نجات زمین از فضا!/ فناوری‌های فضایی در خط مقدم مبارزه با تغییرات اقلیمی

به گزارش خبرنگار خبرگزاری آنا، هفته جهانی فضا فرصتی برای ترویج آگاهی عمومی درباره اهمیت فضا و کاربردهای آن در زندگی روزمره است. امسال شعار این هفته با تمرکز بر موضوع «فضا و تغییرات اقلیمی» به چالش‌های زیست‌محیطی اشاره دارد که تأثیرات عمیقی بر زندگی بشر و اکوسیستم‌های طبیعی دارند.

در طول هفته جهانی فضا، فعالیت‌ها و برنامه‌های متنوعی از جمله نمایشگاه‌ها، سخنرانی‌ها، کارگاه‌ها و برنامه‌های آموزشی در سراسر جهان برگزار می‌شود. این رویداد‌ها به گونه‌ای طراحی شده‌اند تا به مردم، به ویژه جوانان، نشان دهند که چگونه اکتشافات فضایی می‌تواند به بهبود زندگی انسان‌ها کمک کند و الهام‌بخش نسل‌های آینده در زمینه تحقیقات و فناوری‌های فضایی باشد.

نگاهی به تاریخچه هفته جهانی فضا

هفته جهانی فضا یک رویداد بین‌المللی است که هر سال از ۴ تا ۱۰ اکتبر برگزار می‌شود. این هفته به منظور بزرگداشت دستاورد‌های بشر در زمینه اکتشافات فضایی و آگاهی‌بخشی عمومی درباره تأثیرات مثبت فناوری‌های فضایی بر زندگی انسان‌ها برگزار می‌شود. سازمان ملل متحد در سال ۱۹۹۹ این هفته را به عنوان رویدادی رسمی تصویب کرد و هدف از آن تشویق به مشارکت عمومی و افزایش شناخت مردم از اهمیت فضانوردی و تحقیقات فضایی است.

انتخاب تاریخ این رویداد بر اساس دو واقعه مهم در تاریخ علوم فضایی صورت گرفته است. اولین رویداد در ۴ اکتبر ۱۹۵۷ با پرتاب اسپوتنیک ۱، اولین ماهواره مصنوعی ساخت بشر توسط شوروی سابق رخ داد. این پرتاب نقطه عطفی در تاریخ فضانوردی و شروع رقابت‌های فضایی بین ابرقدرت‌های جهان بود. رویداد دوم در ۱۰ اکتبر ۱۹۶۷ با امضای معاهده فضایی به وقوع پیوست. این معاهده بین‌المللی که به عنوان اولین چارچوب حقوقی برای استفاده صلح‌آمیز از فضا شناخته می‌شود، اصولی را برای جلوگیری از نظامی‌سازی فضا و بهره‌برداری هماهنگ از منابع فضایی تعیین کرد.

نقش فضا در حل چالش تغییرات اقلیمی چیست؟

تغییرات اقلیمی یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های قرن بیست‌ویکم است که تاثیرات گسترده‌ای بر محیط زیست، اقتصاد، و جوامع انسانی دارد. افزایش دمای کره زمین، بالا آمدن سطح دریاها، ذوب یخ‌های قطبی، و وقوع شدیدتر بلایای طبیعی مانند سیل‌ها و خشکسالی‌ها، همگی نتیجه گرمایش جهانی و تغییرات اقلیمی هستند. مقابله با این پدیده به مجموعه‌ای از راهکار‌های جامع و همکاری بین‌المللی نیاز دارد و در این مسیر، فناوری‌های فضایی می‌توانند نقش کلیدی ایفا کنند.

