یک درصد دانش‌آموزان در معرض آسیب‌های اجتماعی؛ راهکارها چیست؟

به گزارش خبرگزاری آنا، آسیب‌های اجتماعی در جوامع مختلف، به‌ویژه در نظام‌های آموزشی، همواره یکی از دغدغه‌های اصلی مسئولان و کارشناسان اجتماعی بوده است. در ایران، با وجود تحولات مختلف در سیستم آموزشی و اجتماعی کشور، آسیب‌های اجتماعی در میان دانش‌آموزان همچنان موضوعی حساس و مهم به شمار می‌آید.

مدارس به‌عنوان یکی از ارکان اصلی اجتماعی‌سازی و تربیت نسل‌های آینده، نقشی کلیدی در شناسایی و پیشگیری از این آسیب‌ها ایفا می‌کنند. با این حال، وجود چالش‌های ساختاری و کمبود برنامه‌های مؤثر در بسیاری از نظام‌های آموزشی، توان مقابله با این معضلات را محدود کرده است. آسیب‌های اجتماعی در مدارس نه‌تن‌ها به دانش‌آموزان آسیب می‌رساند، بلکه پیامد‌های منفی گسترده‌ای برای خانواده‌ها و جامعه به همراه دارد. خشونت در مدارس، ترک تحصیل، افت تحصیلی، اعتیاد به اینترنت و شبکه‌های اجتماعی و مشکلات روانی مانند افسردگی، از جمله آسیب‌هایی هستند که نظام‌های آموزشی را در سراسر جهان تهدید می‌کنند. در این زمینه، مسئولان وزارت آموزش و پرورش از جمله حجت‌الاسلام محمدحسین پورثانی، معاون وزیر آموزش و پرورش، اخیراً اظهارنظرهایی مطرح کرده‌اند که جای تأمل و بررسی دارد.

در حالی که حجت‌الاسلام محمدحسین پورثانی، معاون وزیر آموزش و پرورش، وضعیت آسیب‌های اجتماعی در میان دانش‌آموزان کشور را نگران‌کننده نمی‌داند، اما تأکید می‌کند که تنها یک درصد از دانش‌آموزان در معرض خطر قرار دارند. به گفته وی، وزارت آموزش و پرورش با برنامه‌های مختلف پیشگیرانه در تلاش است تا حتی این یک درصد نیز از آسیب‌های اجتماعی دور بمانند. اما سؤال اینجاست که آیا این رویکرد می‌تواند به‌طور واقعی از بروز مشکلات اجتماعی در مدارس جلوگیری کند؟ در این گزارش، به تحلیل وضعیت موجود، چالش‌ها و راهکارهای پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی در مدارس پرداخته خواهد شد.

پورثانی در مصاحبه‌ای با آنا، اعلام کرد که وضعیت آسیب‌های اجتماعی در میان دانش‌آموزان کشور، به‌ویژه در مقایسه با سایر گروه‌های سنی، نگرانی عمده‌ای ایجاد نکرده است.

وی با اشاره به اینکه تنها یک درصد از دانش‌آموزان در معرض خطر قرار دارند، تأکید کرد که باید تمام تلاش‌ها معطوف به پیشگیری و کاهش این آمار باشد. اما این گفته‌ها آیا به‌طور واقعی واقعیت‌های اجتماعی و چالش‌های موجود در مدارس را منعکس می‌کند؟ 

تحلیل وضعیت آسیب‌های اجتماعی در مدارس ایران 

در ابتدا باید درک کرد که آسیب‌های اجتماعی به مجموعه‌ای از مشکلات اجتماعی و روانی اطلاق می‌شود که می‌تواند بر کیفیت زندگی فرد و جامعه تأثیر منفی بگذارد. این آسیب‌ها می‌توانند شامل اعتیاد، خودکشی، خشونت، مشکلات خانوادگی، اعتیاد به اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، بزهکاری، افسردگی و مواردی از این دست باشند. 

فاصله میان آمار‌های رسمی و واقعیت میدانی آسیب‌های اجتماعی در مدارس

در حالی که مسئولان وزارت آموزش و پرورش نرخ آسیب‌های اجتماعی در میان دانش‌آموزان را تنها یک درصد اعلام می‌کنند، شواهد پژوهشی و گزارش‌های میدانی، از گستردگی و عمق این آسیب‌ها در مناطق محروم و حاشیه‌ای حکایت دارد؛ بنابراین بررسی این اختلاف و ارائه راهکار‌های کاربردی برای کاهش آسیب‌های اجتماعی در مدارس، ضرورتی است که نباید نادیده گرفته شود.

