آرامش فروشی با مکمل منیزیم

در کارخانه‌های داروسازی، دستگاه‌های پرس قرص بی‌وقفه می‌چرخند؛ میلیون‌ها قرص منیزیم هر روز از خط تولید خارج می‌شوند و در سراسر جهان استفاده می‌شوند. صنعت مکمل‌سازی این ماده، امروز به ارزشی نزدیک به سه میلیارد پوند رسیده و پیش‌بینی می‌شود در دهه آینده دو برابر شود. اما در پسِ این رونق اقتصادی، پرسشی علمی و ساده پنهان است: آیا واقعاً بدن ما به این حجم از منیزیم اضافی نیاز دارد؟

ماده معدنی همه‌کاره یا توهم سلامت

منیزیم یکی از مواد معدنی ضروری بدن است که کمتر از یک درصد وزن ما را تشکیل می‌دهد، اما در بیش از ۳۰۰ واکنش زیستی دخیل است. این ماده برای عملکرد اعصاب و عضلات، حفظ ریتم قلب، تعادل قند خون و تنظیم فشار خون حیاتی است. با این حال، متخصصان تغذیه تأکید می‌کنند که بیشتر افراد، از طریق رژیم غذایی معمولی، نیاز روزانه خود را به‌خوبی تأمین می‌کنند.

مقدار توصیه‌شده منیزیم برای زنان حدود ۲۷۰ میلی‌گرم و برای مردان ۳۰۰ میلی‌گرم در روز است. این مقدار با مصرف روزانه‌ی چند وعده از منابع طبیعی آن مانند مغزها، دانه‌ها، سبزی‌های برگ‌دار، غلات کامل و میوه‌ها به‌سادگی تأمین می‌شود. اما تبلیغات رنگارنگ دنیای مکمل‌ها، وعده‌ای وسوسه‌برانگیزتر می‌دهند؛ خوابی آرام‌تر، اضطرابی کمتر، و ذهنی سبک‌تر.

چرا ناگهان منیزیم محبوب شد

به گفته «اندرو گورینگ» (Andrew Goring)، مدیر کارخانه مکمل‌سازی «لونسدیل هلث» (Lonsdale Health) در بریتانیا: «رسانه‌ها و اینفلوئنسر‌ها عامل اصلی انفجار تقاضا بوده‌اند».
او می‌گوید: «ما سال‌ها از خواص منیزیم خبر داشتیم، اما حالا که در شبکه‌های اجتماعی درباره‌اش صحبت می‌شود، مردم فکر می‌کنند بدون آن نمی‌توانند زندگی کنند.»

کارشناسان می‌گویند منیزیم دقیقاً در حوزه‌هایی مورد توجه قرار گرفته که مردم حاضرند برایشان هزینه کنند: خواب، گوارش و سلامت روان. از سوی دیگر، اضطراب و کم‌خوابیِ عصر دیجیتال، زمین حاصل‌خیزی برای رشد چنین بازاری فراهم کرده است. در نتیجه، مکمل‌ها از قفسه داروخانه‌ها فراتر رفته و به محصولی روزمره در خانه‌های طبقه متوسط تبدیل شده‌اند.

ادعا‌های بزرگ، شواهد محدود

اما آیا این قرص کوچک واقعاً چنین قدرتی دارد؟ پاسخ، آن‌طور که متخصصان می‌گویند، پیچیده‌تر از تبلیغات است. به گفته «کریستن جکسون» (Kristen Jackson)، متخصص تغذیه و سلامت روده، منیزیم نقش حیاتی در بدن دارد، اما این به معنای نیاز همه به مکمل نیست. او توضیح می‌دهد: «برای اینکه مکمل منیزیم مؤثر باشد، باید بدن واقعاً دچار کمبود باشد. مشکل اینجاست که کمبود منیزیم به‌سختی تشخیص داده می‌شود، چون بیشتر آن در استخوان‌ها و بافت‌ها ذخیره می‌شود، نه در خون.»