در همین راستا، انجمن هفته جهانی فضا شعار امسال را «فضا و تغییرات اقلیمی» در نظر گرفته است. اما سوال مهمی که مطرح می‌شود این است که صنعت فضایی چگونه می‌تواند به حل چالش تغییرات اقلیمی کمک کند؟

صنعت فضایی با استفاده از ماهواره‌ها و سامانه‌های سنجش از دور، امکان نظارت دقیق و مداوم بر تغییرات اقلیمی را فراهم می‌کند. ماهواره‌ها می‌توانند تغییرات دما، میزان یخ‌های قطبی، نوسانات سطح دریا، تغییرات در پوشش گیاهی و انتشار گاز‌های گلخانه‌ای را به‌طور مداوم رصد کنند. این داده‌ها نه‌تن‌ها به تحلیل دقیق‌تر شرایط زیست‌محیطی کمک می‌کنند، بلکه برای پیش‌بینی تغییرات آینده و توسعه راهکار‌های مقابله با تغییرات اقلیمی بسیار ارزشمند هستند. به عنوان مثال، داده‌های ماهواره‌ای در توسعه مدل‌های پیش‌بینی آب‌وهوا و هشداردهی درباره بلایای طبیعی مانند طوفان‌ها و سیل‌ها کاربرد دارند.

علاوه بر پایش تغییرات اقلیمی، صنعت فضایی می‌تواند در مدیریت منابع طبیعی و بهینه‌سازی استفاده از آنها نیز موثر باشد. با استفاده از داده‌های فضایی، می‌توان به‌طور دقیق منابع آب، جنگل‌ها و اراضی کشاورزی را مدیریت کرد و جلوی تخریب غیرقانونی جنگل‌ها و استفاده بیش از حد از منابع آب را گرفت. همچنین، داده‌های فضایی می‌توانند به دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی در نظارت بر انتشار گاز‌های گلخانه‌ای و ارزیابی تاثیر سیاست‌های محیط‌زیستی کمک کنند.

اسامی اعلام شده برای روز‌های هفته جهانی فضا عبارتنداز:

جمعه ۱۳ مهرماه: فضا، زمین و نسل آینده

شنبه ۱۴ مهرماه: فضا، هوش مصنوعی و تغییرات اقلیمی

یکشنبه ۱۵ مهرماه: ماهواره‌ها و پایش گاز‌های گلخانه‌ای

دوشنبه ۱۶ مهرماه: فناوری فضایی و مدیریت مخاطرات طبیعی

سه شنبه ۱۷ مهرماه: اقلیم فضا و پایش فعالیت‌های خورشیدی

چهارشنبه ۱۸ مهرماه: انسان، فناوری فضایی و امنیت غذایی

پنجشنبه ۱۹ مهرماه: فناوری فضایی، ابزار پایش الگو‌های آب و هوایی

ماهواره‌ها در خدمت حل چالش‌های تغییرات اقلیمی

فناوری‌های فضایی متنوعی برای مقابله با چالش‌های تغییرات اقلیمی مورد استفاده قرار می‌گیرند. این فناوری‌ها به نظارت، تحلیل، و پیش‌بینی تغییرات محیط زیستی کمک می‌کنند و داده‌های حیاتی برای تحقیقات اقلیمی و سیاست‌گذاری‌های زیست‌محیطی فراهم می‌کنند. در ادامه، دسته‌های اصلی این فناوری‌های فضایی را بررسی می‌کنیم:

نقش ماهواره‌های سنجش از دور در پیش بینی تغییرات جوی

ماهواره‌های سنجش از دور با جمع‌آوری داده‌های دقیق از سطح زمین و جو، به درک بهتر تغییرات اقلیمی و پیش‌بینی آنها کمک می‌کنند. این ماهواره‌ها دما، رطوبت و تغییرات پوشش گیاهی و جنگل‌ها را به‌طور مداوم پایش می‌کنند و به تحلیل روند‌های گرمایش جهانی و خشکسالی‌ها کمک می‌کنند. همچنین با رصد یخ‌های قطبی و یخچال‌های طبیعی، امکان پیش‌بینی تاثیرات ذوب یخ‌ها بر افزایش سطح دریا‌ها فراهم می‌شود.

علاوه بر این، ماهواره‌های سنجش از دور می‌توانند میزان انتشار گاز‌های گلخانه‌ای را اندازه‌گیری کرده و به شناسایی منابع انتشار این گاز‌ها کمک کنند. این داده‌ها برای ارزیابی تاثیرات سیاست‌های کاهش انتشار گاز‌های گلخانه‌ای بسیار مفید هستند. همچنین با پایش سطح دریا‌ها و جریان‌های اقیانوسی، می‌توان از خطرات ناشی از سیلاب‌ها و طوفان‌ها جلوگیری کرد و آمادگی لازم را برای مقابله با این بلایا به‌دست آورد.