بر اساس گفته‌های پورثانی، وضعیت آسیب‌های اجتماعی در مدارس ایران از نظر آماری نگران‌کننده نیست، چرا که تنها یک درصد از دانش‌آموزان در معرض خطر هستند. این آمار ممکن است در نگاه اول امیدوارکننده به نظر برسد، اما برای بررسی دقیق‌تر باید به جزئیات و علل اصلی بروز این آسیب‌ها توجه کرد. بررسی‌های میدانی و گزارش‌های مختلف نشان می‌دهد که آسیب‌های اجتماعی در بین دانش‌آموزان به‌ویژه در مناطق محروم و حاشیه‌ای کشور بیشتر مشاهده می‌شود. همچنین، نوع آسیب‌ها بسته به شرایط و ویژگی‌های منطقه‌ای و اجتماعی متفاوت است.

بر اساس پژوهش‌های مرکز مطالعات اجتماعی دانشگاه تهران، بین 10 تا 15 درصد از دانش‌آموزان در معرض یکی از اشکال آسیب‌های اجتماعی مانند اعتیاد، خشونت یا افسردگی قرار دارند.

سازمان امور اجتماعی کشور نیز در گزارشی اعلام کرد که 22 درصد از نوجوانان ایرانی تجربه آسیب‌هایی نظیر نزاع، افت تحصیلی، و وابستگی به اینترنت و شبکه‌های اجتماعی را دارند.

نرخ آسیب‌های اجتماعی در مناطق محروم

بررسی‌ها نشان داده‌اند که نرخ آسیب‌های اجتماعی در مناطق محروم یا حاشیه‌نشین بیشتر است. طبق آمار مرکز آمار ایران، در استان‌های مرزی و کم‌برخوردار مانند سیستان و بلوچستان، خوزستان و هرمزگان، نرخ بزهکاری در مدارس به 5 درصد یا بیشتر می‌رسد.از سوی دیگر، افزایش وابستگی به اینترنت در میان دانش‌آموزان در شهرهای بزرگ مانند تهران و مشهد نیز به‌عنوان یک آسیب اجتماعی نوظهور ثبت شده است.

تضاد با آمارهای بین‌المللی

مطالعات جهانی نیز نشان می‌دهند که بین 10 تا 20 درصد دانش‌آموزان در جوامع مشابه ایران با مشکلاتی نظیر خشونت در مدرسه، اعتیاد، و افسردگی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. یونسکو در گزارش سال 2022 خود اشاره کرده است که در جوامع در حال توسعه، 12 درصد دانش‌آموزان در معرض خشونت یا مشکلات روانی هستند که مستقیماً بر عملکرد تحصیلی آنها اثر می‌گذارد.

این در حالی است که بسیاری از موارد آسیب‌های اجتماعی گزارش نمی‌شوند، به‌ویژه در محیط‌های خانوادگی یا اجتماعی که پذیرش این آسیب‌ها کمتر است. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که در بیش از 40 درصد موارد، مشکلاتی مانند خشونت یا اعتیاد دانش‌آموزان، توسط مدارس و معلمان به درستی گزارش نمی‌شوند.

در این میان، تفاوت‌های میان دختران و پسران در مواجهه با آسیب‌های اجتماعی نیز یک مسأله قابل توجه است. پورثانی در اظهارات خود به این نکته اشاره کرده است که تفاوت قابل توجهی میان میزان آسیب‌های اجتماعی در بین دختران و پسران وجود ندارد، اما باید توجه داشت که نوع آسیب‌ها و نحوه مواجهه دانش‌آموزان با این مشکلات ممکن است بسته به جنسیت متفاوت باشد. 

برخی از آسیب‌های رایج در میان دانش‌آموزان شامل خشونت‌های فیزیکی و روانی، اعتیاد به مواد مخدر و اینترنت، مشکلات خانوادگی و اختلالات روانی هستند. این مشکلات به‌ویژه در مقاطع سنی حساس مانند دوران نوجوانی و بلوغ، می‌توانند تأثیرات منفی زیادی بر آینده فرد داشته باشند.

بررسی اقدامات و برنامه‌های پیشگیرانه وزارت آموزش و پرورش 

حجت‌الاسلام پورثانی در مصاحبه خود از برنامه‌های مختلف وزارت آموزش و پرورش برای پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی در مدارس خبر داد.

به گفته وی، اتاق وضعیت آسیب‌های اجتماعی هر هفته با ریاست وزیر آموزش و پرورش تشکیل می‌شود و به‌طور مستمر پیگیر مسائل این حوزه است. همچنین، وزارت آموزش و پرورش برنامه‌های مختلفی را برای مقابله با آسیب‌های اجتماعی در مدارس اجرا می‌کند. 

یکی از اقداماتی که پورثانی به آن اشاره کرده، معرفی «منطقه الگو» و «منطقه تراز» برای پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی است. این برنامه‌ها به‌ویژه در مناطق هدف که بیشتر در معرض آسیب‌های اجتماعی قرار دارند، اجرا می‌شوند.