مطالعات علمی نیز نتایج متناقضی دارند. بر اسا نتایج تحقیقات منتشر شده در مجله علمی-پزشکی «پاب مد» (pubmed)، برخی پژوهش‌ها نشان داده‌اند که مصرف منیزیم ممکن است به بهبود کیفیت خواب در سالمندان یا افراد مبتلا به اضطراب کمک کند، اما «تحقیقات تصادفی و کنترل‌شده» (RCTs) که معتبرترین نوع مطالعات بالینی‌اند این نتایج را همیشه تأیید نکرده‌اند. به‌عبارت دیگر، تأثیر منیزیم بر خواب، هنوز علمی قطعی ندارد.

از شبکه‌های اجتماعی تا سبد خرید

بر اساس گزارش سایت «بست هشتگ» (best hashtags)، در پلتفرم‌هایی مانند تیک‌تاک و اینستاگرام، هشتگ «magnesium#» بیش از ۵۰۰ میلیون بازدید دارد. کاربران از «تجربه‌ی آرامش پس از دو هفته مصرف» یا «تبدیل‌شدن به فردی شادتر» می‌نویسند. اما بسیاری از این پست‌ها، سازنده محتوا در ازای تبلیغ، پول می‌گیرد.

انواع مختلف منیزیم در بازار، از «گلیسینات» برای خواب گرفته تا «سیتریت» برای گوارش و «کلراید» برای گرفتگی عضلات، تصویری علمی‌نما می‌سازند که مصرف‌کننده را سردرگم می‌کند. اما متخصصان هشدار می‌دهند که تفاوت علمی میان این ترکیب‌ها، آن‌قدر‌ها که در تبلیغات گفته می‌شود، چشمگیر نیست.
به گفته‌ی «کریستن استاوریدیس» (Kristen Stavridis)، کارشناس تغذیه، «بیشتر این محصولات در جمعیت سالم، اثر قابل‌توجهی ندارند؛ و اگر فرد دچار کمبود واقعی نباشد، احتمالاً نتیجه‌ای هم نمی‌بیند.»

بدن هوشمندتر از قرص‌هاست

در واقع، بدن انسان سازوکاری دقیق برای حفظ تعادل منیزیم دارد. اگر دریافت آن زیاد شود، کلیه‌ها مقدار اضافی را از طریق ادرار دفع می‌کنند، فرآیندی که متخصصان به شوخی آن را «ادرار گران‌قیمت» می‌نامند.
اما در برخی موارد، زیاده‌روی در مصرف مکمل‌ها می‌تواند خطرناک باشد. دوز‌های بالا ممکن است باعث اسهال، تهوع، یا در موارد شدید، افت فشار خون و مشکلات قلبی شود. برای بیماران کلیوی، مصرف مکمل منیزیم حتی می‌تواند تهدیدکننده‌ی زندگی باشد و به «هایپرمنیزمی» (Hypermagnesemia) منجر شود، حالتی که در آن غلظت منیزیم در خون بیش از حد افزایش می‌یابد و می‌تواند منجر به فلج یا کما شود.

وقتی کمبود داریم، نشانه‌اش چیست

کمبود واقعی منیزیم بیشتر در افرادی دیده می‌شود که رژیم غذایی بسیار محدود دارند، الکل زیاد مصرف می‌کنند، یا از دارو‌هایی مانند «دیورتیک»‌ها (Diuretic) یا همان ادرارآور‌ها استفاده می‌کنند. دیورتیک‌ها نوعی دارو هستند که کلیه‌ها را تحریک می‌کنند تا ادرار بیشتری تولید کرده، و در نتیجه بیمار از شر مایعات اضافی و مواد زائد خلاص می‌شود. در طول انجام این روش‌ها، ممکن است دیورتیک‌ها برای حفظ برون‌ده ادراری تجویز شوند. علائم اولیه این کمبود منیزیم می‌تواند شامل گرفتگی عضلات، خستگی، بی‌خوابی و تحریک‌پذیری باشد. اما حتی در این موارد نیز، بهترین راه، اصلاح رژیم غذایی است نه قرص‌درمانی.

