تبیین مفهوم مشارکت مردمی در آموزش عالی

به گزارش خبرنگار پژوهش خبرگزاری آنا؛ نشست تخصصی احصاء و تبیین مفهوم مشارکت مردمی در آموزش عالی با مدیریت سمیه نصیرزاده، عضو هیات علمی موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی برگزار شد.

مهدی هاشم‌زاده، مدیرعامل اندیشکده موج در خصوص چالش‌های مشارکت مردمی در حکمرانی گفت: وقتی از حکمرانی سخن به میان می‌آید ما به 3 لایه و یا بخش دولتی، خصوصی و مردمی مواجه هستیم که مشارکت فعال و گسترده تمامی این عناصر اجتماعی روند تحول و کارآمدی نظام حکمرانی را رقم می زند.
وی افزود: بر اساس این دسته‌بندی نهادهای دولتی و حاکمیتی از بخش دولتی نمایندگی می‌کنند، بازار نماینده بخش خصوصی و تشکل‌های مردم‌نهاد و هسته‌های مردمی نماینده بخش مردمی در حکمرانی هستند.

هاشم‌زاده ادامه داد: در طی سالیان اخیر بخش مردمی موردتوجه حکمرانان بوده است فارغ از اینکه با چه مدل حکمرانی  مواجهه‌اند.  امروزه عنصر مردم از عناصر اجتماع ساز، نقش کلیدی‌تری را در اجتماع ایفا می‌کند. 

مدیرعامل اندیشکده موج خاطرنشان کرد: اینکه در دعوای لفظی گفته می‌شود مردمی‌سازی واژه صحیحی نیست باید گفت اگر منظور ما استفاده از ظرفیت‌های مردمی در بخش‌های مختلف حاکمیت است لفظ مردمی سپاری لفظ دقیق‌تر و مناسب‌تری است.

ایشان افزودند: وقتی از مشارکت مردم صحبت می‌شود باید مشخص شود که از چه ابزاری و به چه نحوی قرار است این مشارکت محقق شود.  مشارکت مردم امروز در جامعه ما با چالش‌هایی روبروست که نیازمند آن است برای مرتفع نمودن آن‌ها تدبیر شود.

 هاشم‌زاده گفت: مدل حکمرانی دولت - ملت در حال حاضر روند افولی به خودش گرفته است و مدل‌های حکمروایی امام - امتی درحال‌رشد و تقویت است. از مصادیق این ادعا می‌توان به تقویت جایگاه رهبران مردمی و اجتماعی یا روند روبه‌رشد الگوریتم اینفلوئنسری در الگوی کوچک‌تر شده این مدل اشاره کرد.

وی ادامه داد: اکثر کشور‌هایی که مدل آن‌ها مدل دولت - ملت است با موضوع کاهش مشارکت مردم در امور سیاسی کشور روبرو هستند. تقلیل مشارکت مردم به امور سیاسی و در انتخابات خود از دیگر چالش‌های مشارکت مردم در نظامات حکمرانی است. وجه تمایز دموکراسی با مردم‌سالاری دینی در مدل انقلاب اسلامی در همین است که ما در مدل انقلاب اسلامی مشارکت را به‌صرف مشارکت سیاسی فرض نمی‌کنیم.

هاشم‌زاده خاطرنشان کرد: وقتی به بحث مشارکت مردمی می‌رسیم از چهار منظر می‌بایست به آن توجه کرد که در قانون اساسی هم به آن اشاره شده است. مشارکت در سطح مطالبه‌گری، مشارکت در سطح اجرا، مشارکت در سطح نظارت و مشارکت در تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی که می‌بایست برای طراحی مشارکت مردمی به هر چهار سطح توجه شود. مثلاً اگر در مورد مشارکت در حوزه آموزش عالی صحبت می‌شود باید به این ۴ سطح دقت شود. برای نقش استاد و دانشجو در تصمیم‌گیری، نظارت و اجرا فکر کنیم و آن را بررسی کنیم.

مدیرعامل اندیشکده موج افزود: امروز بسترهای مشارکت مردم دارای خلأها و اشکالاتی است که کمک به حل آن رسالت نهاد آموزش عالی به شمار می‌آید.

