عمیق: ضعف رسانه‌ها پرداختن به حوادث و مسایل سیاسی به‌جای نگاه علمی به اخبار است/ موسوی: خبرنگاران در هر اتفاقی پای عالمان آن حوزه را به میان بکشانند
به گزارش خبرنگار حوزه رسانه گروه اجتماعی خبرگزاری آنا، بررسی دقیق و تحقیق موشکافانه در حوزه ژورنالیسم علمی و خبرنگار علم در ایران مستلزم دستیابی به معانی و تعاریف خاص این حوزه است تا بتوان با استفاده از عصاره و چکیده نظرات نخبگان این حوزه، موضوع تخصصی و در عین حال ضروری تحقق ژورنالیسم علمی در ایران را مورد کنکاش قرار داد.
بر همین اساس با حضور مجید عمیق به عنوان مترجم کتب علمی و شخصیتی که ترجمه بالغ بر یک‌هزار و 160 عنوان کتاب را انجام داده است و سید امیر موسوی، فعال حوزه ژورنالیسم علمی و عضو بنیاد ملی نخبگان به عنوان نخبه درجه یک، در میزگردی در خبرگزاری آنا ژورنالیسم علمی در ایران مورد بررسی قرار گرفت.
آنا: با توجه به اهمیت ژورنالیسم علم در ترویج علم و تأثیر آن در آگاه‌سازی مخاطبان شما چه تعریفی را در این خصوص به‌طور جامع می‌توانید ارائه دهید؟
عمیق: ما در مرحله اول باید تعریف درستی از ژورنالیسم ارائه کرده و آن را به‌درستی بشناسیم و بعد به آنالیز و کالبدشکافی ژورنالیسم علم بپردازیم. در جامعه ما ژورنالیست به فردی اطلاق می‌شود که برای مجلات مقاله می‌نویسد، ولی خبرنگار را هیچ‌وقت در این دایره قرار نمی‌دهیم. این در حالی است که اگر واژه ژورنالیسم را بررسی کنیم از مقاله‌نویس تا خبرنگار و همه کسانی‌که در رسانه‌های جمعی فعالیت می‌کنند در این زمره قرار می‌گیرند. مورد حائز اهمیت است این است که ما در کشورمان ممیزی نداریم بلکه افراد به‌خاطر منافع یا خوشایند دیگران خودساسنسوری کرده و پنهان‌کاری می‌کنند و این موضوع باعث شده اصلاً مفهوم ژورنالیسم به آن معنای رایج و متداول که نقش آگاهی‌بخشی به جامعه را دارد در کشور ما شکل نگیرد.
آنا: این صحبت شما بدین معنی است که ما در کشورمان ژورنالیست نداریم؟
عمیق: بله، به‌نظر من خبرنگاران ما هنوز یک هویت و شناسنامه از خود ندارند. خبرنگاران ما تخصصی نیستند و اکثراً قلم خود را ندارند چون خبرنگاران در رسانه‌ها همچون تسمه نقاله در حوزه‌های مختلف می‌چرخند و این موضوع باعث می‌شود نسبت به یک حوزه تخصص کامل پیدا نکنند، بنابراین نه تنها ما تعریف درستی در کشور از ژورنالیست و خبرنگار نداریم، بلکه این موضوع به ژورنالیسم علم هم تسری پیدا می‌کند.
موسوی: به‌نظر من بین ژورنالیسم علم و ژورنالیسم علمی تفاوت است، ژورنالیسم علمی به بخشی از فعالیت‌های ژورنالیستی می‌پردازد که نیاز به یک نگاه علمی دارد و این نگاه مانند یک چراغ قوه است، ولی بعضاً ما حتی در رسانه ملی هم از آن بی‌بهره‌ایم، مثلاً در ارتباط با یک موضوعی در خیابان از 5 نفر در خصوص موضوعی نظرسنجی می‌کنند و سپس نتیجه آن را به کل جامعه تعمیم می‌دهند. به‌طور کلی منظورم این است که یک روزنامهنگار در حالت کلی از اصول علمی آگاهی داشته باشند.
آنا: آیا منظور شما این است که یک خبرنگار حرفه‌ای در واقع همان روزنامهنگار علم است؟
موسوی: آنچه من اشاره کردم ژورنالیسم علمی بود ولی ژورنالیسم علم همین وظیفه را در دانشگاه‌ها برعهده دارد، بنابراین می‌توان روزنامه‌نگاری علم را واسطه‌گری بین خروجی دانشگاه‌ها، مراکز علمی و پژوهشکده‌‌ها با عموم مردم دانست. اما یک موضوع در این میان حائز اهمیت است و آن این‌که وقت‌ها می‌خواهند در جامعه ما بگویند یک مطلبی بی‌‌ارزش می‌گویند ژورنالیستی است که دلیلش بی‌توجهی برخی رسانه‌ها نسبت به محتوای اخبار و اطلاعات دارد.