دانه‌ها، مغزها، سبزی‌های برگ‌دار تیره (مثل اسفناج)، نان سبوس‌دار و میوه‌ها منابع طبیعی و ایمن منیزیم هستند. علاوه بر این، چنین رژیمی هم‌زمان سایر مواد مغذی ضروری مانند فیبر، ویتامین سی (C) و کا (K) را نیز فراهم می‌کند، چیزی که هیچ قرصی قادر به جایگزینی آن نیست.

وقتی یک قرص علیه دیگری عمل می‌کند

یکی از چالش‌های کمتر شناخته‌شده، تعامل میان مکمل‌هاست. برای مثال، مصرف مکمل روی (Zinc) که اغلب به زنان در دوران پیش‌یائسگی توصیه می‌شود، می‌تواند جذب منیزیم را کاهش دهد. به همین دلیل است که متخصصان تأکید می‌کنند مصرف خودسرانه‌ی چند مکمل به‌طور هم‌زمان، نه‌تنها فایده ندارد بلکه ممکن است مانع جذب یکدیگر شود.

به گفته‌ی استاوریدیس، «بدن ما شبکه‌ای پیچیده است، نه لوله‌ای برای ریختن مواد معدنی. هر ترکیب تازه، می‌تواند تعادل دیگری را به‌هم بزند.»

شاید مشکل از قرص نیست، از سبک زندگی است

بسیاری از افرادی که به مکمل‌های منیزیم پناه می‌برند، در واقع به دنبال خواب بهتر، آرامش ذهنی یا کنترل استرس‌اند، مشکلاتی که ریشه‌ی آنها در سبک زندگی مدرن است. کم‌تحرکی، نور مصنوعی شبانه، مصرف زیاد کافئین و استفاده از گوشی پیش از خواب، چرخه طبیعی خواب و بیداری را مختل می‌کند.
منیزیم ممکن است در این میان تنها نقش تسکین روانی داشته باشد: یک «پلاسبو» یا دارونما که ذهن را آرام می‌کند و به بدن فرصت استراحت می‌دهد. اما همین اثر روانی، به شرطی که جای درمان اصلی را نگیرد، می‌تواند بخشی از راه‌حل باشد.

از معجزه تا منطق؛ نگاهی دوباره به قرص سفید

در جهان امروز که سرعت و اضطراب، بیماری مشترک قرن شده‌اند، قرص‌های ساده‌ای مثل منیزیم به نمادی از «کنترل دوباره» بدل شده‌اند، راهی سریع برای احساس سلامت. اما علم می‌گوید بدن انسان، به‌ویژه اگر از رژیم غذایی متنوعی پیروی کند، نیازی به این میان‌بُر ندارد. منیزیم مهم است، اما نه به آن اندازه که تبلیغات ادعا می‌کنند.
به گفته‌ی «کریستن جکسون»، بهترین کار این است: «به‌جای خرید قرص، یک مشت مغز تازه بخورید، کمی پیاده‌روی کنید، و شب گوشی‌تان را زودتر کنار بگذارید. همین‌ها معجزه‌ی واقعی‌اند.»

تب منیزیم، ترکیبی از علم، بازاریابی و اضطراب مدرن است. شکی نیست که این ماده برای بدن حیاتی است و کمبود آن می‌تواند مشکلاتی جدی ایجاد کند. اما در بیشتر مردم، رژیم غذایی طبیعی تمام نیاز بدن را برطرف می‌کند. مکمل‌ها ممکن است در موارد خاص مفید باشند، اما نه برای همه، و نه برای همیشه.
در دنیایی که هر قرصی وعده آرامش می‌دهد، شاید باید دوباره به ساده‌ترین منبع آرامش بازگردیم: تعادل، خواب کافی، تغذیه‌ی واقعی و اندکی صبر.