راهکارهایی برای ارتقای جایگاه جهانی دانشگاه آزاد اسلامی/ جایگاه ویژه رشته‌های نوین و فناوری‌های جدید در دانشگاه آزاد

به گزارش خبرنگار حوزه آموزشی و پژوهشی گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، دانشگاه آزاد اسلامی به همت مدیران، اعضای هیئت علمی و دانشجویان نخبه تحصیلات تکمیلی توانسته افتخارات خوبی را در نظام‌های رتبه‌بندی بین‌المللی کسب کند که از جمله آن می‌توان به گزارش برترین دانشگاه‌های سال 2019 - 2020 در رتبه‌بندی دانشگاه جهان اشاره کرد که نام 39 دانشگاه ایرانی در آن قید شده است.

این گزارش حاکی از آن است که دانشگاه آزاد اسلامی با امتیاز 74.6 رتبه 464 جهانی و رتبه اول در سطح کشور را دارا است.

برای اینکه دانشگاه آزاد اسلامی بتواند در این مسیر به موفقیت‌های بیشتر برسد، باید به برخی از راهکارها که در این زمینه وجود دارد عمل کند.

توجه به رشته‌های نوین و فناوری‌های جدید

در گام اول دانشگاه آزاد اسلامی باید به رشته‌های نوین و فناوری‌های جدید توجه کند. تنوعی وسیع رشته‌های آموزشی خصوصاً رشته‌های نوین و فناوری‌های جدید که معمولاً تولید علم بیشتر و تعداد ارجاع بیشتری را نیز دربرمی‌گیرند.

توجه به دانشجویان تحصیلات تکمیلی از دیگر راهکارهای ارتقای رتبه‌بندی است چراکه بخش عمده‌ای از تولیدات علمی هر دانشگاه مدیون فعالیت‌های تحقیقاتی دانشجویان تحصیلات تکمیلی آن دانشگاه است. در دانشگاه‌های منتخب دنیا بیش از 40 درصد دانشجویان این دانشگاه‌ها را دانشجویان تحصیلات تکمیلی تشکیل می‌دهند.

توجه به دانشجویان خارجی

توجه به دانشجویان خارجی در دانشگاه نیز بسیار حائز اهمیت است، حضور دانشجویان خارجی امکان جذب دانشجویان خارجی بیشتر و نیز ایجاد شهرت برای دانشگاه را به ارمغان خواهد آورد. درحال حاضر یک‌دهم درصد دانشجویان کشور را دانشجویان خارجی تشکیل می‌دهند. به نظر می‌رسد واحدهای بین‌الملل دانشگاه آزاد اسلامی بتوانند گامی در این راستا بردارند و امید می‌رود سرنوشت این واحدها در جذب دانشجویان خارجی همانند سرنوشت مراکز آزاد تجاری کشور نشود به گونه‌ای که پس از چند سال تأسیس این واحدها صرفاً به جذب دانشجویان داخلی به صورت انتفاعی اقدام نموده، از فلسفه وجودی خود که جذب دانشجویان خارجی است باز بمانند.

شاخص نسبت استاد به دانشجو

شاخص نسبت استاد به دانشجو یکی از شاخص‌های مهم در بهبود کیفیت آموزشی دانشگاه‌هاست. توجه به جذب اعضای هیئت علمی و مناسب کردن نسبت استاد به دانشجو در کشور ما یکی از اقدامات مناسب در زمینه بهبود جایگاه دانشگاه‌های کشور در رتبه‌بندی‌های جهانی است. این نسبت در برخی دانشگاه‌ها مانند اکسفورد و جانهاپکیز برابر 1 به 5 است.

سرانه بودجه دانشجویی

سرانه بودجه دانشجویی دانشگاه‌های برتر دنیا بین 8 هزار تا 20 هزار دلار به ازای هر دانشجو است. این عدد در ایران بین 3 هزار تا 4 هزار و 500 دلار است. توجه به این امر بر روی بسیاری از عوامل مؤثر در فرایند برونداد علمی دانشگاه تأثیرگذار خواهد بود.