داده‌های جمع‌آوری‌شده توسط این ماهواره‌ها برای ایجاد مدل‌های پیش‌بینی اقلیمی مورد استفاده قرار می‌گیرند که به سیاست‌گذاران در تدوین برنامه‌های مقابله با تغییرات اقلیمی کمک می‌کند. همچنین، نظارت بر بلایای طبیعی مانند سیل، طوفان و آتش‌سوزی جنگل‌ها از دیگر کاربرد‌های این فناوری است که در کاهش خسارات ناشی از تغییرات اقلیمی نقش مهمی دارد.

ماهواره‌های هواشناسی و تحلیل تغییرات اقلیمی

ماهواره‌های هواشناسی با جمع‌آوری داده‌های جوی و محیطی، نقش کلیدی در پایش و تحلیل تغییرات اقلیمی دارند. این ماهواره‌ها قادرند دما، رطوبت، و الگو‌های بارش را به‌طور مداوم اندازه‌گیری کرده و اطلاعات مهمی در مورد وقوع بلایای طبیعی مانند طوفان‌ها و سیلاب‌ها ارائه دهند. با پیش‌بینی دقیق این پدیده‌ها، مسئولان می‌توانند اقدامات لازم را برای کاهش خسارات انجام دهند و به برنامه‌ریزی‌های مؤثرتری در برابر تغییرات اقلیمی بپردازند.

علاوه بر این، داده‌های جمع‌آوری‌شده توسط ماهواره‌های هواشناسی به تحلیل روند‌های بلندمدت تغییرات اقلیمی و ارزیابی تأثیرات گرمایش جهانی کمک می‌کند. این اطلاعات به کشاورزان نیز در بهینه‌سازی زمان کاشت و برداشت کمک می‌کند و می‌تواند به مدیریت بهتر منابع طبیعی و حفاظت از محیط زیست منجر شود. به‌طور کلی، این ماهواره‌ها ابزار‌های حیاتی برای مقابله با چالش‌های تغییرات اقلیمی و بهبود کیفیت زندگی انسان‌ها به شمار می‌آیند.

از ماهواره‌های اقیانوس نگاری تا موقعیت‌یاب‌های جهانی

ماهواره‌های اقیانوس‌نگاری برای پایش تغییرات در دمای سطح دریا، ارتفاع سطح دریاها، جریانات اقیانوسی و میزان یخ‌های دریایی مورد استفاده قرار می‌گیرند. این داده‌ها به فهم بهتری از گرمایش اقیانوس‌ها و تاثیر آن بر تغییرات اقلیمی و پدیده‌هایی مانند ال‌نینو کمک می‌کنند. ماهواره‌هایی مانند «جیسون» (Jason) یا «سنتینل-۶» (Sentinel-۶) نقش مهمی در نظارت بر اقیانوس‌ها دارند.

همچنین ماهواره‌های نظارت بر یخ‌های قطبی و یخچال‌ها به‌طور ویژه برای پایش یخ‌های قطبی، یخچال‌های طبیعی و میزان ذوب یخ‌ها طراحی شده‌اند. ماهواره‌هایی مانند «کرایو ست» (CryoSat) داده‌هایی از ضخامت و وسعت یخ‌ها ارائه می‌دهند که به دانشمندان در پیش‌بینی تاثیرات ذوب یخ‌ها بر افزایش سطح دریا‌ها کمک می‌کند.

علاوه بر این، سیستم‌های موقعیت‌یابی جهانی و فناوری‌های جی پی اس (GPS) و جی ان اس اس (GNSS) برای پایش حرکات پوسته زمین، تغییرات سطح آب، و تغییرات در پوشش گیاهی استفاده می‌شوند. این داده‌ها به بررسی دقیق‌تر تاثیرات تغییرات اقلیمی، مانند افزایش سطح دریا‌ها و تغییرات جغرافیایی، کمک می‌کنند.