۷ مؤلفه تحولی برای متحول کردن دانشگاه‌ها چیست؟
به گزارش گروه آموزش و دانشگاه خبرگزاری علم و فناوری آنا، چهارمین نشست تخصصی حکمرانی آموزش عالی کشور در قالب کرسی ترویجی عرضه و نقد دیدگاه علمی با ارائه روح‌الله تولایی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه امام حسین (ع) و نقد رضا نقی‌زاده، مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی آموزش عالی وزارت علوم و غلامرضا سلیمی معاون آموزشی و پژوهشی ستاد علم و فناوری شورای عالی انقلاب در محل دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی برگزار شد.
روح‌الله تولایی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه جامع امام حسین (ع) اظهار کرد: موضوع ارائه، معرفی نظام بومی ترفیع و ارتقاء اعضای هیئت‌علمی دانشگاه‌ها مبتنی بر منظومه فکری مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) است. تاکنون پژوهش‌های مختلفی در حوزه حکمرانی آموزش عالی اتفاق افتاده، ولی اینکه حکمرانی آموزش عالی را به‌عنوان یک سیستم در نظر بگیرد و روابط بین این سیستم و اجزا را تنظیم کند و تحول را با رویکرد حکمرانی رقم بزند کاری است که انجام نشده و از این باب کار ما کار نویی است. موضوع کرسی و بحثی که در این جلسه خدمتتان عرض می‌کنم ماحصل پژوهشی است که در قالب یک مقاله در شماره بهار نشریه علمی پژوهش‌های مدیریت منابع انسانی دانشگاه جامع امام حسین (ع) منتشر شده است.
وی افزود: حضرت امام خمینی (ره) بلافاصله پس از پیروزی انقلاب (۱۶ خرداد ۱۳۵۸ در دیدار با اساتید دانشگاه شیراز) موضوعی با عنوان دانشگاه‌ها مبدأ همه تحولات است مطرح فرمودند. شقاوت و سعادت یک ملت بستگی به تحولی دارد که در دانشگاه‌ها اتفاق می‌افتد. این تأکیدات از آن زمان شروع می‌شود و تا الآن تغییرات و تحولات زیادی در حوزه آموزش عالی داشته‌ایم، اما تذکری را مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) در رابطه با این فرمایش امام فرموده‌اند، این است که «حضرت امام (رحمه‌الله علیه) روی مسئله اسلامی شدن دانشگاه‌ها اصرار داشتند. ایشان برای دانشگاه خیلی اهمیت قائل بودند، بعد‌ها خود عناصر دانشگاهی به نکات مهمی در این زمینه برخورد کردند، تذکر دادند، عمل کردند، یک مقداری بهتر شد. اما همچنان این قضیه یک قضیه مهم روی دست نظام اسلامی است و بایستی تحقق پیدا کند و جز با یک تحول امکان‌پذیر نیست».
عضو هیئت‌علمی دانشگاه جامع امام حسین (ع) بیان کرد: نقشه راهی که طراحی کرده‌ایم، افق ۵۰ ساله دارد و آن سوزنبانی که از دانشگاه‌ها انتظار می‌رود در این نقشه راه محقق شده است. یک تصویر مطلوبی را طبق فرمایشات مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) می‌توان از دانشگاه تراز اسلامی داشت؛ دانشگاهی که آرمانش کمک به تشکیل تمدن نوین اسلامی و زمینه‌سازی ظهور است و نتایجی که این دانشگاه به دنبال دارد، تربیت سرمایه انسانی تراز و کسب مرجعیت علمی و فناوری با دستیابی به علم و فناوری نوظهور است و فرآیند‌هایی که در این دانشگاه وجود دارد شامل نظام تربیتی، جهاد علمی و تعاملات درون‌سازمانی، ملی و بین‌المللی و سرمایه‌هایی که سازمان دانشگاه به آن نیاز دارد شامل ارزش‌ها، سرمایه‌های انسانی، متن و محتوا و فضا و محیط مجموعه عواملی بودند که در این تصویر مطلوب مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
تولایی ادامه داد: الگویی از تحول دانشگاه حکمت بنیان ارائه دادیم که ما را به آیین‌نامه ارتقاء می‌رساند. هفت مؤلفه تحولی برای متحول کردن دانشگاه‌ها وجود دارد که شامل اساتید، متن و محتوا، فضا و محیط، دانشجویان، تحقیق و پژوهش است که بین همه این‌ها مؤلفه استاد مهم‌ترین و مؤثرترین مؤلفه است. یعنی مؤلفه‌ای است که می‌تواند شش مؤلفه دیگر را تحت تأثیر قرار دهد. در خصوص استاد شش نظام مرتبط با آن در دانشگاه‌ها وجود دارد؛ نظام شناسایی اساتید، نظام جذب اساتید، نظام به‌کارگیری و جبران خدمت اساتید، نظام رشد اساتید، نظام ارزشیابی اساتید و نظام ارتقاء اساتید. بین این نظام‌ها مؤلفه ارتقاء نقطه اهرمی تحولی برای اساتید است؛ لذا آیین‌نامه ارتقاء به‌عنوان نقطه اهرمی تحول دانشگاه حکمت بنیان معرفی شد.
