطلاعات موجود در منابع بین‌المللی، برخی ناهماهنگی‌های لازم بین دستگاه‌های اجرایی، درگیرشدن نیروی انسانی متخصص در فعالیت‌های اداری و اجرایی، ضعف در حاکم شدن برخی قوانین حق مالکیت فکری، ضعف موجود در برقراری ارتباطات علمی داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی و وجود فعالیت‌های تحقیقاتی موازی یا پراکنده را نام برد.