وی ادامه داد: کاهش تولی‌گری دولت در امورات  و توسعه نقش دولت در بسترسازی، مانع‌زدایی، تنظیم‌گری و تسهیلگری  رویکردی مورد انتظار برای تقویت مشارکت مردم در سطوح مختلف حاکمیت از دولت و واگذاری امور به مردم است.

مدیرعامل اندیشکده موج بیان کرد:  در قوانین و مقررات حمایت کافی از بخش مردمی مشاهده نمی‌شود و بعضاً شکل نگرفته است. برای کاهش چالش‌های مشارکت مردم باید حمایت کافی قوانین در بخش مردمی را حتماً در دستور کار قرار دهیم چه در قوانین عادی و چه در قوانین برنامه‌ای مانند برنامه هفتم.

هاشم‌زاده در انتها خاطرنشان کرد: نقشی که آموزش عالی در طراحی، ایده و نظریه‌پردازی، گفتمان‌سازی و حتی عملیات اجرایی برای افزایش مشارکت مردم می‌تواند داشته باشد بدون شک نقشی تأثیرگذار است.

دانش آموخته، سفیر برند و ذینفع کلیدی است

در ادامه مریم برادران عضو هیأت علمی دانشگاه امام صادق بیان کرد: اخیرا یک پژوهشی که در بریتانیا انجام شده را دیدم که به مشارکت مردم در بحث‌های محلی می‌پرداخت و در آن دو سوال مطرح شده بود که چرا مردم در پروژه‌های محلی مشارکت می‌کنند و چرا بعضی‌ها مشارکت نمی‌کنند که در آن پاسخ‌ها خیلی قابل توجه بود.

در آن دو دلیل عمده برای مشارکت کنندگان مطرح شده بود که یا آن مسئله‌ای مهم بوده است و برای آن‌ها موضوعیت داشته است و با منافعشان در ارتباط بوده است و این نکته را روشن می‌کند که اگر می‌خواهیم مشارکت دیگران را داشته باشیم باید سعی کنیم که آن مسئله‌های مهمی که با منافعشان در ارتباط است را شناسایی کنیم؛ و دلیل اینکه چرا مردم مشارکت نمی‌کنند را به بحث احساس دیگری بودن و عدم علاقه به تفکر مردم نسبت داده بود.
وی مهم‌ترین اصل در این خصوص را؛ پذیرش اصول عدالت وبرابری دانست به طوری که باید دولت و جامعه دانشگاهی و مردمی همدیگر و با هم بودن را بپذیرند.

وی ادامه داد: مسئولیت اجتماعی دانشگاه انتظاری هنجارین از دانشگاه به عنوان نهاد اجتماعی است که به نیاز‌های حال و آتی ذینفعان درونی و بیرونی، رفاه اجتماعی، کیفیت زندگی، برابری بخت‌های زندگی، رفع آسیب‌های اجتماعی و زیست محیطی، صلح و همزیستی و پایداری توسعه توجه می‌کند و کارکرد‌های آموزشی، پژوهشی، خدمات تخصصی و سایر کارویژه‌های خود را به پاسخگویی اجتماعی به انتظارات اجتماعی یاد شده معطوف می‌دارد و دانشگاه بدون مشارکت موثر و همه جانبه اعضای هیئت علمی، دانشجویان، دانش آموختگان و کارکنان خود نمی‌تواند مسئولیت اجتماعی را به اعضای خود دهد.

این استاد دانشگاه با اشاره به نقش دانش آموخته به عنوان سفیر برند و ذینفع کلیدی عنوان کرد: نیاز به مشارکت دانش آموختگان به عنوان قدرت نرم یکی از مواردی است که باید به آن توجه ویژه‌ای کرد.

در دانشگاه‌های آمریکا تعهد دانش آموختگان به دانشگاه مشهود است، چون که بعد از فارغ التحصیلی دانشگاه رابطه خودش را با آن‌ها برقرار دارد و روابط و شبکه‌های ارتباطی با فارغ التحصیلان بخشی از فرهنگ دانشگاه‌های آمریکا است. با توجه به این تحلیل باید گفت که دانشجو و دانشگاه با

روابط نهادی می‌توانند حلقه ارتباطی خوبی را شکل دهند.