وجود منابع و بانک‌های اطلاعاتی موردنیاز

وجود منابع و بانک‌های اطلاعاتی موردنیاز اعم از چاپی یا الکترونیک در دانشگاه‌ها شاخص دیگری است که به طور مستقیم و غیرمستقیم برونداد پژوهشی دانشگاه‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در بسیاری از دانشگاه‌های منتخب، نسبت کتاب به دانشجو از عدد 200 بالاتر است. توجه خاص به تأمین منابع چاپی و الکترونیک در دانشگاه آزاد اسلامی می‌تواند گام دیگری در بهبود جایگاه کشور در نظام‌های رتبه‌بندی بین‌المللی داشته باشد.

شاخص‌های نسبت مقاله به استاد و نسبت مقاله به دانشجوی تحصیلات تکمیلی از دیگر اولویت‌های مهم است. در بسیاری از دانشگاه‌های معتبر نسبت اول یک به یک است و نسبت دوم 3 به 2 است.

ارتقای کیفی مقالات

امروزه روند انتشار مقاله در دانشگاه‌های منتخب دنیا به حد نسبتاً ثابتی رسیده است و این دانشگاه‌ها می‌کوشند تا کیفیت مقالات خود را با هدف دریافت ارجاعات بیشتر بهبود بخشیده، افزایش دهند به گونه‌ای که نسبت ارجاع به مقاله در اکثر دانشگاه‌های معتبر دنیا بین 0.82 تا 4 است.

امروزه روند انتشار مقاله در دانشگاه‌های منتخب دنیا مورد پایش و رصد قرار می‌گیرد. لازم است با تأسیس مراکز حمایتی مانند مراکز علم‌سنجی، مراکز مشاوره روش تحقیق و آمار و نیز مراکز حمایت از تحقیقات، پژوهشگران تازه کار را مورد حمایت قرار داد.

افزایش سهم بودجه پژوهشی دانشگاه‌ها

تلاش برای افزایش سهم بودجه پژوهشی دانشگاه‌ها از کل بودجه دانشگاه راهکار دیگری است. در دانشگاه‌های منتخب دنیا این سهم حداقل 20 ٪ است. در دانشگاه آزاد اسلامی این سهم 5 ٪ است.

توجه به چهره‌های شاخص پژوهشی

پژوهشگرانی که از توانایی تولید علم مناسب برخوردارند نقش و اهمیت بسزایی در کسب امتیازات لازم برای یک دانشگاه در نظام‌های رتبه‌بندی خواهند داشت. این تأثیر نه تنها به صورت مستقیم، بلکه به صورت غیرمستقیم نیز موجب تحریک و ایجاد انگیزه در سایر اعضای هیئت علمی کم فعال دانشگاه مربوطه شده و حرکتی درمیان تولید بیشتر منابع علمی و اخذ امتیازات بیشتر فراهم گردد.

بدین ترتیب بایستی جذب اعضای هیئت علمی برجسته و دارای تولیدات علمی زیاد، در اولویت جذب نیروی انسانی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی قرار گیرد.

توجه به اعضای هیئت علمی از دیگر راهکارها قلمداد می‌شود. بی‌شک فراهم‌سازی شرایط مادی، معنوی و شخصیتی مناسب برای اعضای هیئت علمی در جذب و بقای ایشان در مؤسسه آموزش عالی مربوطه تأثیری بسزا داشته و در یک کلام باعث حفظ دانشمندان و اندیشمندان جامعه در مراکز علمی و دانشگاهی شده و مانع از فرار مغزها به خارج کشور می‌شود.

این امر موجب مطرح کردن نام دانشگاه در میان دانشگاه‌های دنیا شده خود باعث جذب دانشجوی خارجی، هیئت علمی خارجی و تربیت افراد کارآمدتر و پرتولیدتر شده و سرآغاز ارتقای رتبه دانشگاه‌های کشور خواهد بود.