آنا: برای ترویج روزنامه‌نگاری علم در کشور ما نیازمند یک متولی هستیم؟
عمیق: بله، به‌نظر می‌رسد ما در این رویکرد نیازمند مدیرانی هستیم که مقتدرانه و به‌دور از هر نگاه جناحی یک روال مبنایی را برای روزنامه‌نگاری علم پایه‌گذاری کرده و در همه رسانه‌ها ان را دنبال کنیم، در غیر این‌صورت با تغییر در مدیران سیاست‌گذار در این حوزه شاهد افت و خیز و نوسان نسبت به اهمیت این موضوع خواهیم بود.
موسوی: من یک مقدار نسبت به موضوع متولی حساسیت دارم چون زمانی‌که چنین بحث آن مطرح می‌شود یک دستگاه و یا نهاد دولتی پشت موضوع می‌آید و بدون تعصب بودن رسانه را خدشه‌دار می‌کند، زیرا وقتی ما دارای رسانه آزاد و مستقل نباشیم نمی‌توانیم نهادهایی را که متولی نظارت هستند را به شکل مؤثری نقد کنیم.
آنا: آقای عمیق شما در یکی از گفتگوهاتون به این موضوع اشاره کردید که ما به‌دلیل این‌که چرخه تولید علم در کشور معیوب است و به حل مشکل و مسئله‌ای منجر نمی‌شود در ژورنالیسم علم هم موفق نیستیم، ممکنه بیشتر در این خصوص توضیح دهید؟
عمیق: من ابتدا با طرح یک مثالی قصد دارم به موضوع ژورنالیسم در قالب علم ژورنالیسم بپردازم. همیشه در گفتگوها پرسیده می‌شود چرا در جامعه به مسائل علمی توجهی نمی‌شود و صحبتی از علم در اخبار ما نیست، پاسخ من این است که وقتی اخباری همچون کلاهبرداری، اختلاس، قتل بیشترین بخش از اخبار کشور را به خود اختصاص می‌دهد و یا این‌که در صفحه اول تیتری با فونت 50 می‌آید که «مردم نگران پرتقال شب عید نباشند» دیگر تکلیف مشخص است.
آنا: منظور شما این است که رسانه‌ها به دغدغه مردم نپردازند؟
عمیق: اصلاً این‌طور نیست. به این موضوع توجه کنید شما وقتی می‌خواهید پزشک شوید ابتدا 6 سال درس می‌خوانید و پس از آن شما یک پزشک عمومی هستید و در مرحله بعد می‌توانید تخصص‌های مورد نظر خود را دنبال کنید، منظور من این است که ژورنالیست‌های ما هم باید ابتدا آن دوره عمومی را بگذرانند، بدانند چه چیز دغدغه جامعه است، به چه چیزی از چه نگاهی توجه شود. ما برای این‌که خبرنگار تخصصی تربیت کنیم ابتدا باید القبا را آموزش دهیم.
موسوی: بله من هم معتقد هستم که خبرنگاران ما به‌لحاظ عملی یک خلاءهایی داریم که باید اصلاح شود. همه ما الان می‌دانیم که در حال حاضر اقتصاد، موضوع اول جامعه ما است اما نگاه یک راننده تاکسی و یا یک سلبریتی که در واکنش به این وضعیت اظهارنظر کرده و دولت را تحت فشاری می‌گذارند و دولت نیز به جای انجام یک اقدام علمی، وارد این موج شده و اقدامی انجام می‌دهد که به صلاح جامعه نیست و یک قیمت تصنعی می‌سازد و با اشاعه قوه قهریه در صرافی‌ها حکومت نظامی ایجاد می‌کند، که البته ممکن است مورد توجه عامه مردم قرار گیرد ولی این موضوع از نگاه یک اقتصاددان خنده‌دار و از ابتدا شکست‌خورده باشد.
آنا: پس شما معتقد هستید در شرایط بحرانی رسانه‌ها نباید به‌دنبال ایجاد آرامش در جامعه باشند؟
موسوی: بله، به‌نظر من خبرگزاری‌ها و رسانه‌ها به جای این‌که به‌دنبال این باشد که حرفی بزند که مردم خوششان بیاید و احساس کنند که رسانه‌ها طرف آنها ایستاده‌اند، خیلی محکم و روراست دانشمندان آن حوزه را پای کار آورده و واقعیت را به مردم بگویند؛ اعلام کنند اتفاقی که افتاده نتیجه کوتاهی‌های گذشته بوده و سیاست‌هایی همچون آنچه در پیش گرفته شد تأثیری جز از دست رفتن سرمایه‌های مملکت ندارد. البته این یک مسئولیت سنگین است چون از یک‌سو دولت‌ها را نسبت به عملکردشان آگاه کرده و رصد می‌کند و از سوی دیگر پیامی را منتقل می‌کند که مردم‌پسند نیست ولی واقعیتی است که مردم باید نسبت به آن آگاهی داشته باشند.
