اضطراب دیده شدن، کاربران را دچار کنترل رفتاری میکند
نظارت بر رفتار انسان سابقهای دیرینه در تاریخ اجتماعی دارد؛ از ساختارهای سنتی کنترل اجتماعی تا نظامهای انضباطی مدرن همواره نگاه دیگران نقشی تعیینکننده در شکلگیری کنشهای فردی داشته است. با این حال، در عصر دیجیتال این نگاه نهتنها محدود نشده، بلکه درونیتر و پیچیدهتر شده است. امروز افراد در فضایی زندگی میکنند که هر رفتار، تصویر یا حتی لحظه حضور آنلاین میتواند در معرض ارزیابی قرار گیرد.
گوهر یسنا انزانی، روانشناس و مشاور در گفتوگو با خبرنگار آناتک، به مسئله شکلگیری ذهنیت نظارت پذیری، تاثیر آن بر صمیمیت و رفتار طبیعی، پیامدهای آن در اضطراب اجتماعی دیجیتال و چرایی شدت گرفتن این الگو در میان نوجوانان پرداخته است.
ذهنیت نظارت پذیری چیست؟
این نوع ذهنیت حالتی از طرز فکر است که فرد به شکل آگاهانه یا ناخودآگاه میپذیرد که ممکن است زیر نظر باشد. در این وضعیت رفتار، گفتار و تصمیمهای خود را طوری تنظیم میکند که با هنجارهای مطلوب ناظر هماهنگ باشد. فرد همواره تصور میکند چشمی مراقب او است و همین امر موجب میشود که خودسانسوری، همرنگ شدن با جمع، پذیرش قضاوت به عنوان امری طبیعی و احتیاط افزایشیافته در فضای آنلاین در او تقویت شود.
چرا بسیاری از افراد حتی بدون پست گذاشتن مدام فکر میکنند چگونه دیده میشوند؟
این امر از ترکیب عوامل روانشناختی و اجتماعی ناشی میشود. افراد به تدریج با نگاه قضاوتگر دیگران خو میگیرند و آن نگاه را درونی میکنند تا جایی که وقتی کسی به آنها توجه نمیکند، خود نقش ناظر را ایفا میکنند. همین حساسیت مداوم سبب میشود که رفتار خود را پیوسته بررسی کنند و نگران باشند که دیگران رفتار آنها را چگونه تفسیر میکنند. این وضعیت تنها در فضای مجازی رخ نمیدهد، بلکه با اضطراب اجتماعی پنهانی همراه است و در ذهن فرد سناریوی همیشگی ارزیابی شدن جریان دارد.
در محیطهایی که قضاوت و مقایسه فراوان است، فرد پیشاپیش درصدد کنترل ایرادها برمیآید و حتی بدون پست گذاشتن به این میاندیشد که اگر روزی محتوایی منتشر کند، باید بینقص باشد. او نگران تصویری است که پروفایل از او میسازد یا اینکه آخرین زمان آنلاین بودن چگونه برداشت میشود. نیاز بالا به تایید اجتماعی نیز باعث میشود افراد دائم بررسی کنند که دیگران چه نظری درباره آنها خواهند داشت. اگر سبک تربیتی فرد در گذشته سختگیرانه بوده باشد، این الگو شدت میگیرد و فرد احساس میکند همیشه باید نسخه قابل قبول و بدون خطایی از خود ارائه دهد.
از آنجا که هویت هنوز تثبیت نشده است، نوجوان ناچار میشود برای خوب دیده شدن بارها تصویر بیرونی خود را تعدیل کند. مقایسه دائمی ظاهر، مهارتها، روابط و محبوبیت با دیگران نیز فشار مضاعفی ایجاد میکند. همه این عوامل موجب میشود ذهنیت نظارت پذیری در نوجوانان رایجتر و شدیدتر تجربه شود
این نوع خودنظارتی چه تاثیری بر صمیمیت و رفتار طبیعی دارد؟
خودنظارتی شدید به شکل مستقیم صمیمیت را تضعیف میکند، زیرا صمیمیت بر توانایی خود بودن بدون ترس از قضاوت استوار است. وقتی سطح نظارت درونی بالا میرود، فرد احساس امنیت نمیکند و روابط به سطح میآیند. تنها بخشهای قابل قبول شخصیت نشان داده میشود و تعاملها با احتیاط و کنترل همراه است. در نتیجه عمق رابطه کاهش پیدا میکند و اعتماد شکل نمیگیرد. رفتارهای طبیعی به تدریج خاموش میشوند، زیرا هر حرکت و هر کلمه از صافی ارزیابی میگذرد و بازی نقش جایگزین خود واقعی میشود.