درج صحیح نام دانشگاه‌ها

بحث یکسان‌سازی و درواقع صحیح نوشتن نام دانشگاه‌ها و عناوین آنها در وابستگی سازمانی مقالات (Affiliation)‌ها بحث مهمی است که متأسفانه تاکنون مورد توجه چندانی قرار نگرفته است.

تنوع شیوه نگارش وابستگی سازمانی افراد در مقالات محققان باعث شکسته شدن آمار واقعی مقالات و تولید علمی دانشگاه مربوطه شده و عدد محاسبه شده برای شاخص تعداد مقالات و ارجاعات به طور کاذب کمتر از میزان واقعی آن خواهد بود.

تسهیل فرآیندهای پژوهشی از دیگر راهکارها ارتقای رتبه‌بندی محسوب می‌شود. بایستی فرآیندهای پژوهشی در دانشگاه تا حد امکان تسهیل شوند. ارتقاء اثرگذاری پژوهش به طور متوسط 81 % امتیاز دانشگاه‌ها در معتبرترین نظام‌های رتبه‌بندی مستقیماً از فعالیت‌های پژوهشی کسب می‌شود.

پژوهش یکی از بهترین راه‌های بین‌المللی‌سازی دانشگاه و ارتقاء رتبه دانشگاه در نظام‌های بین‌المللی رتبه‌بندی است، اما مهمتر از آن انجام پژوهش‌های موفق در جهت حل مسائل ملی و بین‌المللی است.

افزایش سطح اثرگذاری پژوهش

اثرگذاری پژوهش به مفهوم میزان استفاده از آن است که از طریق شمارش استنادها محاسبه می‌شود. تنها 0.2 درصد از مقالات دنیا، مسیر بعدی جریان علم دنیا را تعیین می‌کنند، این دسته از مقالات علم دنیا را رهبری می‌کنند.

راهکارهای انتخاب موضوع مناسب برای محققان عبارت از ایجاد یک نقشه مفید از حوزه‌های موضوعی برتر، معرفی موضوعات داغ و مهم در شبکه علم بین‌المللی به هر محقق متناسب با علایق تحقیقاتی وی، تعیین اولویت‌های پژوهشی در دانشگاه و معرفی موضوعات داغ و مهم براساس این اولویت‌ها، پژوهش بر روی حوزه‌های موضوعی دارای پشتیبانی مالی، ارائه فهرست حوزه‌های تحقیقاتی دارای پشتیبانی مالی و فراهم آوردن فهرست سازمان‌های پشتیبان برای هر محقق متناسب با علایق تحقیقاتی وی، ارتباط صنعت و دانشگاه با آگاهی از نیازهای صنایع، ارتباط صنعت و دانشگاه از طریق ایجاد فهرست‌های نیازهای تحقیقاتی صنایع متناسب با توانایی‌های هر یک از محققان است.

انتخاب بهترین گروه تحقیقاتی نیز بسیار حائز اهمیت است. همکاران در ارتقا سطح اثرگذاری پژوهش از طریق جذب استنادهای بیشتر نقش بسزایی دارند. بخش اعظم استنادهای دانشگاه از سوی همکاران دریافت می‌شوند. به طور متوسط با افزایش اندازه گروه‌های تحقیقاتی در هر تحقیق، اثرگذاری آن تحقیق نیز بیشتر می‌شود. گروه‌های تحقیقاتی بزرگتر استنادهای بیشتری را دریافت می‌کنند.

برای اینکه بتوان گروه تحقیقاتی خوبی را گرد هم آورد، باید شبکه تعاملات علمی را توسعه داد و پژوهشگران برتر را شناسایی کرد. تدوین سند دیپلماسی علمی دانشگاه و آسیب‌شناسی گروه‌های تحقیقاتی دانشگاه به منظور بالا بردن اثرگذاری آنها از دیگر راهکارها در این زمینه است.