برادران به یک تحقیق دیگر در دانشگاه‌های هند هم اشاره کرد و گفت: در هند فرهنگ داوطلبی و مشارکت فعال در دانشگاه پایین است در حالیکه تعداد دانش آموختگان هندی از دانشگاه‌های آمریکا که به آن جا کمک مالی کرده اند بسیار بیشتر است. در این کشور به آئین خیرات توصیه‌های مکرر شده است بطوریکه این کار فرد در زمان و مکان مناسب به وی برخواهد گشت.

وی ادامه داد: در یک تحقیقی که در دانشگاه آزاد انجام شده است نقص شایستگی شبکه سازی را با فارغ التحصیلان شاهد هستیم که این موضوع نیازمند ارتباط با صنایع و تجاری سازی وبین المللی کردن آموزش عالی و. را می‌طلبد. 

وی خاطر نشان کرد: توجه به مسئولیت اجتماعی دانشگاه باید با ایجاد جو اعتماد مبتنی بر عدالت و دموکراسی همراه باشد. توانمندسازی وشبکه سازی، استقلال نهادی دانشگاه و فراهم کردن زیر ساخت‌ها هم از جمله مواردی است که باید در هموار کردن مسیر مشارکت دانشگاه‌ها به آن توجه لازم داشت.

مردمی سازی یعنی افزایش قدرت تاثیر گذاری عموم مردم

در ادامه احمد رضا روشن (عضو هیئت علمی موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی) در توضیح مردمی سازی گفت: مردمی سازی یعنی افزایش قدرت تاثیر گذاری عموم مردم در عرصه‌های مختلف است. وقتی بحث خصوصی سازی که شد فقط عده‌ای از مردم حق مالکیت بر ان‌ها را داشتند. مهم است که همه مردم در معرض رقابت قرار بگیرند و قدرت تاثیرگذاری در عرصه‌های مختلف را داشته باشند.

وی ادامه داد: مردمی سازی ابعاد مختلفی دارد که می‌توان آن را در آموزش، پژوهش، خدمات اجتماعی و تأمین مالی دید. ما باید به این پژوهش‌ها سطحی نگاه نکنیم بلکه برای آن‌ها به عنوان قدرتی در تصمیم گیری‌های کلان کشور نگاه کنیم.

روشن در خصوص مردمی سازی تامین مالی گفت: باید کمک‌های اندک در مردمی سازی برای مشارکت مورد توجه قرار گیرد. بدون شک حمایت اندک و گسترده مردم می‌تواند تفاوت بزرگی را ایجاد کند به علاوه اهداف مبالغ کم، برای مردم نیز سخت نیست و به بودجه خانوار فشار وارد نمی‌کند.

وی تصریح کرد: یکی از معروف‌ترین کمک‌های فردی به دانشگاه‌ها کمک یک میلیارد و هشتصد میلیون دلاری مایکل بلومبرگ به دانشگاه چانزهاپکینز است که در سال ۲۰۱۸ اعطا شد. او که خود فارغ التحصیل این دانشگاه است گفته بود که می‌خواهد با این پول بودجه کمک به دانشجویان کم در آمد و آن‌هایی که درآمدشان در سطوح متوسط است را تقویت کند. این میزان کمک بزرگترین مبلغی است که تاکنون به یک موسسه آموزشی در آمریکا اهدا شده است.

عضو هیئت علمی موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی در پاسخ به این سوال که چرا مردمی سازی پژوهش‌های دانشگاهی مهم است، این طور پاسخ داد: بحران اعتماد به علم مهم‌ترین بحران آموزش عالی است که نیازمند توانمند سازی مردم و مسئولیت اجتماعی است و باید محور اصلی مردمی سازی پژوهش‌های دانشگاهی تقویت علم شهروندی قرار گیرد.

وی در پایان با ارائه پیشنهادی خاطر نشان کرد: راه اندازی یک ژورنال برای ارتقا کیفیت و تاثیر تلاش‌های علوم شهروندی برای نقد و به اشتراک گذاری یافته‌ها در انواع تلاش‌های علم شهروندی یکی از شروط لازم است. تهیه پروتکل‌های خاص برای مشارکت دانش پژوهان غیر رسمی و درج برنامه‌های علمی شهروندی در دروس روش تحقیق، اصلاح آئین نامه ارتقا در جهت حمایت از علم شهروندی و توجه به هوش مصنوعی در انجام تحقیقات مبتنی بر علم شهروندی از مواردی است که حتما باید در افزایش مشارکت عمومی مد نظر قرار داد.