وی افزود: با استفاده از تحلیل مضمون بیانات مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی)، ۹۸ مضمون پایه به‌عنوان شاخص‌های تحول در آیین‌نامه شناسایی و در قالب ۱۸ مضمون سازمان‌دهنده و در مجموع در قالب چهار مضمون فراگیر که ناظر بر مواد چهارگانه آیین‌نامه بودند سازماندهی شدند، در نهایت به الگوی پیشنهادی برای آیین‌نامه رسیدیم. برای کاربردی نمودن آن مقایسه تطبیقی با آیین‌نامه فعلی انجام شد و نقشه راه اجرای آیین‌نامه تحولی ارائه شد که اگر یک دانشگاه بخواهد در قالب دانشگاه حکمت بنیان گام بردارد باید پنج مرحله این نقشه را انجام دهد. رویکرد ما به‌جای ارزیابی پسینی، ارزیابی پیشینی است. پیامد این دانشگاه خارج شدن از قالب‌های ترسیم شده نظام سلطه است.
عضو هیئت‌علمی دانشگاه جامع امام حسین (ع) گفت: مقام معظم رهبری در نقد آیین‌نامه ارتقاء، پژوهش‌هایی که ناظر به حل مسائل نباشد را می‌فرمایند فایده‌ای ندارد. ما گاهی اوقات در انتخاب مسئله پژوهش پاسخی برای اینکه آیا نیاز هست یا نه نداریم و صرفاً اینکه مسئله نویی است و کسی به آن توجه نکرده برای ما اهمیت می‌یابد. باید مسائلی که نیاز‌های کشور است حتماً برای کار پژوهشی در اولویت قرار بگیرد.
تولایی اضافه کرد: در خصوص ماده یک آیین‌نامه ارتقاء، ایشان بر حراست از ارزش‌های انقلاب و اسلام مخصوصاً در محیط بیرون از دانشگاه تأکید دارند و یکی از کار‌های اساتید را مسئله تبیین بیان فرمودند. یا در جای دیگر ایشان فرموده‌اند اساتید باید یکی از اهتمام‌هایشان شاگرد پروری باشد. معظم له دو نوع نقش‌آفرینی برای اساتید در دانشگاه‌ها مدنظر دارند: یکی شاگرد پروری و عالم پروری و دیگری پرورش انسان در تراز شهید چمران در دانشگاه‌هاست.
این استاد دانشگاه گفت: در خصوص حوزه پژوهش ایشان فرموده‌اند که هدف پژوهش قاعدتاً دو چیز است؛ یکی رسیدن به مرجعیت علمی و حضور در جمع سرآمدان علم و فناوری، و دوم حل مسائل کنونی و آینده کشور. در ماده چهار آیین‌نامه ارتقا، کمک به مدیریت‌های کلان کشور و حضور ذهن‌های برجسته دانشگاهی در مجمع تصمیم‌گیر و تصمیم‌ساز نظام را مورد اشاره قرار می‌دهند. ما مواد آیین‌نامه را به‌جای اینکه یک، دو، سه و چهار بگوییم باید برعکس بگوییم؛ چرا که تا موقعی که دانشجو درگیر حل یک مسئله واقعی نشده بحث از امیدآفرینی و جنگ نرم، بحث دقیقی نمی‌تواند باشد و صرفاً انتزاعی است. وظیفه استاد در ابتدا احصاء نظام مسائل است که با حضور میدانی استاد در میدان‌های عمل در صنعت و سازمان‌ها اتفاق می‌افتد و پس‌ازآن مسئله توسط استادی که دارد مستشاری می‌کند به دانشگاه آورده می‌شود و در قالب طرح‌های پژوهشی به حل مسئله مطروحه می‌پردازد. درواقع شاگرد پروری (مربوط به ماده آموزشی) و امیدآفرینی (مربوط به ماده فرهنگی) در حل یک مسئله واقعی از نظام مسائل کشور اتفاق می‌افتد.