انتشار مقالات در مجلات مناسب

نوع مجله بر میزان اثرگذاری مقاله تأثیر بسزایی دارد. طبقه‌بندی نشریات در چارک‌ها و اطلاع‌رسانی به محققان دانشگاه در خصوص وضعیت نشریات در فواصل منظم می‌تواند موثر باشد. نشریات بر حسب ضریب تاثیر در چارک‌های مختلف شامل چارک اول، دوم، سوم و چهارم تقسیم‌بندی می‌شوند. نشریات چارک اول به 25 % از نشریاتی اطلاق می‌شود که بالاترین ضرایب تأثیر را داشته‌اند. نشریات چارک چهارم به 25 % از نشریاتی اطلاق می‌شود که پایین‌ترین ضرایب تاثیر را داشته‌اند.

راهکارهای بهبود رتبه دانشگاه در وبومتریک

رتبه‌بندی وبومتریک یکی از نظام‌های رتبه‌بندی دانشگاه‌های جهان است که دانشگاه آزاد اسلامی نیز در آن حضور دارد. برای اصلاح رتبه دانشگاه آزاد اسلامی در وبومتریک باید وب‌سایت‌های دانشگاه در یک دامنه (Domain) واحد تجمیع شود. آدرس ایمیل دانشگاهی برای اساتید و مربیان ایجاد شود. وب‌سایت‌های مراکز آموزشی استاندارد شود.

ایجاد وب‌سایت یکپارچه برای اساتید و مربیان، ایجاد صفحات برای همه اساتید و مربیان دانشگاه در Google Scholar با آدرس ایمیل معتبر دانشگاهی، اعمال استانداردهای SEO در خروجی همه صفحات وب دانشگاه، اعمال استانداردهای Google Scholar در خروجی و تگ‌های صفحات مقالات و محتوای علمی، تدوین و اعمال استانداردهای وب در وب‌سایت اصلی و همه وب سایت‌های دانشگاه از دیگر عوامل اصلاح رتبه در وبومتریک است.

بانک اطلاعات پایان‌نامه‌های دانشگاه بر روی اینترنت با اعمال استانداردهای SEO باید ایجاد شود و بهتر است اطلاعات پایان‌نامه‌ها حاوی اطلاعات شناسنامه‌ای پایان‌نامه به همراه خلاصه پایان‌نامه بر روی وب منتشر شود.

آشنا کردن راهبران سایت‌های زیرمجموعه و اعضای هیئت‌علمی دانشگاه با وبومتریکس و نحوه رتبه‌بندی در آن، راه‌اندازی سامانه متمرکز نشریات و کنفرانس‌های دانشگاه، تبادل لینک با سایر دانشگاه‌ها و مؤسسات معتبر، مدیریت و پشتیبانی مؤثر از وب‌سایت‌های زیرمجموعه دانشگاه، ارائه بیشتر محتوای علمی تولیدشده در دانشگاه در محیط وب با روش‌های گوناگون ایجاد صفحات (وب‌سایت) برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی با امکان مدیریت اطلاعات توسط خود افراد، عمومی کردن دسترسی به اطلاعات (تا حد امکان اطلاعات وب‌سایت‌ها و سامانه‌ها بدون سطوح دسترسی و به‌صورت عمومی بر روی اینترنت قابل دیدن باشد).

آیین‌نامه‌هایی به منظور الزام اساتید و مربیان دانشگاه در استفاده از ایمیل دانشگاه و ارائه آدرس وب‌سایت شخصی/رسمی در مقالات، رزومه و ... تدوین شود. مکانیزیمی برای الزام اساتید و مربیان برای ایجاد و بهروز کردن اطلاعات مقالات در صفحه پروفایل Google Scholar ایجاد شود.

فعال کردن حساب کاربری دانشگاه در شبکه‌های اجتماعی قانونی مانند Instagram, LinkedIn, Telegram، امکان به اشتراک‌گذاری اطلاعات در شبکه‌های اجتماعی و در صفحات وب دانشگاه، تسهیل به اشتراک‌گذاری اطلاعات در شبکه‌های اجتماعی باعث افزایش لینک‌های ورودی به وب‌سایت‌های دانشگاه خواهد شد، از دیگر راهکارها به شمار می‌رود.

انتهای پیام/4040/پ