آنا: با توجه به عملکردی که رسانه‌های ما در بروز برخی بحران‌ها در پیش گرفتند را تأیید نمی‌کنید؟
موسوی: من هم همچون آقای عمیق بر این موضوع باور دارم که خبرنگاران ما به حد کافی به مرحله تخصصی شدن نرسیده‌اند وگرنه رسانه‌های ما سوژه‌های خود را از تِرِندهای شبکه‌های اجتماعی همچون تويتر انتخاب نمی‌کردند، این بدان معنی است که ژورنالیست‌های ما به حوزه فعالیتشان اشراف کامل ندارند.
آنا: با توجه به طرح مسئله‌ای که مطرح شد، به‌نظر شما چه باید بکنیم که روزنامه‌نگاران ما به مرحله تخصصی برسند؟
عمیق: من همیشه به یک مثلث اعتقاد دارم و باورم این است که در صورتی‌که اصول آن پیگیری شود در هر زمینه‌‌ای به نتیجه خواهیم رسید. اقتدار (نه دیکتاتوریی) عادت می‌آورد و عادت هم فرهنگ، نمی‌شود ما بگوییم فلان مشکلات وجود دارد و آن را به سوم شخص مفرد ارجاع دهید و تمام؛ نمونه اجرای این اضلاع مثلث در ایستادن مردم پشت چراغ قرمز هویدا است، ممکن است یک اوباش در کنار یک تحصیلکرده پشت چراغ قرمز بایستند براساس هر باور و یا عقیده‌ای رعایت می‌شود، این موضوعی است که در همه بخ‌ها از جمله ژورنالیسم رعایت شود.
در بحث ژورنالیسم اصطلاحی داریم تحت عنوان اسنپ شات یا شکار لحظه‌ها، روزنامه‌نگاران در دنیا به‌دنبال خلاءها می‌گردند و آن ایرادها را مطرح می‌کند و این بدون ترس حتی اگر موردپسند جامعه هم نباشد به وظیفه‌اش عمل می‌کند ولی در جامعه ما این‌گونه نیست روزنامهنگار نمی‌تواند آنچه را برایش تعیین شده را جامه عمل بپوشاند چون در خیلی از زمینه‌ها بقای ما در بی‌نظمی است و از آنجا که مدیریت‌های ما قائم به فرد است و از شکل سیستماتیک فاصله دارد باعث می‌شود روزنامه‌نگاران نیز در هر دوره مدیریتی با چالشی دوگانه‌ای مواجه شود.
موسوی: به‌نظر من امیدهایی در احیای روزنامه‌نگاری علم در کشور وجود دارد و آن این‌که درست است که ما بدون برنامه‌ریزی در کشور تعداد زیادی فارغ‌التحصیل در جامعه وارد کردیم و این باعث شد ولی می‌توان از این ظرفیت استفاده کرد، بدین صورت که هرعلاقمندی که قصد ورود به حوزه ژورنالیسم را دارد سعی کند در آن حوزه‌ای که در آن تحصیل کرده فعالیت کند. من مثالی را برای شما بزنم در زمانی‌که کشور جیبوتی پس از عربستان روابط دیپملتیکش را با ایران برهم زد و باعث شد تا از مسئولین گرفته تا عامه مردم با تمسخر به آن نگاه کنند سعی کردم با نگاهی متفاوت موضوع را بررسی کنم و از طریق فیسبوک یک جوان اهل این کشور را یافته و پس از مصاحبه با او متوجه شدم که از منظر افکارعمومی این اتفاق مورد نظر مردم این کشور نبود و آنها خیلی هم به ایران علاقه داشتند ولی دولتمردان این کشور به این دلیل که در این کشور کوچک و نوپا موضوع توازن قدرت تابع عوامل زیادی است و چنین موضوعاتی می‌تواند باعث کودتا در این کشور شود.
موضوعات دست نخورده زیاد است و من فکر می‌کنم با استفاده از این ظرفیت و نگاه بخشی از این مشکل را حل کرد. البته موضوع دیگری که باید به آن توجه کرد بحث راستی‌آزمایی در فضای ژورنالیسم است، بدین معنی که باید ملاک‌ها، روش‌ها و مهارت‌هایی که برای تشخیص درست از غلط وجود دارد برای روزنامه‌گاران شناسانده شده تا بتوانند به ایجاد شفافیت در انتقال پیام به مخاطبانشان عمل کنند.
انتهای پیام/4105/
انتهای پیام/