دانشگاه یک منظومه‌ای است که همه اجزایش باید باهم کار کنند
در ادامه رضا نقی‌زاده، مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی آموزش عالی وزارت علوم در نقد مطالب ارائه شده اظهار کرد: فرمایش امام (رحمه‌الله علیه) در رابطه با اینکه دانشگاه مبدأ تحولات است، صحبتی عمیق است. بر این اساس باید موضوع دانشگاه در ایران را حتی با کشور‌های دیگر نیز متفاوت ببینیم. بر اساس فرمایشات امام (رحمه‌الله علیه) و مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) باید از نسل‌های کنونی دانشگاه عبور کنیم. اشتباهمان این است که دنباله‌رو نسل‌های دانشگاهی می‌شویم و آیین‌نامه ارتقاء ما تابع این نظام‌ها می‌شود.
وی ادامه داد: این موضوع اشکالی دارد که ما برداشت‌های ناقص از آن موضوع داریم و مجبور می‌شویم نسخه‌ای ناقص و بی‌کیفیت از آن بیاوریم.
نقی زاده بیان کرد: بحث حکمت بحثی جدی است و محور اصلی آن جامعه‌نگری است. یعنی در رابطه با استاد و دانشجو جامعه‌نگری مهم است. نمی‌گویم آیین‌نامه ارتقاء مهم‌ترین نقطه دانشگاه است بلکه یکی از نقاط اصلی است. دانشگاه یک منظومه‌ای است که همه اجزایش باید با هم کار کنند.
مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی آموزش عالی وزارت علوم اضافه کرد: ما مشکلی اساسی‌تر از آیین‌نامه ارتقاء داریم و آن آیین‌نامه استخدام و به‌کارگیری اعضای هیئت‌علمی است.آیین‌نامه ارتقاء تحت تأثیر آن قرار گرفته است، بر این اساس چرخش شغلی را به رسمیت نمی‌شناسیم. الگوی تبدیل وضعیت کمکی به ما نمی‌کند. تمام عناصر آیین‌نامه ارتقاء با این الگو تنظیم می‌شود. ما نیاز به منظومه‌ای در حوزه اعضای هیئت‌علمی داریم. اگر آیین‌نامه می‌خواهد اصلاح شود باقی اجزای این منظومه (پنج آیین‌نامه دیگر) هم باید اصلاح شود.
وی افزود:ابلاغ مأموریت مسیر درست و صحیحی نیست. برای مأموریت‌گرا کردن دانشگاه‌ها باید زیست‌بوم اصلاح شود.
قبل از پرداختن به‌نظام ارتقاء باید به‌نظام رتبه‌بندی و اعتبارسنجی دانشگاه‌ها پرداخته شود
در ادامه نشست علیرضا سلیمی معاون آموزشی و پژوهشی ستاد علم و فناوری شورای عالی انقلاب فرهنگی، در نقد مقاله ارائه شده از سوی دانشگاه امام حسین (ع) گفت: قبل از پرداختن به‌نظام ارتقاء باید به‌نظام رتبه‌بندی و اعتبارسنجی دانشگاه‌ها پرداخته شود. این بحثی است که در این پژوهش مغفول مانده بود.
عنوان پژوهش نظام ترفیع و ارتقاء بود، ولی چیزی که بیشتر به آن پرداخته شده بحث ارتقاء بوده و راجع به ترفیع مرتبه بحثی را ندیدم و بعد از بیان مسئله، سؤال اصلی و سؤالات فرعی مشخص نیست.
وی با تأکید بر نظام بومی ارتقاء ادامه داد: اگر ارتقاء به مفهوم سیستم است باید آن را تعریف کنیم که نظام فقط این چند ماده نیست و فرآیندی است که باید طی شود، شیوه‌های امتیازدهی، مدت‌زمانی که برای تبدیل وضعیت مدنظر است و ... مسائلی است که به آن‌ها پرداخته نشده است.
سلیمی بیان کرد: اینکه آیین‌نامه ارتقاء می‌تواند بر اساس گروه‌های علمی متفاوت یا مسیر‌های متفاوتی که اعضای هیئت‌علمی از حیث آموزشی و پژوهشی برای خودشان تعریف می‌کنند تدوین شود، در این پژوهش این موضوع موردتوجه قرار نگرفته است. همچنین ملاک سنجش شاگرد پروری در آیین‌نامه پیشنهادی مشخص نیست.
انتهای پیام/