به گفته پورثانی، امسال ۳۲ منطقه هدف شناسایی شده‌اند و برنامه‌هایی برای حل مشکلات در این مناطق طراحی شده است. این برنامه‌ها شامل آموزش‌های پیشگیرانه، ارائه مشاوره‌های روانی و اجتماعی، برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای دانش‌آموزان و والدین، و افزایش همکاری با سازمان‌های اجتماعی و خیریه‌ها هستند. 

علاوه بر این، وزارت آموزش و پرورش به‌دنبال جذب و تأمین نیروی انسانی برای کاهش آسیب‌ها و افزایش کیفیت برنامه‌های پرورشی است. پورثانی به کمبود نیروهای پرورشی در مدارس اشاره کرده و از جبران این کمبود با استفاده از حق‌التدریس بازنشسته‌ها، نیروهای شاغل، نیروهای مردمی و دیگر نیروهای مجاز خبر داده است.

به گفته وی، با پایان آزمون کیفیت بخشی در ۲۰ آذرماه، تعداد قابل توجهی از نیروهای جدید به سیستم آموزشی کشور وارد خواهند شد.

چالش‌ها و مشکلات پیش روی برنامه‌های پیشگیرانه 

اگرچه وزارت آموزش و پرورش در حال تلاش برای پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی در مدارس است، اما همچنان با چالش‌های زیادی روبه‌رو است. یکی از مهم‌ترین چالش‌ها، کمبود منابع مالی و نیروی انسانی متخصص است. به رغم این‌که پورثانی از جذب نیروهای جدید سخن گفته است، اما واقعیت این است که به‌دلیل مشکلات اقتصادی و کمبود بودجه، بسیاری از برنامه‌های پیشگیرانه با محدودیت‌های جدی مواجه هستند. 

چالش دیگر، تفاوت‌های فرهنگی و اجتماعی در مناطق مختلف کشور است. همان‌طور که پورثانی به آن اشاره کرده، نوع آسیب‌های اجتماعی بسته به شرایط محیطی و سنی دانش‌آموزان در هر استان متفاوت است. این موضوع نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و بومی‌سازی برنامه‌ها برای هر منطقه است که می‌تواند فرآیند پیشگیری را پیچیده‌تر کند. 

مسئله دیگر، نبود همکاری و هماهنگی کافی میان دستگاه‌های مختلف است. در بسیاری از مواقع، برنامه‌های پیشگیرانه وزارت آموزش و پرورش نیازمند همکاری نزدیک با سایر نهادها و سازمان‌ها، مانند سازمان بهزیستی، وزارت بهداشت و سازمان‌های غیر دولتی است. اما به دلیل مشکلات اداری و محدودیت‌های قانونی، هماهنگی میان این نهادها به‌طور کامل محقق نمی‌شود.

راهکارها برای بهبود وضعیت آسیب‌های اجتماعی در مدارس

یکی از موثرترین راهکارها برای پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی، برگزاری دوره‌های آموزشی برای دانش‌آموزان و والدین است. کارشناسان معتقدند؛ این آموزش‌ها باید به‌طور مستمر در طول سال‌های تحصیلی ادامه داشته باشد و مباحثی همچون مهارت‌های زندگی، کنترل خشم، روابط اجتماعی، و آگاهی از آسیب‌های اجتماعی تدریس شود. 

کارشناسان حوزه تعلیم و تربیت تاکید دارند؛ مدارس باید به‌طور جدی‌تر به خدمات مشاوره‌ای و روانشناسی توجه کنند. این خدمات می‌توانند به‌ویژه برای دانش‌آموزان در شرایط بحرانی و حساس، مانند دوران بلوغ و نوجوانی، بسیار مؤثر باشند.  مدارس باید به محیط‌های حمایتی تبدیل شوند که دانش‌آموزان احساس امنیت و آرامش کنند. این محیط‌ها می‌توانند به‌وسیله برگزاری جلسات گروهی، فعالیت‌های هنری و ورزشی، و ایجاد فضاهای آزاد برای گفتگو و تبادل نظر میان دانش‌آموزان و معلمان فراهم شوند. 

افزایش مشارکت جامعه و نهادهای غیردولتی

از طرفی وزارت آموزش و پرورش باید با همکاری سازمان‌های غیردولتی، خیریه‌ها، و سایر نهادهای اجتماعی، برنامه‌های پیشگیرانه را به‌طور گسترده‌تر اجرا کند. این مشارکت می‌تواند منابع مالی و انسانی بیشتری برای مقابله با آسیب‌های اجتماعی فراهم کند.

آسیب‌های اجتماعی در مدارس ایران یک چالش جدی است که نیازمند توجه بیشتر و اقدام‌های دقیق‌تری است. اگرچه وزارت آموزش و پرورش با برنامه‌های مختلف پیشگیرانه در تلاش است تا از بروز آسیب‌ها جلوگیری کند، اما محدودیت‌های موجود در منابع، نیروهای انسانی، و هماهنگی میان نهادها می‌تواند روند پیشگیری را دچار مشکلاتی کند.