کاهش خودانگیختگی، شوخطبعی و خلاقیت نیز از همین نقطه آغاز میشود و خستگی فرد در جمعهای اجتماعی افزایش مییابد. پس از هر تعامل اجتماعی، نیاز به بازگشت طولانی به فضای امن تجربه میشود. این وضعیت در روابط باعث سوء برداشت میشود، زیرا دیگران تصور میکنند فرد سرد، دور از دسترس یا بیعلاقه است، در حالی که او تنها زیر فشار قضاوت قرار دارد. صمیمیت زمانی شکل میگیرد که کنترلها کنار گذاشته شود، اما ذهنیت نظارت پذیری فرد را وادار میکند ضعفها، اشتباهها و ندانستنهای طبیعی خود را پنهان کند. این نگاه که باید همیشه بدون نقص بود مستقیما در برابر صمیمیت قرار میگیرد و رابطه را از زنده بودن به قابل قبول بودن تبدیل میکند.
آیا این ذهنیت میتواند به اضطراب اجتماعی دیجیتال تبدیل شود؟
این ذهنیت به تدریج میتواند اضطراب اجتماعی دیجیتال ایجاد کند. نخست حساسیت نسبت به دیده شدن بالا میرود و فرد حضور در فضای آنلاین را با تنش همراه احساس میکند. واهمه از قضاوت درباره پیامها، تصویر پروفایل یا حتی میزان فعالیت آنلاین به اضطراب تبدیل میشود. سپس تشویش عملکرد در فضای مجازی شکل میگیرد؛ فرد احساس میکند باید عملکردی درست و بدون اشتباه داشته باشد و همین امر گذاشتن یک استوری، نوشتن یک نظر یا ارسال یک پیام را سخت و تنشآور میکند.
مرحله بعد اجتناب است؛ مغز برای محافظت از خود سادهترین راه را انتخاب میکند. فرد پیامرسانها را میبندد، نوتیفیکیشنها را قطع میکند، استوریها را نمیبیند و از گروهها دور میشود. در نهایت ترس از سوبرداشت تشدید میشود. فرد نگران است که پیامش بد برداشت شود، ایموجیها بیادبانه تلقی شوند یا پاسخ دادن او اشتباه تفسیر شود. حلقه خودنظارتی تشدید میشود و حساسیت بیشتر و کنترل شدیدتر اضطراب را افزایش میدهد. در این مرحله ذهنیت نظارت پذیری میتواند به یک الگوی رفتاری نگرانکننده تبدیل شود که هسته آن ترس از ارزیابی و درونی شدن نگاه دیگران است.
نوجوانان چرا بیشتر از بزرگسالان درگیر این نوع نظارت درونی هستند؟
این الگو در نوجوانان شدیدتر است، زیرا آنها نسبت به نگاه دیگران حساسترند و بخشهای مغزی مرتبط با خودتنظیمی و کنترل اضطراب هنوز به طور کامل رشد نکرده است. در عوض بخشهایی که حساسیت به تایید یا رد شدن را تقویت میکنند بسیار فعالاند. نوجوان نیاز فراوانی به تایید اجتماعی دارد و پرسشهای بنیادی درباره هویت خود را تجربه میکند. حضور گسترده در شبکههای اجتماعی نیز او را در فضایی قرار میدهد که لایک، کامنت، مقایسه و سنجش پیوسته جریان دارد. در این فضا کوچکترین رفتار بر شهرت، محبوبیت یا آبرو تاثیر میگذارد و این نگرانی سبب میشود نوجوان مراقبت شدیدی بر رفتار خود اعمال کند، خودجوشی کاهش یابد و حساسیت نسبت به برداشت دیگران افزایش پیدا کند.
از آنجا که هویت هنوز تثبیت نشده است، نوجوان ناچار میشود برای خوب دیده شدن بارها تصویر بیرونی خود را تعدیل کند. مقایسه دائمی ظاهر، مهارتها، روابط و محبوبیت با دیگران نیز فشار مضاعفی ایجاد میکند. همه این عوامل موجب میشود ذهنیت نظارت پذیری در نوجوانان رایجتر و شدیدتر تجربه شود.
انتهای پیام/